بىزدەن دە الەم چەمپيونى شىعار كۇن بار ما؟

جۇرتىمىز سپورت دەسە، سونىڭ ىشىندە وليمپيا ويىندارى دەگەندە اتويلاپ شى­­عا­تىنى بەل­گىلى. ءجون دەيىك. سپورت – ساۋ­­لىعى­مىزدىڭ كەپىلى. الايدا اقىل-ويدى شى­نىقتىرىپ، شىدامدى شىڭدايتىن شاح­ماتقا قى­زى­عۋشىلىعىمىز قان­داي؟ «رەال» مەن «بارسەلوناعا» جانىمىز كۇي­­گەندەي جانكۇيەر بولا الامىز با؟

ەستە بولسا، وتكەن جىلى سو­چي­دەگى الەم كۋبوگىنا قازاق­ستاننان ەڭ تاڭداۋلى دەگەن «شار­شى تاقتا» شەبەرلەرى ءتورت كوزى تۇگەل قاتىستى. قارشاداي قا­رىن­داستارىمىز تالاي مىق­تى­نى تاس-تالقان ۇتىپ جاتتى. ءتىپ­تى الەم جۇرتشىلىعى نا­عىز سەنساتسياعا ساناعان ويىن دا ءبىزدىڭ جەرلەسىمىزدىڭ جەڭىسى ەدى. ەر­لەر اراسىنداعى ۇزدىگىمىز ري­نات جۇماباەۆ الەمنىڭ ۆيتسە-چەم­پيونى فابيانو كارۋانانىڭ «قال­پاعىن قايىرىپ» جارىس جولىنان شىعارىپ تاستادى. سوندا دەيمىن-اۋ، وتانداستارىمىزدىڭ وسىنشا ويىنىن كورىپ، كوزايىم بولارعا ەلىمىزدەگى قاپتاعان تەلەارنادان قاعاجاۋ بولار ءبىر ەفير تاپپاي قالدىق (ارينە، مۇندايدا FIDE-ءنىڭ عالامتورداعى تىكەلەي ەفيرى ازدىق ەتەدى).

دۇنيەجۇزىلىك شاحمات فە­دە­راتسياسىنىڭ (FIDE) مالى­مەتىنشە، الەمدە 600 ميلليوننان استام ادام شاحماتتى زور قىزىعۋشىلىقپەن تۇراقتى ويناۋ­دى جانىنا سەرىك ەتكەن. ءبىزدىڭ ەلدە «شارشى تاقتا شاي­قاسىنا» قىزىعۋشىلار سانىن 300 مىڭ ادام شاماسىندا دەپ ەسەپتەپ ءجۇرمىز. بىرەۋلەر از دەر، بىرەۋگە كوپ كورىنەر. ما­سەلە باسقادا: اقيقاتى سول، قا­زاقستاننان ءالى كۇنگە كلاس­سيكالىق شاحماتتان رەسمي الەم چەمپيونى شىققان جوق. ال باۋىرلاس وزبەك جۇرتى 2004-2005 جىلدارداعى الەم چەمپيو­نى رۋستام كاسىمدجانوۆتى ماق­تان ەتەدى. سولتۇستىكتەگى كور­­شى­مىز شاحماتتاعى ەڭ ءىرى دەر­جا­ۆالاردىڭ ءبىرى سانالادى. انا­­تولي كارپوۆ، گارري كاس­پا­روۆ، ۆلاديمير كرامنيك – ءبارى دە شاحمات تاريحىندا التىن ارىپتەرمەن جازىلاتىن داڭقتى ەسىمدەر. كەلەسى ءبىر ىرگەلەس ەل قىتاي شاحماتشىلارى دا، اسى­رەسە قىزدارى «كلاسسيكادان» چەمپيوندىق تيتۋلدى ۋىستان شىعارماي كەلەدى.

وسىنداي اقىل-وي سپورتىندا دەس بەرمەي تۇرعان مەملەكەتتەرمەن ارالاس-قۇرالاس وتىرىپ، بىزدەن رەسمي الەم چەمپيونى شىقپاۋى مۇمكىن بە!؟

ارينە، جەتىستىككە كەندە ەمەس­پىز. اتاپ ايتقاندا، شاح­مات­تىڭ بليتس تۇرىنەن ەڭ جاس الەم چەمپيونى – ءبىزدىڭ ءبيبىسارا اساۋباەۆا. تالاي دۇنيەجۇزىلىك جارىستا الدىنا جان سالماعان جانسايا ابدىمالىك پەن ازيا چەم­پيونى، 20 جاسقا دەيىنگى جاس­­تار اراسىنداعى الەم چەمپيو­نى دينارا سادۋاقاسوۆا بار. بيىلدىڭ وزىندە جەرلەسىمىز قا­زى­­بەك نوگەربەك جاسوسپىرىمدەر اراسىندا شاحماتتىڭ راپيد جانە بليتس تۇرلەرىنەن الەم چەمپيونى اتانسا، وسى جاستاعى قىزدار اراسىندا بليتستە نازەركە نۇرعاليعا تەڭ كەلەر قارسىلاس بولمادى. ءبارى دە جاس، كەلەشەگى زور شاحماتشىلار.

بۇگىندە بارشا جانكۇيەر اتاۋلىنىڭ نازارى يسپانيا استاناسى مادريد قالاسىنا اۋعان. وندا الەمنىڭ 8 ۇزدىك شاحماتشىسى 14 تۋردان تۇراتىن تۋرنير بارىسىندا قازىرگى «شاحمات كارولى» نورۆەگيالىق ماگنۋس كارلسەنگە كەزەكتى قارسىلاستى انىقتايدى (كەزەكتى دەپ وتىر­عانىمىز، ول العاش رەت 2013 جىلى چەمپيوندىق ءتاجدى يەم­دەنىپ، ودان بەرى ءتورت دۇركىن قورعاپ شىقتى). وسى تۇستا ايتا كەتەيىك، اتالعان سەگىزدىكتىڭ ىشىندە باۋىرلاس ازەربايجان جۇرتىنىڭ ۇكىلەگەن ءۇمىتى تەيمۋر رادجابوۆ تا بار. بولاشاقتا ءبىز دە ءوز شاحماتشىلارىمىزعا وسىنداي بايراقتى باسەكەلەردە جانكۇيەر بولعىمىز كەلەتىنى ءسوزسىز. بۇل ورايدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تۇنەۋگۇنى سپورتتىڭ وسى ءبىر ەرەكشە تۇرىنە قولداۋ كورسەتۋدى نيەت ەتكەن مالىمدەمەسى ءۇمىت شىراعىن ۇرلەي تۇسكەنى ءسوزسىز. الماتىدا وتكەن BalaFest فەستيۆالىندە شاحماتتى دامىتۋعا نازار اۋدا­راتىنىن ايتتى. ارادا ءبىر اي وتكەندە اقورداعا بىلىكتى ماماندار مەن مىقتى شاحماتشىلارىمىزدى ارنايى قابىلدايىن دەپ وتىر. ەندەشە، بىزدەن دە ءبىر رەسمي الەم چەمپيونى شىعاتىن كۇن تۋار…

قازاقستان شاحمات فەدە­راتسياسىنىڭ جۇمىسىن باستا­عانىنا بيىل 30 جىل تولادى. وسى وتىز جىلدا اۋىل بالالارىنا بۇيرەگى ءبىر بۇرىلماي كەلەدى. شارشى تاقتانىڭ اپپاق جەمىن شىعارىپ، بوياۋىن وشىرگەنشە وينايتىن وجەت بالالاردى اۋىل-اۋىلدا تالاي كورەمىز. ءوز بەتىنشە ۇي­رەن­گەن. سۇراساڭ – تۋرنير كور­مەگەن. باسشىسى جا­ڭارعان فە­دەراتسيا ەندىگى جەردە وسىنداي شالعايداعى «شاح­ماتشىلارعا» دا كوڭىل بولسە دەيمىز…

تاريحتان تابارىك:

• 1970-1980 جىلدارداعى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى كەزىندە كونە تالحيز (تالعار) قالاسىنىڭ جۇرتىنان ءپىلدىڭ سۇيەگىنەن جاسالعان 6 شاحمات فيگۋراسى تابىلدى. زەرتتەۋشىلەر ولاردىڭ ءحى – ءحىىى عاسىرلاردا جاسالعان بۇيىم ەكەنىن انىقتاعان. دەمەك شاحمات ويىنى ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزعا ەجەلدەن تانىس بولسا كەرەك.
• قازاقستانداعى تۇڭعىش شاحمات ۇيىرمەسى 1889 جىلى سول كەزدەگى ۆەرنىي قالاسىندا (قازىرگى الماتى) اشىلدى. وعان جەرگىلىكتى ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرى قاتىسقان
• شاحماتتان العاشقى قازاقستان چەمپيوناتى 1934 جىلى ءوتتى. بۇل جارىستا ورالدىق يسيدور لوپاتنيكوۆ جەڭىمپاز اتانعان.

بەسبوعدا التاي،

«Egemen Qazaqstan»