مىنەز

سىرباز جازۋشى يۆان ءبۋنيننىڭ مىنەزىندەگى وزگەشەلىكتەر جونىندە كوبىرەك جازىلادى. «ارسەنەۆتىڭ ومىرىندەگى» ارمانشىل كەيىپكەر بەينەسى – اۆتوردىڭ ءوز مىنەزى، ءوز ءومىرى. اسقان سەزىمتالدىقپەن بىرگە تىك قايرات، قاتالدىعى بار بۋنين اقىلسىز ءسوزۋارلاردى، ءتانىن عانا اسىراۋمەن ءومىرى وتكەن بەيباقتاردى قاتاڭ سىناپ وتىرادى. «ەجەلگى ادام» اتتى اڭگىمەسىندە مازمۇنسىز تىرلىك كەشىپ، ءجۇز سەگىز جاسقا تولعان قارتتىڭ اۋزىنا «بيتتەپ ولۋدەن قورقامىن» دەگەن كەكەسىنگە تولى اششى ساركازم ءسوزدى سالادى. زامانداستارى ءبۋنيننىڭ زارەدەي جالعاندىق كورسە، شىداپ تۇرا الماس قىزبا مىنەزى جايلى ءجيى جازادى. جازۋشى ودوەۆتسەۆكە جازعان حاتىندا: «مىنەزىم اۋىر. وزگەلەر ءۇشىن عانا ەمەس، ءوزىم ءۇشىن دە قاتالمىن. ارينە، بۇل ماعان جەڭىل سوقپايدى. «اقىن باقىتسىز بولۋعا ءتيىس»، دەگەن ماللارمە ءجون ايتادى. ال مەن... نە دەسەك تە الدىمەنەن اقىنمىن. اقىن! ال سودان سوڭ عانا پروزايكپىن» دەيدى شامدانا. پوەزيا مەن پروزانىڭ ءتۇبىرى ءبىر ەكەنىن ەسكەرسەك، ەكى جانردا دا بۋنين كەڭىستىكتى اسا سەرگەك، سەزىمتال، اقىن جۇرەگىمەن باقىلاپ، وقىرمانعا ۇسىنا ءبىلدى.

XX عاسىردىڭ الىپ فەنومەنىنىڭ بىرەگەيى، دانىشپان تولستويدىڭ مىنەزى زامانداستارىن ءارى-ءسارى ەتەدى. ماكسيم گوركي تولستوي جايلى ەستەلىگىندە جازۋشىنىڭ مىنەزىن ءارتۇرلى قىرىنان سۋرەتتەيدى.

«ول اۋىر ءارى جىمىسقى سۇراقتار قويعاندى سۇيەدى. ءوزىڭىز جايلى نە ويلايسىز؟ ايەلىڭىزدى جاقسى كورە­سىز بە؟ ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، مەنىڭ ۇلىم لەۆ تالانتتى ما؟ سىزگە سوفيا اندرەەۆ­نا ۇناي ما؟ ونىڭ الدىندا وتىرىك ايتۋعا بولمايدى. بىردە ول: «الەكسەي ماكسيموۆيچ، ءسىز مەنى جاقسى كورەسىز بە؟» دەپ سۇرادى». مىنە، ارىستان اتايدىڭ ويناقى ءسوزى مەن وراشولاق مىنەزىنىڭ ءبىر قىرى. بىزدىڭشە، تولستوي – قۇدايعا ۇقساۋعا تالپىنعان ادام. بۇل يدەيا ىنجىلدە كەزدەسەدى. سوندىقتان دا مىنسىزدىككە ۇمتىلىپ، قۇدىرەتتى ادام بولۋعا ۇزدىكسىز ۇمتىلعان. تۋرگەنەۆ: «لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ ۇلى ادام بولۋىنا ءبىر-اق نارسە جەتپەيدى. ول – كەمشىلىك»، دەگەنى كوپ جايدان حابار بەرسە كەرەك. ال جازۋشى اقيقاتقا كەلگەندە الدىنا جان سالماس، كىسىنىڭ بەت-جۇزىنە قاراماس بىربەتكەي. چەحوۆ جايلى: «مەن ءسىزدىڭ قاھارماندارىڭىزعا ەرىپ قايدا بارامىن؟ قوناق كۇتەتىن بولمەدەگى ورىندىققا دەيىن بە؟ ءسىزدىڭ كەيىپكەرلەرىڭىزدىڭ باسقا بارار جەرى دە جوق»، دەسە، تۋرگەنەۆ جايلى: «تۋر­گەنەۆ سۋىن شەتەلدەن تاسىپ اكەلىپ قۇيعان فونتان سەكىلدى: سارقىلىپ قالا ما دەپ قورقىپ وتىراسىڭ»، دەيدى. ال گوركي جايلى ء«سىز ءبارىبىر كىتابيسىز»، دەپ ماسەلەنى توتەسىنەن قويادى.

لەرمونتوۆتىڭ ولەڭدەرى پاڭدىق پەن قويۋ مۇڭعا بوككەن. اقىننىڭ مىنەزىن ناقتى سۋرەتتەپ ايتۋ قيىن. ورىس زەرتتەۋشىلەرى «كۇردەلى بولمىستى» تۇلعا دەپ باعا بەرگەن اقىن مىنەزىندە قاتالدىقپەن بىرگە مەيىرىم، اشۋشاڭدىق پەن رومانتيكالىق كوڭىل كۇي قاتار ورىلگەن دەسەدى. لەر­مونتوۆ كەكەسىنگە تولى ازىلدەرىمەن اينا­لاسىنداعى ادامداردى اراشا شاعۋعا قۇمار بولعان جانە وزىنە ايتىلعان ازىلدەرگە شامدانعان. بىردە بالا سىندى قىڭىر بولىپ، اينالاسىن ازار دا بەزەر ەتكەن. كەيدە وڭاشالىق تەڭىزىنە سۇڭگىپ، ەرىكتى تۇردە قالىڭ مۇڭنىڭ ق ۇلىنا اينالعان. ىشكى كوڭىل كۇيىن ەت جا­قىندارىمەن دە ءبولىسىپ جاتپاعان.

اقىن ابايدىڭ مىنەزىن قايراتتى، اقىل مەن دانالىقتىڭ كەنىنە تول­عان ولەڭدەرىنەن باعامداۋعا بولادى. تۇراعۇل اباي ۇلىنىڭ «اكەم اباي تۋرالى» اتتى ەستەلىگىندە اقىن­نىڭ ار مەن ۇياتقا، ادىلەت پەن حاق جولىنا سۋارىلعان بولمىسى جايلى انىعىراق بىلەمىز. «جالپى عادەتىندە: اقىلىنان گورى ماحابباتىن ارداق­تاپ، اقىلدىڭ سۋىق سىنىنان قاشىپ، كوڭىلىنە بيلە­تىڭكىرەپ وتىراتىن ەدى. بىراق قۇدايدىڭ وزىنە مول بەرگەن وتكىر سەزىمىنىڭ ارقاسىندا، ايتپاساق تا، نە ويلاپ، رازى ياكي نارازى بولىپ جۇرگەنىڭدى بۇلك ەتكىزبەي سەزىپ قويۋشى ەدى. كوڭىلىنە بيلەتكىشتىگى سوندايلىق، جاس بالانى الپەشتەپ شاقىرعانىندا ۇمتىلىپ كەلسە، قاتتى قۋانىپ، قانى تارتىپ ءبىلىپ تۇر دەۋشى ەدى، ەگەر كەلمەسە، جاتىرقاپ قالسا، وكپەلەپ، اشۋلانىپ قالۋشى ەدى».

ءيا، اباي بولمىسى – جۇرەك قابى­لەت­­تەرىن اشىپ، ءومىر بويى ءوز-ءوزىن جەتىل­دىرىپ وتكەن بيىك بولمىس. «ۇلعايعان سايىن اكەمنىڭ اشۋى ازايىپ، جۇمساق تارتا بەردى، بۇل جۇمسارۋدى ءوزى ەڭ­بەك قىلىپ تاپتى. اكەسى قاجىنىڭ (قاجى دەپ بۇل ارادا قۇنانبايدى ايتىپ وتىر) قايتپايتىن قاتتى، سۋىق مىنەزىن سوگىپ وتىرۋشى ەدى». مىنە، اقىننىڭ اقىلمەن ەڭبەك قىلىپ، مىنە­زىن تۇزەتۋگە باسا كوڭىل بولگەنىن اڭعارۋعا بولادى. تەك شىن سوزگە عانا بايگە بەرەتىن اقيقاتشىل، كوڭىلى تۇس­كەنگە استىنداعى اتىن ءتۇسىپ بە­رىپ وتىراتىن جومارت، ءومىر بويى عى­لىم ىزدەپ جاتپاعان ءبىلىمدار، اق پەن قا­رانى، جاقسى مەن جاماندى نە سوزىمەن، نە قولىمەن ايىرىپ، السىزگە تەڭدىك، قيانات كورگەنگە اراشا تۇسكەن شىن ادام، داۋدىڭ بەتىن قايىرىپ، شارشى توپتا تورەلىك ايتقان بي – مىنە، اباي بول­مىسىنىڭ ءبىز ەستەلىكتەردەن تانىعان قىرلارى وسى.

ءسىرا، شىن مىنەز دەگەنىمىز – قۇداي­دىڭ تۋرا جولىنا ساي مىنەز نەمەسە سوعان ۇمتىلۋشى مىنەز. ءدىلى مەن ۇستانىمى جات، ءتۇبىرى سايتاندىققا قۇرىلعان پەندەلەر مىنەزى ەرەكشە­لىك ەمەس. ءبىز اتاپ وتكەن تۇلعالار لەگى – توعى­شارلىققا جانى قاس، ادى­لەتكە ۇمتىلۋشى جانە وزگە دە ۇمتى­لۋشىلارعا كۇش بەرۋشى شىنايى مىنەز يەلەرى.