تاتۋلىق مەيرامى

جوعارىدا پاتشا ايتقانداي، بۇگىنگى كە­لىپ جەتكەن ناۋرىز مەيرامىنىڭ كۇرە تامى­رى – تاتۋلىق. بۇل كۇنى رەنجىسكەندەر كەشىرىسەدى، شەكىسكەندەر تاتۋلاسادى. بىلە بىلگەنگە، اتالمىش مەيرامنىڭ وزەگى دە وسى – تاتۋلىق. قازىرگى قوعام ءۇشىن قاجەتى دە – وسى. ياكي ەجەلگى مەيرام ناۋرىزدىڭ رۋحاني وزەگى «تاتۋلىق» ۇعىمىن مەرەكەنىڭ قۇندى قاعيداتىنا اينالدىرساق ەدى.

وسى ورايدا تاتۋلىق جايلى مايدانگەر-جازۋشى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «ۇشقان ۇيا» اتتى كىتابىندا مىنا ءبىر وقيعا ايتىلادى. اق پاتشا زامانى ەكەن. باۋكەڭنىڭ ناعاشىسى تەكەباي بي مەن بايزاق داتقانىڭ بالاسى قابىلبەك ەكەۋى بولىستىق سايلاۋعا قاتار تۇسەدى. باسەكە بولعان سوڭ ەكى تاراپ ءبىر-بىرىنەن ءمىن ىزدەۋى – زاڭدى قۇبىلىس. قا­بىلبەكتىڭ جاقتاۋشىلارى تەكەباي ءبيدى «بارىمتاعا بەيىم، پارا الادى» دەپ ويازعا ارىز جازعان ەكەن. مۇنداي جالاعا جانى كۇيىنگەن تەكەبايدىڭ ۇلكەن ۇلى سەركەباي سايدىڭ تاسىنداي ونشاقتى جىگىتتى باستاپ اتقا قونادى. ايدىنداتىپ قابىلبەكتىڭ اۋىلىنا كەلەدى. اكەسىنىڭ قارسىلاسى قابىكەڭە تىكە بارىپ، ارمانسىز اكىرەڭدەيدى. قابىلبەك بولسا بىلق ەتپەيدى. ءتىپتى قاباعىن دا شىتپاپتى.

سەركەبايدىڭ ءسوزى شامىنا تيگەن ەل ازاماتتارى «ۋا، قابىلبەك، وردامىزعا ات وينا­تاتىن بۇلار كىم ەدى، ۇلىقسات ەت تىلەرسەگىن ءتىلىپ، اياعىن اسپانعا قاراتىپ اسىپ قويالىق»، دەپ كىجىنەدى. ءتىپتى كەيبىر دەس بەرمەي ەلەۋىرەپ بارا جاتقان جىگىتتەرگە قابىلبەك «توقتاڭدار» دەيدى اقىرىپ. «ەرتەڭ وپىق جەيتىن ءوزى بولادى»، دەيدى ول. ءسويتىپ، اكەسىنىڭ قارسىلاسىن مۇقاتىپ، مەيماناسى اسقان سەركەباي شاپقان كۇيى اكەسىنىڭ الدىنا بارىپ:

– قابىلبەكتىڭ ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىق­تىم، ءتىپتى ول جۇمعان اۋىزىن اشا المادى، – دەيدى ەلىرىپ. تەكەباي بولسا جاستىقتان باسىن كوتەرىپ ءمان-جايعا قانىققان سوڭ بالاسىنا «بارىپ تۇرعان اقىماق ەكەنسىڭ، وزىڭنەن 20 جاس ۇلكەن ادامعا قالاي ءداتىڭ بارىپ ءتىل بەزەدىڭ، ءبىز قار­سىلاس شىعارمىز، مۇنداي تاتۋ­لىقتى بۇزاتىن قىلىققا قالاي ءداتىڭ باردى»، دەپ ناليدى.

سودان تەكەباي بي ات-شاپان ايىبىن دا­يىن­داپ، ەلدىڭ يگى-جاقسىلارىن باستاپ، توپتىڭ الدىنا كىنالى سەركەبايدى سالىپ الىپ جولعا شىعادى. اۋىلعا اتشاپتىرىم قالعاندا تە­كەباي توپتان وزىپ شىعىپ: «ەي، قابىلبەك، مەنىڭ مىنا كۇشىگىم ساعان شاۋىلدەگەن ەكەن، ايىبىن كوتەرىپ الدىڭا كەلدىم، ءسىرا كەشى­رەرسىڭ، تاتۋلاسالىق»، دەيدى.

جوعارىداعى ءسوزدى ەستىگەن قابىلبەك ءبي­دىڭ دە قابىرعاسى سوگىلىپ، اتتان سەكىرىپ ءتۇسىپ: «ۋا، تەكتى ارىسىم تەكەباي! سەن اۋىلىما كەلگەندە اتتىڭ ۇستىندە تۇرىپ ءسوزىڭدى تىڭداپپىن-اۋ، كەشىر مەنى. سەن اعا ەمەسسىڭ بە، مەنىڭ ايبىم سەركەبايدان اسىپ كەتتى بىلەم. قايتا ات-شاپان ايىبىڭ مەنەن، تەكەباي اعا، كەشىرگەيسىز»، دەپ ءيىلىپتى. ونىمەن قويماي تۋ سىرتىندا قاۋمالاپ تۇرعان قاۋىمعا «ۋا، اعايىن، سايلاۋعا تۇسپەيمىن، قويدىم. مەنى سىيلاساڭدار، داۋىستارىڭدى تەكەڭە بە­رىڭدەر! مەن ءۇشىن اعايىننىڭ بەرەكەسى مەن تاتۋلىعىنان اسقان دۇنيە جوق»، دەپ جار سالىپتى. قايران اتالارىمىز-اي، ەلدىڭ بەرەكەسى ءۇشىن بيلىك-مانساپتى قيىپ تاستاپ، تاتۋلىقتىڭ تۋىن جىقپاعان.

وسىلاي اعايىن، بۇرىنعى قازاق قارا باسىنىڭ قامىن ەمەس، حالىقتىڭ تاتۋلىعىن ويلاعان. ناۋرىز مەيرامىنىڭ باستى قاعيداتى وسى – تاتۋلىق. زامان وزگەرەدى، قوعامدىق سانا تۇرلەنەدى. قا­زىردە سونداي. ءار كەزدە تۇرلەنگەن قوعا­مى­نىڭ نەگىزگى قۇندىلىعى بولادى. ءدال قازىرگى قازاق قوعامى ءۇشىن باستى قۇندىلىق – تا­تۋلىق. ويتكەنى تاتۋلىق بار جەردە باق تۇرادى.

«كەي قۇربى بۇگىن تاتۋ، ەرتەڭ باتۋ،

تىلەۋى، جاقىندىعى – ءبارى ساتۋ.

كوكىرەگىندە قاياۋ جوق، قيانات جوق،

قاجىماس، قايتا اينىماس قايران تاتۋ!»، دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، قوعام قۇنسىز­دانعان جاعدايدا تاتۋلىق ساتۋلىق سيپات الارى حاق. حالىق ساناسىن مۇنداي وعاش جولعا بۇرمايتىن رۋحاني ۇستىن – ناۋرىز مەيرامىنىڭ رۋحاني كۇرەتامىرى – تاتۋلىق كونتسەپتسياسى.