ينفاركقا يىلمەۋدىڭ جولى كوپ

«ينفاركت» ءسوزى قازاق تىلى­نە «سىعىلىسۋ، تىعىزدالۋ» ما­عى­ناسىندا اۋدارىلادى. ياعني جۇرەككە كۇش بەرىپ تۇرعان قان تا­مىرلاردىڭ ىشىنە قان ۇيىپ، تا­مىرلاردىڭ بىتەلۋى ينفاركت اۋرۋىنا اكەلىپ سوعادى. مامان­داردىڭ ايتۋىنشا، ينفاركت كو­­بىنە حالقىنىڭ ەڭبەك­اقىسى تو­مەن ەلدەردە كوبىرەك ۇشى­راسادى.

اقسۋ قالالىق ەمحاناسىنىڭ جالپى تاجىربيەلى دارىگەرى قۋات داۋرەن ۇلى ينفاركپەن اۋى­را­تىن ادامداردىڭ كوبەيىپ كە­تۋى­نىڭ سەبەبىن سارالاي كەلە: «ين­فاركقا اپارار ءبىرىنشى سەبەپ، ادامنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى­نىڭ تومەندىگى، ەكىنشىدەن، ناۋ­قاس­­تىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا نەم­­قۇ­رايدى قاراۋى. ءۇشىنشى فاك­تور، تۇقىم­قۋالاۋشىلىق. تار­قاتىپ ايتاتىن بولسام، الەۋ­مەتتىك جاعداي قازىرگى وتباسى­لاردا قيىن. اسىرەسە جاس وتباسى­لار­دىڭ پاتەر ماسەلەسىنە باس قا­تىرۋى دەنساۋلىقتارى­نا تىكە­لەي اسەر ەتەدى، ەكىنشىدەن، بۇ­رىن اتا-بابامىز قىمىز، قى­مىران، ايران، شۇبات سەكىلدى تابيعي، تازا ازىق-ت ۇلىكتەر تۇ­تىنسا، ال قازىرگى جاستار جەڭىل-جەلپى تاعامدارعا اۋەس. ىشكىلىككە سالىنۋ دا ينفاركقا اپارىپ سوقتىرار بىردەن-ءبىر جاعداي ­بولىپ سانالادى. نەگە؟ ويتكەنى سپيرتتىك زاتتار ىشكى اعزانى السى­­رەتەدى، اناليزدەردى بۇزادى. حولەستەرين ەكىگە بولىنەدى، ءبىرى تومەن تىعىزدىقتى، ءبىرى جوعارى تىعىزدىقتى. تومەن تىعىزدىقتى حولەستەرين اعزادا كوبەيىپ كەتسە – ينفاركقا الىپ كەلەتىن بىر­دەن-ءبىر سەبەپكە ۇلاسادى. بۇل دۇ­رىس تاماقتانباۋ سالدارى­نان بويدا كوبەيەدى. ال گەن ماسە­لەسىنە كەلسەك، ماسەلەن، ءبىز ناۋ­قاستاردان «اۋلەتىڭىزدە ءبىر ادام ينفاركپەن اۋىرعان با؟» دەپ سۇرايمىز. ياعني ينفاركت تۇرعىسىندا گەن ماسەلەسى دە باس­تى نازاردا» دەپ ەگجەي-تەگجەي بايانداپ ءوتتى.

ينفاركپەن اۋىرعان ناۋقاس­تاردىڭ دەنى سەمىزدىك دەرتىمەن اۋىرعانىن بايقايمىز. سەمىزدىك دەرتىنىڭ بىردەن-ءبىر ەمى سپورتپەن اينالىسۋ ەكەنى تالاسسىز اقي­­قات. حولەستەرين مولشەرى­نىڭ تۇراق­تى­لىعىن ساقتاۋ دا ينفارك­تىڭ ال­دىن الۋدىڭ ماڭىزدى جولى. حو­لەستەريندى كوتەرىپ، اۋرۋ­عا شال­دىعۋعا دۋشار ەتەتىن جايت­تار­دىڭ باسىندا تەمەكى تارتۋ، اشۋ­­شاڭدىق، فيزيكالىق جۇكتە­مە­­نىڭ بولماۋى، ارتىق سالماق تۇر.

«قازىر ەلىمىزدە ينفارك­پەن اۋىراتىن ادامدار كوپ پە؟» دەگەن سۇراعىمىزعا قۋات داۋ­رەن­ ۇلى: «ەلىمىزدە عانا ەمەس، بۇكىل دۇنيە جۇزىندە ينفاركت پەن ينسۋلت ءولىم-ءجىتىمنىڭ نە­گىزگى سەبەپتەرى بولىپ وتىر. جەر بە­تىندە ءبىر كۇندە ينفاركتان ميل­ليونداعان ادام كوز جۇ­مىپ جاتادى. قازاقستاندا دا ناۋ­قاستار سانى كوبەيمەسە، ازايماي تۇر. ماسەلەن، نۇر-سۇلتان، الماتى، شىمكەنت سىندى ءاربىر وبلىس ورتالىعىندا جەكە كار­ديو­لوگيالىق ورتالىقتار بار. ەگەر جۇرەك اۋرۋى ماسەلەسى ەلى­مىزدە ماڭىزدى بولماسا، بۇ­لار اشىلماس ەدى. ينفاركپەن اۋى­­را­تىن ادامداردىڭ ءبىر توبى – شىعار­ماشىلىق ادامدار. مى­­سالى، ۇلتى­مىزدىڭ كور­نەك­تى اقىندارى جۇمەكەن ناجى­مەدەنوۆ، جۇماتاي جاقىپباەۆ ينفاركت دەرتىنەن ومىردەن وتكەنى جايلى دەرەكتەر بار. ياعني تەرەڭ ويعا بەرىلۋ، مۇڭدى، قايعىلى كوڭىل كۇيگە بوي الدىرۋ، سترەسكە ءتۇسۋ ينفاركقا اكەلىپ سوعادى. ادامدى ۇستاپ تۇراتىن ءۇش نارسە بار. ءبىرىنشى، كوڭىل كۇيدىڭ جوعارى بولۋى، ەكىنشى، ۇيقىنىڭ تىنىشتىعى، ءۇشىنشى، دۇرىس تاماقتانۋ. وسى ءۇش تىرەكتى دۇرىس قاداعالاساق، ينفاركتىڭ الدىن الۋعا بولادى»، دەدى دارىگەر.

مامانداردىڭ كەڭەسى بويىن­شا، ادامنىڭ جۇرەگى سىزداسا، بىردەن دارىگەرگە كورىنۋگە ءتيىس. ينفاركتان قورعانۋدىڭ تاعى ءبىر جولى – تازا اۋادا سەرۋەندەۋ. اۆتوماتتاندىرىلعان قون­دىرعىلار ارقىلى جۇمىس ىستەي­تىن بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىن­دە تابيعات اياسىندا ساياحاتتاۋعا كوڭىل بولەتىندەر از. تۇمسا اۋامەن دەمالۋ تىنىس جولدارىن تازالاپ، قان تامىرلارىنىڭ جاقسى جۇمىس ىستەۋىنە وراسان زور پايدا كەلتىرەتىنى ءسوزسىز. ۇزاق جاساعان ادامداردىڭ ءومىر تاريحىنا ۇڭىل­سەك، تابيعات القابىندا ءومىر ءسۇرىپ، دەنە قيمىلىنا كوبىرەك كوڭىل بولگەنىن اڭعارامىز.

قورىتا ايتقاندا، ينفاركت اۋرۋىنىڭ جيىلەپ كەتۋىنىڭ نە­گىزگى سەبەپتەرى – سترەسس پەن قي­­مىل­دىڭ ازدىعى. سترەسكە اپا­رار جولداردىڭ دەنى ينتەر­نەت، الەۋمەتتىك جەلىلەردەن قۇيىل­عان تولاسسىز اقپاراتتى سۇزگىسىز قا­بىلداۋدان تۋىنداسا كەرەك. قوعام­داعى ءار ادام ءبىر ءسات ۆير­تۋال­دى الەمنەن شىعىپ، ءوزىنىڭ جەكە بولمىسىنا ءۇڭىلۋدى باستاسا، سترەستىڭ ەمىن تابارى انىق.