كىشكەنتاي حانزادا ەكەۋمىز

سەنت-ەكزيۋپەريدىڭ كىشكەنتاي حانزاداسى ەكەۋمىز. جوق، مەنىڭ، ءبىزدىڭ كىشكەنتاي حانزادامىز ەكەۋمىز ساپارعا شىقتىق. قايدا؟ ادامداردىڭ جالعىزدىعىنا، جالعىزدىعىنىڭ جۇزىنە ۇڭىلۋگە.

بىردە جۇمىس باستى ءىستىڭ ادا­مىنىڭ جالعىزدىعىنا قوناق­قا كەلدىك. ول بۇكىل ءومىرىن ساندارعا، ەسەپ-قيساپقا ارناپتى. كىشكەنتاي حانزادا وعان «قايىرلى كۇن» دەپ دىبىستادى. ال ول بولسا:

ء«ۇش تە ەكى – بەس. بەس تە جەتى – ون ەكى. ون ەكى دە ءۇش – ون بەس. قايىر­­لى كۇن، ون بەس تە جەتى – جيىر­ما ەكى. سىرىڭكە تۇتاتۋعا مۇر­شا جوق. جيىرما التىدا بەس – وتىز ءبىر. ۋھ! ءبارىن قوسقاندا بولادى ەكەن – بەس ءجۇز ءبىر ميلليون التى ءجۇز جيىرما ەكى مىڭ جەتى ءجۇز وتىز ءبىر.

– بەس ءجۇز ميلليونىڭىز نە؟

– ءا، سەن مۇندا ما ەدىڭ؟

– بەس ءجۇز ميلليون... نە ەكەنىن دە بىلمەيمىن... جۇمىسىم سونداي كوپ! مەن بايسالدى كىسىمىن، مىلجىڭداسۋعا ۋاقىتىم جوق! ەكى دە بەس – جەتى...»

نەتكەن كۇڭگىرت! نەتكەن كوڭىل­سىز جالعىزدىق! شىنىندا، ومىر­دە ەسەپ-قيساپ پەن سانداردى عانا باعالى تۇتاتىن ادامدار بار. ولار ءۇشىن ءومىردىڭ ءمانى – تسيفر. ال ادامدىق قۇندىلىق، ار، ۇيات، جۇ­رەك نۇرى، ىزگىلىك سىندى كوزگە كورىنبەيتىن دۇنيەلەردى جوق دەپ ەسەپەيدى. جوق دۇنيە جايلى بوس سويلەۋشىلەر، ارينە، قياليلار. بىراق «ەڭ ماڭىزدىسى – كوزبەن كورە بىلمەيتىن نارسە» ەمەس پە؟

كەلەسى جالعىزدىق شەڭبەرىندە اتاققۇمار ادام ءومىر سۇرەتىن. جەبۋاز، داڭعوي، ەسىرىك شالعان اتاققۇمار تالما اۋرۋداي ارنەگە سىزدانىپ، كۇنشىلدىكتەن اسا الماس ەكەن. كىشكەنتاي حانزادا ەكەۋمىزدى كورگەندە:

– «و، تابىنۋشىلار كەلدى! – دەدى ول ءسۇيىنىپ...

اتاققۇمار ادامدار وزدەرىنە جۇرت تۇگەل سۇيسىنەدى دەپ ويلايدى عوي.

– قايىرلى كۇن – دەدى كىشكەن­تاي حانزادا. – قالپاعىڭىز قان­داي قىزىق ەدى.

– ىزەت ءۇشىن كەرەك قالپاق، – دەدى اتاققۇمار. ماعان جۇرت جاپىرىلا سالەم بەرگەندە، ءيىلۋىم كەرەك قوي. باقىتسىزدىققا قاراي، بۇل جەرگە ەشكىم كەلمەيدى.

– قول شاپالاقتاشى،–دەدى اتاققۇمار.

كىشكەنتاي حانزادا قول شاپا­لاق­تادى. اتاققۇمار باسىنان قال­­پاعىن الىپ تومەن ءيىلدى».

كەۋدەمدە اتاققۇمار ادامعا دەگەن ايانىش تۇردى. ول بىلمەيدى عوي... ەگەر بىلسە عوي، ءداننىڭ تو­پى­راقتىڭ استىنا جاسىرىنعان سوڭ عانا گۇلدەپ ءبۇر اتارىن... ەڭ سۇيىكتى ءىس ادامدارعا ەمەس، قۇدايعا ۇناۋ ەكەنىن. ادامداردىڭ پىكىرىنە بايلانۋ – جۇرەك دەرتى ەكەنىن ول قايدان ءبىلسىن؟ ال جوعارىداعى ءىس ادامى مەن اتاققۇماردىڭ دەرتتى جالعىزدىعىنا قامالىپ، جازيرا عۇمىرىن تەككە سارپ ەتەرىن ويلاساڭىز، قانداي ايانىشتى ەدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ ءتۇبىرى بىلمەۋدەن تۋىنداپ وتىر. ەندەشە، سوكرات ءجون ايتادى: «جالعىز عانا يگى­لىك بار، ول – ءبىلىم، جالعىز عانا جاماندىق بار، ول – نادان­دىق». بىلمەۋدىڭ سالدارىنان ءومىر بويى كۇيزەلىسپەن، بوس سا­عىم­عا قۇ­مارتىپ، كىپ-كىشكەنە الا­­شۇبار سانا تۇنەگىنە قامالىپ وت­كەن­دەرگە نە راۋا؟ كۇن سەكىلدى جۇرەگىنە جالىنداي شاشىراپ ساۋلە تاراتۋعا مۇمكىندىك بەرمەي، ونى ءارتۇرلى جاعىمسىز عادەتتەر مەن مىنەزدەرگە تۇتقىنداعان تاسىر ادامنىڭ ازابىنا وزىنەن وزگە كىم جازىقتى؟ ماڭىندا شا­­شىلعان التىن تۇيىرشىكتەرىن باي­­قاماستان، توماردىڭ قارا كۇيە­سىنە نازار سالىپ، ءومىردى «تۇن­­جىر» دەپ كىنالايتىن جان­دار نەگە عالامعا قاراپ وي جۇگىرت­پەيدى؟

كەلەسى جالعىزدىق قامالىندا شىراقشىنى جۇزدەستىردىك. ول الدىنداعى شىراعدانىن ۇزدىكسىز جاعىپ، قايتا سوندىرۋمەن اينالىسادى ەكەن. «كىشكەنتاي حانزادا قۇيتتاي عالامشاردىڭ دەڭگەيىنە كەلدى دە، شىراقشىعا تاعزىم ەتتى.

–قايىرلى كۇن،–دەدى ول. –شى­­راعدانىڭدى نەگە ءوشىردىڭ؟

–كەلىسىم سولاي،–دەدى شى­راقشى. –قايىرلى كۇن.

– قانداي كەلىسىم؟

– شىراعداندى ءسوندىرۋدىڭ كەلىسىمى. قايىرلى كەش.

ول شىراعداندى قايتا جاقتى.

– نەگە قايتادان جاقتىڭ؟

– كەلىسىم سولاي،–دەپ جاۋاپ بەردى شىراقشى».

ال كىشكەنتاي حانزادانىڭ جانىندا تۇرعان مەن بولسام شى­راق­شىعا ۇزاق ءۇنسىز قارادىم. ول تەك ادامداردىڭ دەگەنىمەن عانا كۇن كەشەتىن، جەكە ويلاۋ جۇيەسى جوق جان ەدى. كەزى كەلگەندە شىراعداندى ءوشىرىپ، قايتا جاعىپ تۇرۋعا بۇيرىق العان ول ادەتىنەن ءبىر ادىم دا تايمايدى. يگىلىك پەن ز ۇلىمدىق، ادەپ پەن يناباتسىزدىق، ءومىر مەن ءولىم جايلى وزىنە شاق پىكىر قالىپتاستىرا الماعان سوڭ جولداعىنىڭ ايداۋىنا، ىزەتسىزدىگىنە كونۋ بارىپ تۇرعان زالال ەمەس پە؟

توعاي-توعاي سۋ ەكەن، سۋدان ۇشقان بۋ ەكەن. قارساق جورتپاس قالىڭ ەكەن،تۇلكى جورتپاس تۇلەي ەكەن. كىشكەنتاي حانزادا ەكەۋمىز جول بويى قانشاما تاعدىردى كوردىك. كوردىك تە اسەر الدىق، وي تۇيدىك. ءسىرا، ادام جالعىزدىعى بارىنەن قىمبات، بارىنەن اسىل. نەگە دەسەڭىز، ءوز جالعىزدىعىنان اجىراپ قالعان ادامدار دا بار. ولار قايتادان ءوز كۇلكىسى مەن شاتتىعىن، وكسىگى مەن شىنايى مۇڭىن ىزدەۋگە ءماجبۇر. سىرتقى سۋىق جەلدەرگە ۇرلانعان بويىنا عانا ءتان سۇيكىمدى كورىنىستەرىن قايتارىپ الۋ جولىنداعى كۇرەس – ادىلەتتى، جىگەرلى كۇرەس.

كىشكەنتاي حانزادا ەكەۋمىز سوڭىندا ءبىر قورىتىندىعا كەل­دىك. ناقتىراق ايتساق، تۋا سالا جاراتقاننان بەرىلگەن رۋحى­مىزداعى رايحان گ ۇلىن سۋىق جەلدەر وتىندە سولدىرماۋ كەرەگىن ۇعىن­دىق. ويتكەنى «رايحان گ ۇلىن جا­ل­ماپ قويسا، ءسىز بەن ءبىز ءۇشىن الەم باسقاشا بوپ كورىنەر ەدى».

«زەڭگىر كوككە كوز سالىڭىزشى. وزىڭىزدەن: «سول رايحان ءتىرى مە، الدە ءولىپ قالدى ما؟ قوشاقان جالماپ قويعان جوق پا؟» – دەپ سۇراڭىزشى. سوندا كوزىڭىز جە­تەدى: ءبارى-ءبارى باسقاشا كۇيگە تۇسەدى...»