تاريح • 22 ءساۋىر, 2025

اعايىندى تورەحانوۆتار

ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى اينالىسىپ جاتقان «قازاقستانداعى 1931–1933 جىلدارداعى جاپپاي اشارشىلىقتىڭ كۋاگەرلەرى مەن ولاردىڭ ۇرپاقتارى ەستەلىكتەرىنىڭ توپتاماسىن دايىنداۋ جانە باسىپ شىعارۋ» جوباسى بويىنشا عىلىمي-ىزدەستىرۋ جۇمىستارى بارىسىندا حح عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ناۋبەتپەن بەتپە-بەت كەلگەن تالاي تاعدىرمەن تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. اتالعان عىلىمي جوبا اياسىندا كيەلى تۇركىستان جەرىنە دە ات باسىن بۇرىپ, وڭىردەگى جەرگىلىكتى تاريحشىلارمەن, كونەكوز قاريالارمەن كەزدەسىپ, اشارشىلىق, سوزاق كوتەرىلىسىنە قاتىستى الاساپىران زاماننىڭ كۋاگەرلەرىنىڭ ۇرپاقتارىمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

رۋحانيات • 18 ءساۋىر, 2025

تارازىنىڭ تەڭ باسى

جۇبايلاردىڭ ءبىرىن-ءبىرى قولداۋى – ءومىردىڭ ەڭ قىمبات سىيى. الايدا اقىل-ويىمەن جاھانعا جارىق سىيلاسا دا, بۇل يگىلىك تاعدىر تاقتاسىنا تۇرتىلمەي كەتكەن حاكىمدەر جەتەرلىك.

تاريح • 15 ءساۋىر, 2025

ۇلت اتاۋىن قايتارعان شاق

وسىدان تۋرا ءبىر عاسىر بۇرىن, ءدال وسى كۇنى اقمەشىت قالاسىندا قىرعىز (قازاق) اكسر كەڭەستەرىنىڭ V سەزى باس­تالدى. 1925 جىلدىڭ 15–19 ءساۋىرى ارالىعىندا وتكەن سەزدىڭ ەڭ ۇلكەن جاڭالىعى – ۇلتىمىزدىڭ تاريحي اتاۋىن قايتارۋى مەن ءار ءداۋىر دەرەگىندە قامىسقالا, پەروۆسك, اقمەشىت اتالىپ كەلگەن قالانىڭ قىزىلوردا اتالۋى بولدى. تاريحي شاھاردىڭ بۇل اتاۋىنا دا بيىل 100 جىل تولىپ وتىر.

تاريح • 09 ءساۋىر, 2025

قازاق «قازاق» بولعاندا...

جاقىندا بۋرابايدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەتتىگىمىزدىڭ نەگىزى سوناۋ مىڭجىلدىقتاردان باستاۋ الىپ جاتقانىن, ونىڭ تامىرى مەن تاريحى اسا تەرەڭ ەكەنىن كوپشىلىككە ەسكەرتىپ, حالقىمىزدىڭ «قازاق» دەگەن ەتنوستىق اتاۋى دا ءبىر عاسىر بۇرىن قايتارىلعانىن ەسكە سالعان بولاتىن.

تاريح • 08 ءساۋىر, 2025

قاندى جورىققا ۇلاسقان شاڭدى جورىق

تۇبىنە ۇڭىلسەڭ تۇڭعيىعىنا تارتىپ الا جونەلەتىن تاريحي دەرەكتەر  ءاربىرىمىزدى ەلەڭ ەتكىزبەي قويمايدى. سوندىقتان قولعا تۇسكەن تىڭ دۇنيەنى وقىرمانمەن بولىسۋگە اسىعامىز. اتا-بابانىڭ وتكەن جولى, ءدۇبىرلى وقيعالار بىزگە وتكەننەن ميراس بولىپ قالعان امانات ەكەنىن دە ەسكەرۋىمىز قاجەت. تومەندەگى جازبا ءسىزدى دە بەيجاي قالدىرماسى انىق. سول سەبەپتى قادىرلى وقىرمانعا وي سالار دەگەن نيەتپەن ۇسىنۋدى ءجون دەپ تاپتىم.   

تاريح • 07 ءساۋىر, 2025

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى تاعدىركەشتى شايقاستار

ادامزات تاريحىندا ەڭ قۇربانى كوپ, قانشاما حالىققا ۇلكەن قاسىرەت الىپ كەلگەن سۇراپىل شايقاستىڭ ءبىرى ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولدى. سوعىس ءورتىنىڭ العاشقى ۇشقىندارى 1938 جىلى ناتسيستىك گەرمانيانىڭ كوسەمى ادولف گيتلەردىڭ اۆسترياعا جاساعان شابۋىلىنان كەيىن باستالدى. بۇل شايقاس الەمنىڭ بارلىق ەلىن شارپىدى. ءتىپتى الىستاعى اقش-تا ءوزىنىڭ تىنىق مۇحيتتاعى اسكەري كەمە بازاسىن جاپونيا تاس-تالقان ەتكەن سوڭ امالسىز قاندى مايدانعا كىردى. التى جىلعا سوزىلعان ۇرىستا تاريحتا ءبىرىنشى مارتە يادرولىق قارۋ قولداندى. الاپات شايقاستا جيىرما ميلليونعا جۋىق جاۋىنگەر قىرىلدى, تاعى ونداعان ميلليون بەيبىت تۇرعىن مەرت بولدى, دەپ جازادى Egemen.kz.

تاريح • 04 ءساۋىر, 2025

ورتاق تاريح ۇمىتىلمايدى

الماتى قالاسىنداعى دوستىق ۇيىندە جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شارالار اياسىندا «جەڭىستىڭ ەستەلىگى: ۇرپاقتار مەن حالىقتار بىرلىگى» اتتى قازاقستان-رەسەي كونفەرەنتسياسى ءوتتى.كونفەرەنتسيا جۇمىسىنا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ابزال نۇكەنوۆ, مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆا, رەسەي فەدەراتسياسى پرەزيدەنتىنىڭ شەت ەلدەرمەن ايماقارالىق جانە مادەني بايلانىستار جونىندەگى باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى انتون رىباكوۆ, رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جاستار ءىسى جونىندەگى فەدەرالدىق اگەنتتىگى باسشىسى گريگوري گۋروۆ, ەكى ەلدىڭ عالىمدارى مەن ساراپشىلارى, سونداي-اق بەلسەندى جاستار قاتىستى. كونفەرەنتسيا مەرەيتويلىق اتاۋلى كۇنگە ارنالعان قازاقستان مەن رەسەيدىڭ بىرلەسكەن ءىس-شارالارىنىڭ باستاۋى بولدى, دەپ جازادى Egemen.kz.

تاريح • 03 ءساۋىر, 2025

عاسىرلىق تاريحى بار ءبىلىم وشاقتارى

وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى عاني بەيسەمباەۆ 100 جىلدان استام ۋاقىت شاكىرت تاربيەلەپ كەلە جاتقان مەكتەپتەردىڭ پەدا­گو­گي­كا­لىق ۇجىمدارىمەن ونلاين كەزدەسۋ وتكىزدى. بۇل – عاسىرلىق تا­ريحى بار ءبىلىم وشاقتارىنىڭ باسىن قوسقان العاشقى جيىن.

تاريح • 29 ناۋرىز, 2025

شەگەن بي

تاۋاريحتىڭ 1680–1688 جىلدارى ارالىعىندا تاۋكە حان تاققا وتىرعاندا شەگەن بي جەتىرۋدىڭ اتاقتى بيلەرىنىڭ ءبىرى بولعانى بەلگىلى. رۋباسىلار, بيلەر ەلدىڭ تۇتاستىق, تىنىشتىق جانە باسقا ساياسي ماسەلەلەرىنە تىكەلەي ارالاسۋى وسى كەزدەن باستالادى. تاۋكە حان بيلىك جۇرگىزۋدىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭا ءتۇرىن ەنگىزۋدى ۇيعاردى. وسى سەبەپتەن ەلدەگى ەڭ بەدەلدى, سەنىمدى, ءادىل جانە وتە شىنشىل ادامداردى ىرىكتەپ, «بيلەر كەڭەسىن» قۇرعان. بۇعان قازاقتىڭ ۇلى جۇزىنەن, ورتا جۇزىنەن, كىشى جۇزىنەن ءبىر-ءبىر بي ەنگەن. بۇلاردان باسقا وسى حاندىققا قارايتىن قاراقىرعىزدان, قاراقالپاقتان جانە وزگە تايپالاردان وكىلدەر ەنىپ, «الاشتىڭ التى ءبيى» اتانعان. مىنە, وسى «بيلەر كەڭەسىنە» حالىقتىڭ اماناتىن ارقالاعان شەگەن بي بابامىز دا سايلانعان. تاريحشى مۇحامەتجان تىنىشباەۆ «ۆەليكيە بەدستۆيا» (اقتابان شۇبىرىندى) دەگەن كىتابىنىڭ 78-بەتىندە ايتەكە بيدەن بۇرىن كىشى ءجۇزدىڭ توبە ءبيى شەگەن بي بولعانىن جازادى.