پىكىرلەر . بەكەن قايرات ۇلى
«زور ءسۇيىنشى ايتايىن، مۇسىلمان بولىپ تۋعانعا. يسلام ءدىنىن قۋعانعا...» دەپ مايلىقوجا بابامىز جىرلاعانداي، يسلامدى ءدىنىم، مۇحاممەدتى پايعامبارىم دەپ تانىعان مۇمىندەر ءۇشىن قاسيەتتى رامازان ايى تۋدى. اللاعا بويۇسىنۋشى قاۋىم بۇل ايدى «ايلاردىڭ سۇلتانى» دەپ ەرەكشە اسپەتتەسە، ۇلكەن ساحابا ابدۋللا ابباس «كۇندەردىڭ قايىرلىسى – جۇما، ايلاردىڭ قايىرلىسى – رامازان» دەگەن ەكەن.
13 ءساۋىر، 2021
رۋحى بيىك ەل ەشقاشان جەڭىلمەيدى
جالپى، مەملەكەت قۇرۋدىڭ نەگىزى – ەكونوميكا ەمەس، رۋحانيات. رۋحانياتى باي، رۋحى بيىك ەل ەشقاشان جەڭىلمەيدى. ياعني ول ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتايدى. وتكەنىنەن بەيحابار حالىقتىڭ رۋحاني كەمەلدىگىن بىلاي قويعاندا، ماتەريالدىق تۇرعىدان دا جارىمايدى. سوندىقتان بولاشاعىنىڭ بەرىك بولۋىن ويلاعان جۇرت ۇرپاعىن وتكەن تاريحتىڭ كەمەل ۇلگىسىمەن سۋارۋى ءتيىس. وسى ورايدا، ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» جانە « ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالالارى – قازاق قوعامىنا سانانى جاڭعىرۋدىڭ جولىن نۇسقاعان باعدارشام ىسپەتتەس قۇندى دۇنيەلەر.
12 ءساۋىر، 2021
وتكەن عاسىر باسىندا قازاق وقىعاندارى، ياعني الاش قايراتكەرلەرى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «تۇقىمىن ادامدىقتىڭ شاشتىم، ەكتىم، كوڭىلىن كوگەرتۋگە قۇل حالىقتىڭ» دەگەنىندەي، ءبارى دەرلىك قازاقتىڭ جوقشىسى بولدى. ء«ار حالىقتىڭ ءداستۇر-سالتى مەن ادەت-عۇرپى ۇكىمەت زاڭىنان بيىك تۇرۋى ءتيىس» دەپ قىتاي ويشىلدارى ايتقانى سياقتى، وتكەن عاسىر باسىندا ۇلتتى ساقتاپ قالۋدىڭ ەڭ نازىك يىرىمدەرى ونىڭ ءداستۇرى ەكەنىن قازاق وقىعاندارى ەرتە اڭعاردى. ءسويتىپ ولار جۇرتتى بىرلىككە، تاتۋلىققا، بەرەكەگە ۇندەيتىن، ەكىنشى جاقتان جەر ەمشەگىن ەمگەن ديحان قاۋىمىن ەڭبەككە ىنتالاندىراتىن «ناۋرىز مەيرامىن» تىرىلتۋگە اتسالىستى.
29 ناۋرىز، 2021
«جەتى اتا» ءداستۇرى – قوعام ساۋلىعى
ەرتەدە قازاق حانى ءاز جانىبەك ەلگە اتى شىققان ەمشى وتەيبويداق تىلەۋقابىل ۇلىن شاقىرىپ: «قانداي دەرتكە داۋا جوق؟» دەپ سۇراعان ەكەن. سوندا ەمشى: «تۇقىم قۋالاعان اۋرۋعا داۋا جوق» دەپتى. «ونىڭ الدىن الۋعا بولا ما؟» دەگەندە، ەمشى: «جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپاۋ»، دەپتى. بۇل پىكىرىن ايگىلى شيپاگەر كەيىنگى ۇرپاق ءبىلسىن دەپ حاتتاپ-شوتتاپ جازىپ كەتكەن ەكەن. «جەتى اتادان اسقاننان كەيىنگى اتالاردان قىز الىسپاق كەرەك. جيەنىن الماق – جيەنىنە بەرمەك، ەمشەك ءسۇتى ارالاسپاسا بولدى دەيتىندەرگە: قاندىق، اڭعاقتىق، ۋىلىمدىق بەيىم كوپ بولماق. الالىق، شالاجارالىمدىق، تۋىلىمدىق، جارالىستىق ءبىتىس، ميلاۋلىق تۋىلعىلار كوز كورگىلىگى بۇتان دالەلىمدىك سانالىعى تاپپاق» دەيدى ايگىلى دۋاگەر.
17 ناۋرىز، 2021
قوعامدىق پالساپالىق ءھام تانىمدىق تۇرعىدان قاراعاندا «ادام» ۇعىمى اسا كۇردەلى. ءحى عاسىردا ءومىر سۇرگەن تۇرىك عۇلاماسى ءماۋلانا رۋمي: «ادامنىڭ بولمىسى – ىشىندە ءارتۇرلى اڭدار مەكەندەيتىن ورمانعا ۇقساس. ءبىزدىڭ بويىمىزدا تازا-لاس، جامان-جاقسى، يماني-حايۋاني سياقتى مىڭداعان قاسيەت بار. ەگەر ىشكى جان شاھارىڭدا قاسقىر ۇستەمدىك ەتە باستاسا، ادامنىڭ قاسقىرعا اينالعانى. جاقسىلىقتار مەن جاماندىقتار دا جاسىرىن جولدارمەن جۇرەككە قۇيىلىپ تۇرادى. ءسات سايىن ادامنىڭ جۇرەگىندە ءبىر نارسە باس كوتەرەدى. سول سەبەپتى ادام كەيدە پەرىشتە، كەيدە شايتاني سيپاتقا اينالىپ وتىرادى» دەگەن ەكەن.
03 ناۋرىز، 2021
دانا حالقىمىز «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەپ تەگىن ايتقان جوق. مۇنداعى «كوپ» ءسوزىن بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان تاپسىرلەسەك – دەموگرافيا، ياعني قوعامداعى بۇقارانىڭ سالماعى. اسىرەسە، ۇلان-بايتاق ولكەنى مەنشىكتەپ وتىرعان قازاق سياقتى ەتنوس ءوز تەرريتورياسىنا تولىق يەلىك ەتۋ ءۇشىن سانى كوپ، سالماعى مىعىم بولماق كەرەك. اتاقتى بۇقار جىراۋ بابامىزدىڭ «جەلكىلدەگەن تۋ كەلىپ، جەر قايىسقان قول كەلىپ، سونان ساسىپ تۇرماسقا...» دەپ بولاشاق ۇرپاعىنا بەكەر ەسكەرتكەن جوق. بابا سوزىنەن ءبىز «كوپ بولساڭ جاۋ شاپپايدى، تۋىڭ جىعىلىپ، ءتۇتىنىڭ وشپەيدى» دەگەن وزەگى ءنارلى، ولشەمى كەڭ، ولمەس وسيەتتى اڭعارامىز.
11 اقپان، 2021
قازاقتا «سۇڭعىلا» دەگەن ءسوز بار. بۇل اتاۋ نەنى بىلدىرەدى دەگەنگە توقتالساق، 2013 جىلى جارىق كورگەن قازاق ءتىلىنىڭ ۇلكەن تۇسىندىرمە سوزدىگىندە: سۇڭعىلا دەپ – زەرەك، زەردەلى، تەز بايقاعىش، اڭعارىمپاز ادامدى ايتادى دەپتى. بۇل پايىم دۇرىس ارينە. ويتكەنى قازاق بالاسى باسقا جۇرتتان وسى سۇڭعىلالىق قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. وزبەك حالقىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى مارقۇم يسلام كاريموۆ «قازاقتان جولداسىڭ بولسا، جولدان اداسپايسىڭ» دەگەندى كوپ ايتاتىنى سياقتى، كۇللى الەم قاۋىمداستىعى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىن ءبىر اۋىزدان «سۇڭعىلا ساياساتكەر» دەپ مويىنداعانى تەگىن ەمەس.
19 قاڭتار، 2021
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدىڭ باس باسىلىمى «ەگەمەندە» جارىق كورگەن «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىن: «تاۋەلسىز ەل بولۋ ونى جاريالاۋمەن نەمەسە مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىن قالاۋمەن شەكتەلمەيدى. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ناعىز كۇرەس كۇندەلىكتى ەڭبەكپەن، ۇزدىكسىز ءارى دايەكتى ەلدىك ساياساتپەن ماڭگى جالعاسادى. ءبىز قۋاتتى تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزبەن عانا ۇلت رەتىندە جەر بەتىندە ساقتالامىز. وسى اينىماس اقيقاتتى بەرىك ۇستانۋىمىز قاجەت. «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات!» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز ماڭگى ۇرانىمىز بولۋعا ءتيىس» دەپ اياقتاپتى.
07 قاڭتار، 2021
ايگىلى فرانتسۋز ويشىلى جان-جاك رۋسسو «مىقتى مەملەكەتتىڭ كەپىلى – ءوز ازاماتتارىنىڭ تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتە الۋىندا» دەگەن ەكەن. وسىعان ۇندەس ءسوزدى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا «مەملەكەتتە بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىق ساقتالعان جاعدايدا عانا دامۋدىڭ داڭعىل جولى اشىلادى» دەپ ۇنەمى ايتۋمەن كەلەدى. سول سياقتى قازاقتىڭ ۇلكەن اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆ «ۇقسايدى بار تىنىشتىق جەر بەتىندە، ۇيقىداعى ءسابيدىڭ كەلبەتىنە...» دەسە، تاۋەلسىزدىك ءتولى، جاس جىرشى ميراس قادىرمۇرات باۋىرىمىز: «اللاعا ءمالىم، ريزىقتان بۇرىن تىنىشتىق، ريزىقتان بۇرىن تىنىش تاڭداردىڭ مۇڭى ىستىق، اتادان قالعان ات باستى الىپ التىننان، باعالى ەلگە تىنىشتىق دەگەن كۇمىس قۇت» دەپ جىرلاپتى.
25 جەلتوقسان، 2020
ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلى ء«سوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» دەگەندى بەكەر ايتقان جوق. عۇلاما عالىمنىڭ ء«سوز» دەپ وتىرعانى ء«تىل». العاش كەڭەس وكىمەتى قۇرىلعان جىلدارى وداق قۇرامىندا رەسمي تىركەلگەن 194 ءتۇرلى ۇلت پەن ۇلىس بولىپتى. 1991 جىلى وداق ىدىراعاندا بۇلاردىڭ تەڭ جارتىسى، ياعني 50 پايىزى جوعالىپ كەتكەن. بۇلار قالاي جوعالدى؟
16 قاراشا، 2020
جازۋشى-دراماتۋرگ ءسۇلتانالى بالعاباەۆ سوڭعى جىلدارى جازعان «قازاقتىڭ قىزىل كىتابى» اتتى پۋبليتسيستيكالىق ماقالالار جيناعىندا: «مەن جاسى جەتپىستەن اسىپ بارا جاتقان زيالى اقساقالدى بىلەمىن. دەربەس زەينەتكەر، وقىعان-توقىعان ادام. ايتسە دە، ءوزىنىڭ بالالارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ بىرەۋى ءبىراۋىز قازاقشا بىلمەيدى.
09 قازان، 2020
يزرايل ەلىنىڭ رەحوۆوت قالاسىندا ورنالاسقان ۆايزمان مەديتسينالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينسيتيتۋتىنىڭ پروفەسسورى، قاتەرلى ىسىك دەرتىن ەمدەۋدىڭ تانىمال مامانى روني سەگەر مىرزا ۇيالى تەلەفوندى ءار كەز قولدانعان تۇستا بولىنەتىن ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنە، cونىڭ ىشىندە ادام اعزاسىنا اسا ۇلكەن زيان تيگىزەتىنىن دالەلدەپ شىقتى.
05 قازان، 2020
قايسى ءبىر ەتنوستىڭ وزىنە ءتان، سان عاسىرلاردان بەرى ۇزىلمەي كەلە جاتقان قۇندىلىعى بولادى. وسى قۇندىلىق قاۋىمدى ىدىراتپاي تۇتاستاندىرىپ تۇرادى. ياعني ول قۇندىلىق – سىرتقى اسەرلەردىڭ كەرى ارەكەتىنەن ساقتايدى. نەمىس وقىمىستىسى ۆ.گۋمبولد ايتقانداي، ۇلتتىڭ جويىلىپ كەتۋدەن ساقتاپ تۇراتىن دانىشپان رۋحاني ۇستىنى بولادى. سول ۇستىندى ۇرپاقتان ۇرپاققا بۇزباي جالعاستىرا العان جۇرت قانا بۇگىنگىدەي جاھاندانۋ داۋىرىندە باسقا مادەنيەتتىڭ جەتەگىنە جۇتىلىپ كەتپەي، ءوز بەتىمەن ءومىر سۇرە الادى.
08 قىركۇيەك، 2020
«تايىڭ تۋىپ، تايلاعىڭ بوتالاسىن!»
جاقىندا ءبىر اقساقال جاڭادان شاڭىراق كوتەرگەن ەكى جاسقا ىقىلاس-باتاسىن بەردى. ادەتتەگىدەي شۇبىرتپالى ۇيقاسقا قۇرىلىپ، جەلە-جورتىپ جوڭكىلە جونەلگەن ۇزىن-سونار تىلەكتىڭ اراسىنان «تايىڭ تۋىپ، تايلاعىڭ بوتالاسىن!» دەگەن ءسوز كوكەيگە قونا كەتكەنى.
26 تامىز، 2020
ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار، تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن كەسەرى بار. اقىلدىنىڭ سوزىندەي ويلى كۇيدى تىڭداعاندا، كوڭىلدىڭ وسەرى بار... – دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، شىركىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءانى قانداي ەدى. ءدۇلدۇل اقىن ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «كۇيشى» پوەماسىندا جانە حالىق كومپوزيتورى اسەت نايمانباي ۇلىنىڭ ء«ىنجۋ-مارجان» انىندە ايتىلاتىن: «شىرقاتىپ، شىعانداتىپ، شالىقتاتىپ، شاپشىتىپ، شۇمەكتەتىپ، نوسەرلەتىپ، تالدىرىپ، تالىقسىتىپ، تامىلجىتىپ، ورعىتىپ، وراعىتىپ، باسا ورلەتىپ. سامعاتىپ، ساڭقىلداتىپ، cap جەلگىزىپ، ۇرىنتىپ، ورشەلەنتىپ، باسەڭدەتىپ. سەرپىلتىپ، سۋماڭداتىپ، سەكسەن ىرعاپ، قىرىق قارپىپ، توقسان تولعاپ، بەس ورلەتىپ. قارقىندى ءۇن – قان قايناتىپ، جۇرەك ج ۇلىپ، جان جالماپ، كوڭىل تەربەپ، اسەرلەتىپ. توگىلىپ، باياۋلاتىپ، سورعالاتىپ...» دەگەنىندەي حالىقتىڭ ءانى قازاقتىڭ كوڭىل اجارى ەدى عوي.
18 تامىز، 2020
قازاق حالقى ەجەلدەن ادىلدىكتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ وزەگى دەپ بىلگەن. ياعني قاي زاماندا، قاي كەزدە بولماسىن قوعامدى بەرەكە مەن بىرلىككە باستايتىن، ەلدىڭ شاڭىراعىن شايقالتپاي، ىرگەسىن سوكتىرمەي ۇستاپ تۇراتىن ۇستىنى – ادىلدىك. اتاقتى قىتاي عۇلاماسى كۇڭزى قاريا «ادىلدىگى جوق قوعام – ەشقاشان كەمەلدەنبەيدى» دەگەن ەكەن.
03 تامىز، 2020
جۋىقتا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «قازىر «تويىڭ تويعا ۇلاسسىن» دەپ اندەتىپ، توي تويلاپ جۇرەتىن ۋاقىت ەمەس. بۇگىنگىدەي تەحنولوگيانىڭ زامانىندا توي-تومالاقتىڭ اڭگىمەسىن ايتىپ، ءبىر-ءبىرىن اسىرا ماقتاپ، اس ءىشىپ، اياق بوساتقانعا ريزا كەيىپتە ءجۇرۋ ادەتىنەن ارىلۋ كەرەك. ءتىپتى وسىنداي قاۋىپتى پاندەميا كەزىندە كەيبىر ازاماتتارىمىز ماعان حات جازىپ، توي وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك دەپ تالاپ قويادى. مەملەكەتتىڭ ءوزى ولەرمەندىكپەن ءومىر سۇرەتىن كەزگە كەلدىك. سوندىقتان ەڭبەك ەتۋ – ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا اينالىپ، باستى مىندەت سانالۋعا ءتيىس. توي قۋالايتىن ەمەس، وي قۋالايتىن كەزەڭمەن بەتپە-بەت كەلدىك. بۇل ءداۋىر – اقىل-ويدىڭ، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ، ەڭبەكتىڭ ءداۋىرى!»، دەدى.
16 شىلدە، 2020
وتكەن عاسىرلاردا قازاق دالاسىن وتارلاۋشىلار «ورىس-قازاق شكولى» دەيتىن ميسسيونەرلىك باعىتتا مەكتەپتەر اشىپ، بۇراتانالار اراسىنان «تۇزەمدىك ەليتا» شىعارۋدى ماقسات تۇتتى. تۇزەمدىك ەليتانىڭ ءبىلىمىن باستاۋىشتىق دەڭگەيدە شەكتەپ، وتارلىق باسقارۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ تومەنگى دارەجەسى پيسار-ءتىلماش سياقتى بولماشى قىزمەتكە ورنالاستىرۋ ارقىلى، ولاردى ءوز ماقساتتارىنا پايدالاندى. تۇزەمدىك ەليتانى حالىق اراسىندا «تەرىس وقىعاندار» دەپ اتادى.
03 ماۋسىم، 2020
شاريعات ۇكىمىنە ساي قۇرىلماعان وتباسىلىق ءتارتىپ ءتۇبى باياندى بولمايدى. اسىرەسە اللانىڭ ءامىرىن، جاراتىلىس زاڭدىلىعىن بىلگەن پەندەلەر جۇيەسىز ءومىر سۇرە المايدى. ادامنىڭ تۇلعالىق قاسيەتىنىڭ جاقسى نەمەسە جامان بولىپ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتۋشى فاكتور – وتباسى.
06 مامىر، 2020
ىندەتتەن قورعانۋدى شىعىستان ۇيرەنسىن
ءدال قازىر الەم ەلدەرى كوروناۆيرۋستان قورعانۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىر. ارينە ونىڭ ىشىندە ءبىز دە بارمىز. الەم حالىقتارى بۇل دەرتتەن قورعانۋدىڭ جولدارىن قاراستىرۋدا. سونىڭ ىشىندە ددۇ تاراپىنان شىعىس ەلدەرىنىڭ قورعانۋ تاسىلىنە وڭ باعا بەرىلۋدە.
10 ءساۋىر، 2020
