پىكىرلەر . قاراشاش توقسانباي
ينتەرنەتتە ءبىر اۆتور: ء«سىز» دەپ سويلەۋ ادامداردىڭ اراسىن الشاقتاتىپ، ءبىر-بىرىنە دەگەن سەنىمىن ازايتادى. ونداي سۋبورديناتسيا اتا-انا مەن بالا اراسىندا بولماۋى كەرەك. بالا ونداي كەزدە بەيسانالى تۇردە اتا-اناسىن بوتەن ادام رەتىندە قابىلدايدى. سوندىقتان بالا اتا-اناسىنا ء«سىز» دەمەي، «سەن» دەپ سويلەۋى كەرەك، ء«سىز» دەپ تانىمايتىن بوتەن ادامعا نەمەسە اسا قۇرمەتتى ۇلكەن ادامدارعا عانا ايتىلادى» دەيدى. مۇنى وقىپ، جىلارىمىزدى نە كۇلەرىمىزدى بىلمەدىك.
04 اقپان، 2021
ءتىلدى قارىم-قاتىناس قۇرالى دەپ قانا ەمەس، ىشكى مادەنيەتىڭ مەن رۋحاني بەينەڭنىڭ، ءتالىم-تاربيەڭ مەن دۇنيەتانىمىڭنىڭ ايناسى دەپ باعالاۋعا اسا ءمان بەرە قويماۋىمىزدان كەيدە وپىق جەپ قالىپ جاتاتىنىمىز بار. گەرمانيادا تۇراتىن اينۇر اسقارقىزى ەسىمدى قىزىمىز ءوزىنىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىندا: ء«وزىنىڭ ءمىنىن كورمەي، وزگەدەن ءمىن ىزدەۋ ادەتكە اينالىپ بارا ما، قالاي ءوزى. ءبىز قىتايلار سەكىلدى كوپ xالىق ەمەسپىز. كەڭ-بايتاق جەرىمىز بولعانىمەن، سول كەڭ جەردىڭ ءار تۇسىندا تارىداي شاشىلعان از عانا xالىقپىز... سوندا دا ءبىر-بىرىمىزگە اۋىر ءسوز ايتىپ، جازىقسىز ايىپتاپ، سەبەپسىز كىنالاپ، جانتالاسىپ جاتامىز. سونشاما نەگە ءىشىمىز تولىپ كەتكەن؟ ...ءبىر-بىرىمىزگە مەيىرىمدى بولايىقشى!» دەپ وي تاستاپتى.
21 قاڭتار، 2021
ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە ءبىر اۋىز قازاقشا ۇيرەنۋگە جاراماعان كەي وتانداستىڭ جان-بەينەسىنە ۇڭىلگەندە، سوناۋ ءبىر جىلدارى جاپونيادا وتكەن قازاقستان مادەنيەتى مەن ونەرى كۇندەرى جوباسى جادىمىزدا ەرىكسىز قايتا جاڭعىرادى.
29 جەلتوقسان، 2020
ادامنىڭ ومىرىنە ويى مەن پەيىلىنىڭ ەرەكشە اسەر ەتەتىندىگىن ءجيى ەستيمىز. پسيحولوگ مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ادام ءار ساعات سايىن جىميىپ، باقىتتى جاننىڭ كەيپىنە ەنىپ تۇرۋى كەرەك ەكەن. كوڭىلگە وسىنداي سەزىم ورنىققان ساتتە عانا جۇيكە مەن مي قالىپتى ىرعاقتا ۇيلەسىپ، جاقسى جۇمىس ىستەي باستايتىن كورىنەدى.
30 قاراشا، 2020
پلاتون دانىشپان: «يگىلىكتىڭ ءتورت ءتۇرى بار»، – دەگەن ەكەن. ولار: جۇرەكتىلىك، دانىشپاندىق، ەستىلىك جانە ادەپتىلىك. وسى قاعيدانىڭ ءبىز بۇگىن تەك بىرەۋىنە عانا، ياعني ادەپتىلىك جايىنا توقتالعىمىز كەلىپ وتىر. وعان سەبەپ، كەيىنگى كەزدە جاقسى مەن جاماننىڭ اراجىگىن اجىراتپاي، ماسەلەنىڭ اق-قاراسىن بىلمەي تۇرىپ، بىرەۋدى سىرتتاي سىدىرتا سوگە سويلەۋ، سىناپ-مىنەۋ، ءناپسىنىڭ ازعىرۋىنا ەرىپ، جالعان، لەپىرمە، بوس سوزگە ەرىك بەرۋ سەكىلدى حالىقتىق قالىبىمىز بەن قازاقى ادەبىمىزبەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن جات قۇبىلىستار تىم بەلەڭ الىپ بارادى.
20 قاراشا، 2020
التى الاشتىڭ ماقتانىشى احمەت بايتۇرسىن ۇلى: «گازەت – حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءھام ءتىلى. ادامعا كوز، قۇلاق، ءتىل قانداي كەرەك بولسا، حالىققا گازەت سونداي كەرەك. گازەتى جوق جۇرت باسقا گازەتى بار جۇرتتاردىڭ قاسىندا قۇلاعى جوق كەرەڭ، ءتىلى جوق مىلقاۋ، كوزى جوق سوقىر سەكىلدى» دەگەن ەدى. رۋحاني مادەنيەتىمىز بەن ەلدىك مارتەبەمىزدىڭ دەڭگەيىن باعامداۋعا باستى ولشەم بولىپ كەلە جاتقان وسى قاعيداعا سۇيەنسەك، كوپشىلىكتىڭ نە وقىپ جۇرگەنىنە قاراپ، وي-سانامىزدىڭ، تۇرمىس-تىرشىلىگىمىزدىڭ ءتۇر-تۇرپاتىن اڭعارۋعا بولاتىن سەكىلدى.
27 قازان، 2020
كۇندەلىكتى ومىردە نەشە ءتۇرلى اداممەن جولىمىز توعىسىپ قالىپ جاتادى. جان-جاعىنداعىلارعا جاناشىرلىق تانىتىپ، مەيىرىم نۇرىن سەبەلەپ جۇرەتىن قاراپايىم، كىشىپەيىل، ادامگەرشىلىگى مول تۇلعالارعا كوپشىلىكتىڭ سۇيىسپەنشىلىگى مەن سىي-قۇرمەتى ارينە، قاي كەزدە دە جوعارى بولىپ قالا بەرمەك. الايدا جان دۇنيەڭىز تەك شۋاقتى كۇننىڭ شۇعىلاسىنا نۇرلانىپ، ءومىر كوشىندە الدىڭىزدان ۇنەمى وسىلاي جايساڭ جاندار عانا ۇشىراسا ما؟ ادامدار تۋرالى جاقسى ويلاۋ، جاقسىلىق جاساۋعا قۇشتارلىق بارلىق ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرە مە؟
01 قازان، 2020
قيلى-قيلى تاعدىرلار بولاتىنى سياقتى ادام مىنەزى دە سان الۋان. ول – جەكە تۇلعانىڭ بولمىسىنان، سوزىنەن، كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناسىنان كورىنىس تاباتىن ەرەكشە مانگە يە قۇبىلىس. ىسىنە ۇقىپتىلىق، سىپايىلىق، سەزىمتالدىق، قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، ادالدىق، سابىرلىق، جايدارىلىق، كەشىرىمشىلدىك، قاراپايىمدىلىق سياقتى اسىل قاسيەتتەردى بويىنا دارىتىپ، جان-جاعىنا شۇعىلا-نۇرىن سەبەلەپ جۇرەتىن ىشكى مادەنيەتكە باي جاندى قازاق ەجەلدەن كوركەم مىنەزدى ادام دەپ ايرىقشا باعالاعان.
22 قىركۇيەك، 2020
بالالارى مەن نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ قۋانىشى مەن قىزىعىنا مارقايىپ، ءومىردىڭ التىن ارقاۋى – اتا-بابا ءداستۇرىن ءۇزىپ الماي، ۇلى كوشتى ۇرپاق جاراستىعىمەن جالعاستىرۋ، ەشنارسەگە مۇقتاج بولماۋ، اينالاسىنداعى ۇلكەن-كىشىنىڭ قۇرمەتىنە بولەنىپ، ابىروي بيىگىنەن تابىلۋ – ۇلكەن عانيبەت!
10 قىركۇيەك، 2020
بەلگىلى عالىم راحمانقۇل بەردىبايدىڭ: «ەگىستىك جەردى جازدىڭ ىستىق ايلارىندا بىرنەشە رەت سۋارماسا، شىققان ەگىن مۇلدە قۋراپ كەتەتىنى سەكىلدى دەر كەزىندە جالعاستىعىن تاپپاعان ءداستۇر دە جوعالادى»، دەگەن ءسوزى كەيىنگى ۇرپاقتى ۇلتتىق سالت-ءداستۇر مەن ادەت-عۇرىپقا باۋلىپ تاربيەلەيتىن، بايىرعى اتا-بابالارىمىزدىڭ نانىم-سەنىمدەرىنەن، تاريحىنان، تۇرمىس-تىرشىلىگىنەن، جاقسى مەن جامان تۋرالى تۇسىنىكتەرىنەن تۇراتىن جىر-تولعاۋ، تەرمە جانرلارىنان كوز جازىپ قالا جازداپ وتىرعان قازىرگى قالپىمىزعا قاراتىپ ايتىلعانداي اسەر قالدىرادى.
14 شىلدە، 2020
كىرمە سوزدەر ءھام ءتىل ۇيلەسىمدىگى
ءتىل ماماندارى تۇركى تىلدەرىنىڭ ءبارىنىڭ ءتۇبىرى – ورتاق ءتىل دەگەن تۇجىرىمعا كەلىپ ءجۇر. دىبىستالۋى ءار ءتۇرلى بولعانمەن ورتاق سوزدەر نەگىزىندە بىرەگەي تەرمينولوگيالىق لەكسيكانىڭ ىرگەتاسى قالانىپ، قازاق ءتىلىنىڭ سوزدىك قورى قالىپتاسقانى ءمالىم.
29 ماۋسىم، 2020
ىسىراپ ىرزىعىڭ مەن ىرىسىڭدى ازايتادى
ىسىراپقا جول بەرمەۋ ەجەلدەن قازاقى تاربيەنىڭ باسى بولىپ سانالاتىن. ءدىننىڭ وزىندە: «جەڭدەر، ىشىڭدەر جانە ىسىراپ قىلماڭدار. شىن مانىندە، اللا ىسىراپ ەتۋشىلەردى جاقسى كورمەيدى» دەلىنگەن.
17 ماۋسىم، 2020
اتا-بابالارىمىزدىڭ بايىرعى ىرىم-تىيىمىن ەسكەرسەك، قازاق تۇندە ۇيدەن كۇل شىعارماعان، سەبەبى كۇل توگىلگەن جەردى باسۋعا بولمايدى، ءتۇرلى جاماندىق اتاۋلى كۇلمەن بىرگە كوشەدى، كۇلدەن شىققان جاماندىق ادامنىڭ وزىمەن بىرگە ۇيىنە ىلەسىپ بارادى دەپ ساقتاندىرعان.
28 قاڭتار، 2020
قازاقتا جىر-كۇيى دەگەن جانر – ەجەلدەن بار ءداستۇر. ياعني، اۋەلدە جىرلانىپ، سوسىن كۇيگە بەرگىسىز تولعاۋ رەتىندە ەل اراسىنا كەڭ تاراعان. جىر-كۇيى – جىراۋلار مەن جىرشىلار، تەرمەشىلەر قولداناتىن ماقام، اۋەن. ءار ءداۋىردىڭ، ءار ءوڭىردىڭ بۇگىندە جىر، تولعاۋ، تەرمە، داستان، قيسسا ايتاتىن وزىنە لايىق ماقام-سازى، اۋەنى ساقتالعان.
30 جەلتوقسان، 2019
قازاقتىڭ «اۋرۋ باتپانداپ كىرىپ، مىسقالداپ شىعادى» دەگەن ماتەلى كوبىنە رۋحاني جۇدەۋلىك پەن ازاپتى دەرتكە ۇشىراپ، ۇلتتىق ادەت-عۇرىپ پەن سالت-داستۇردەن قول ۇزگەن، حالىقتىق قالىپپەن قابىسپايتىن سيىقسىز ءارى سوراقى جاڭا سالتتاردان كوپشىلىكتى ساقتاندىرۋ ماقساتىندا ايتىلىپ جاتادى. بۇل دەرت ەڭ الدىمەن جاس ۇرپاقتىڭ تامىرىن كەمىرىپ، تاۋىن شاعاتىن قۇرتقا، ال بۇكىل ۇلت ءۇشىن ۇلكەن سورعا اينالدى. بۇگىنگى اڭگىمەمىز – ۇلتتىق تاربيەنىڭ بەسىگى سانالاتىن، عاسىرلار بويى حالقىمىزبەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان توي مادەنيەتى توڭىرەگىندەگى تۇيتكىلدەر جايىندا بولماق.
04 قاراشا، 2019
اريستوتەل: «بي – ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن، ىشكى جان-دۇنيەسىن، ارەكەتىن كورسەتەتىن تازا ىرعاقتىڭ كورىنىسى...» دەگەن ەكەن. يۋنەسكو-نىڭ شەشىمىمەن 1982 جىلدان باستاپ بالەتمەيستەر، بي ونەرىنىڭ شەبەرى جان جورج نوۆەردىڭ (1727-1810) تۋعان كۇنىنە وراي حالىقارالىق بي كۇنى مەرەكەلەنەدى. «بالەت ونەرىنىڭ اتاسى» رەتىندە تاريحتا قالعان فرانتسۋز رەفورماتورىنىڭ «بي مەن بالەت جايلى حات» اتتى تۋىندىسى كەز كەلگەن بالەت مەكتەبى ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن قۇندى قۇرال سانالادى. مۇندا بالەتتىك قويىلىمداردىڭ قىر-سىرى، پانتوميمو جانە بي ونەرى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان ەدى.
10 قازان، 2019
«شەشىنگەن سۋدان تايىنباس» دەگەندەي قازاقستان نارىقتىق قاتىناسقا تولىق كوشكەن سوڭ مەملەكەت مەنشىگىندەگى مەكەمە-ۇيىمداردىڭ ءبارىن جەكەمەنشىككە بەرۋ ماقساتىن العا قويعان. بۇل – مەملەكەتتىڭ بيزنەسكە ارالاسۋىن بارىنشا ازايتۋدى كوزدەيتىن نارىق زاڭىنىڭ تالابى. حالىقارالىق بەيبىتشىلىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قىتايدىڭ بەلگىلى سۋرەتشىسى تسي بايشي: «جاسىم قىرىققا كەلگەندە بارىپ سۋرەتتى تۇسىنە باستادىم» دەگەن ەكەن. الەم مويىنداعان قىلقالام شەبەرىنىڭ ءوزى وسىلاي دەگەندە، باسقا قاراپايىم حالىقتىڭ بۇل ونەر تۋرالى تۇسىنىگىنىڭ تايازدىعىن، ساۋاتىنىڭ كەمدىگىن سىناپ-مىنەپ جاتۋ قيسىنسىز سەكىلدى، ارينە. ايتسە دە سۋرەتشى دەسە تاۋ-تاستى كەزىپ، اسەم تابيعاتقا الىستان قيالدانا كوز تىككەن جاي بوياۋشى، تيىن-تەبەنگە بولا اركىمنىڭ تاپسىرىسپەن پورترەتىن سالىپ، كۇنىن ازەر كەشىپ جۇرگەن قاراپايىم پەندە دەپ قارايتىن ءدۇبارا كوزقاراستان تۇبەگەيلى ارىلماي، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلا المايمىز.
07 تامىز، 2019
قازاق دالاسى اڭىز اڭگىمە مەن قيسسا-داستاندارعا تولى. سوناۋ قيلى زاماننان بۇگىنگە زورىقپاي جەتكەن سونداي حالىقتىق اسىل قازىنامىزدىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – «مۇڭلىق-زارلىق» داستانى ەدى. كەشەگى باۋىر ەتى بالاسىن ىزدەپ اڭىراعان ارىستىق انالاردىڭ تاعدىرى وسى ءبىر ايشۋاق اڭىزداعى قوس پەرزەنتىنە جەتە الماي الاسۇرعان انانىڭ اق-ادال ماحابباتى مەن ساعىنىش سارىنىن باياندايتىن باعزىداعى وقيعانى قايتا قايراپ، ەسكە سالعانى بار.
05 شىلدە، 2019
«رەمەيك» دەگەنىمىز – الەمدىك مادەنيەتتە كەڭىنەن قولدانىسقا ەنە باستاعان تىڭ تەرمين. كەز كەلگەن شىعارمانى باستاپقى كۇيىندە اينا-قاتەسىز قايتالاپ ورىنداۋ ەمەس، ونى جاڭاشا تۇرلەنتىپ، جاڭعىرتىپ، زاماناۋي نۇسقادا ۇسىنۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
04 ماۋسىم، 2019
تەلەەكراننان باياعىدا كۇن قۇرعاتپاي تەك تۇرىكتىڭ، كورەيدىڭ، برازيليا مەن امەريكانىڭ سەريالدارى كورسەتىلىپ جاتاتىن. ماسەلەن، برازيليانىڭ «يزاۋرا كۇڭ»، مەكسيكانىڭ «بايلار دا جىلايدى»، «قاراپايىم ماريا»، امەريكانىڭ «سانتا-باربارا» سەريالدارى مىڭداعان كورەرمەننىڭ جۇرەگىن قالاي جاۋلاپ العانى ۇمىتىلا قويعان جوق. ال وتباسىلىق قۇندىلىقتار مەن تاريحقا نەگىزدەلگەن تۇرىك تەلەحيكايالارىنىڭ وتاندىق تەلەارنالار بويىنشا رەيتينگى ءالى كۇنگە جوعارى تۇرعانى تاعى راس.
24 مامىر، 2019
