ساراتوۆتا وقىعان قازاقتار

الاش قايراتكەرى احمەت بايتۇر­سىن ۇلى «قازاق – جوق ىزدەگەن حالىق» دەپ جازعان ەدى. ويتكەنى سايىن دالانى وتارلاۋ ساياساتى كەزىندە تالاي-تالاي رۋحاني جانە ماتەريالدىق مۇرامىزدى سىرت كوز تاسىپ اكەتكەن، نەبىر قۇندى­لىقتارىمىزدان ايىرىلعانىمىز تاري­حي شىندىق. ءتىپتى وسى ۋاقىتقا دەيىن سول رۋحاني قازىنامىزدى تۇگەندەۋمەن، ىزدەۋمەن كەلەمىز.

شەتەل ارحيۆىندە جاتقان ىستەردى تۇگەندەۋ ماسەلەسى وتكەن XX عاسىردىڭ 30-60 جىلدارى دا كوتەرىلىپ، بىراق كەڭەستىك يدەولوگيا مەن كەرتارت­پا ساياساتتىڭ اسەرىنەن قازاق تاريحىنا قاتىستى قۇجاتتاردى ورتالىق ارحيۆ­تەردەن قايتارۋ نەمەسە كوشىرمەسىن الۋ جۇمىسى اياقسىز قالعان ەدى. 2004-2014 جىلدارى الىس-جاقىن شەتەل ارحيۆ­تەرىنەن، عىلىمي مەكەمەلەر مەن كىتاپحانالاردان ۇلت تاريحىنا قاتىس­تى قانداي دا ءبىر قۇجات ىزدەستىرۋ، كوشىر­مەسىن الۋ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ جۇمىسى «مادەني مۇرا»، «حالىق تاريح تولقىنىندا» اتتى مەملەكەتتىك باع­دار­لامالارمەن جالعاستى. شەتەل ارحي­ۆىندە ساقتاۋلى جاتقان بۇل قۇجات­تار بىزگە سول كەزەڭنىڭ تولىق سۋرەتىن ۇعىنۋ، تاريحىمىزدى تۇگەندەۋ ءۇشىن قاجەت-اق.

...حح عاسىر باسىنداعى قازاق ينتەل­ليگەنتسياسى سانى جاعىنان كوپ بول­عان جوق. قازاقستاندا ورتا ءبىلىمدى مۇعالىمدەر دايارلايتىن ءبىرلى-جارىم كۋرستار مەن ۋچيليششەلەر بولماسا، ارنايى وقۋ ورىندارى بولعان ەمەس. ءتۇرلى مەكەمەلەردە، اكىمشىلىك ورىنداردا قىز­مەت جاساعان قازاق ماماندارى نەگىزى­نەن رەسەي وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الدى. پاتشا ۇكىمەتى قازاق حالقىنىڭ جالپى مادەني دەڭگەيىن وسىرۋگە مۇددەلى بولعان جوق، كەرىسىنشە قاراڭعىلىقتا ۇستاۋ پايدالىراق بولدى. ال XIX عاسىر­دىڭ سوڭعى شيرەگىنەن باستاپ قازاق دالاسىن­دا ازىن-اۋلاق اشىلا باستاعان ورىس-قازاق مەكتەپتەرى مەن گيمنازيالارى جەرگىلىكتى جۇرتتى «مۇحاممەد ءدىنىن ۋاعىزداۋ­شى مولدالاردىڭ زياندى ىقپالىنان» ساقتاۋ ءۇشىن جانە سونىمەن بىرگە «دالادا ورىس ىقپالىن» جۇرگىزۋ ءۇشىن كەرەك ەدى.

الايدا وتارشىل اكىمشىلىك رەسەيلىك وقۋ ورىندارىنان ءبىرلى-جارىم ورىن­دى قازاق جاستارىنا دا بولۋگە ءماجبۇر بول­عان. ويتكەنى جىل وتكەن سايىن باس­قارۋ جۇيەسىندە ۇلتتىق كادرلارعا مۇق­تاجدىق ارتتى. وسى ماقساتتا گەنەرال-گۋبەرناتورلىقتار كەڭسەسى جانىنان قازاق ستۋدەنتتەرىنە جىلىنا 3-4 ستي­پەن­ديا بەلگىلەنىپ وتىردى. مىنە، وسى بەل­گىلەنگەن قارجىعا سۇيەنىپ، قازاق جاس­تارى ماسكەۋ، پەتەربۋرگ، قازان، ورىن­بور، ومبى، كيەۆ سياقتى قالالاردا ءتۇرلى ماماندىق بويىنشا ءبىلىم الدى.

XIX عاسىردىڭ سوڭى XX عاسىردىڭ باسىندا قازاق ماماندارىن دايارلاۋدا رەسەيدىڭ قازان، سانكت-پەتەربۋرگ، تومسك جانە ساراتوۆ قالالارى ايتار­لىقتاي ۇلكەن ورتالىققا اينالدى. ونى مىنا كەستەدەن بايقاۋعا بولادى:

ءحىح عاسىردىڭ اياعىندا ساراتوۆ ۆولگا بويىنىڭ جالپى مويىندالعان استاناسى بولدى. 1897 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا ساراتوۆتا 137 147 ادام تۇردى، ياعني سول كەزدەگى تۇرعىندارىنىڭ سانى بويىنشا سانكت-پەتەربۋرگ پەن ماسكەۋدەن كەيىن ءۇشىنشى ورىندا تۇردى. «ەدىل بويىنىڭ استاناسى» مارتەبە­سىنىڭ ارقاسىندا قالادا ءبىرىنشى ورىس ۇلتتىق تسيركى اشىلدى. رەسەيدەگى العاشقى قو­عام­دىق ونەر مۋزەيى، پروۆينتسياداعى العاشقى كونسەرۆاتوريا جانە ۋنيۆەر­سيتەتتىڭ اشىلۋىنا اسەر ەتتى.

ساراتوۆ ءىرى قالا بولدى. قالا­نىڭ اتاۋى قازاقتىڭ قۇلاعىنا جا­قىن ەدى. ورماندى دالا ولكەسىنىڭ تابيعي-كليماتتىق جاعدايى دا قازاق­تار­دىڭ ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىمەن بىردەي بولىپ شىق­تى. وسى وڭىردەگى كوپتەگەن شاھار سەكىلدى، ساراتوۆتا دا ومىرلىك ما­ڭىز­دى الەۋمەتتىك سالالاردا تاتار ەلە­مەن­تىنىڭ باسىمدىعى ساقتالدى. حال­قى ەتنيكالىق جانە كونفەسسيالىق ءار­تۇر­لى بولسا دا، قازاق حالقى ساراتوۆ – سارىتاۋ قالاسىن يسلام وركەنيەتى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى دەپ سانايتىن. بۇل ستەرەوتيپتى الەۋمەتتىك پروتسەستەردىڭ بارلىق ديناميكاسى بەلسەندى تۇردە قولدادى. اتاپ ايتقاندا، بۇل كەزەڭدە تاتار وكىلدەرى ورال، تورعاي، اقمولا وبلىستارى قالالارى مەن قازاقتار­دىڭ ەتنيكالىق تەرريتورياسىنىڭ ءىشىن­ارا باسقا ايماقتارىنداعى حالىق­تىڭ ەداۋىر بولىگىن قۇرادى. تاتار وكىل­دەرى يسلام مادەنيەتى ەلەمەنتتەرىن، تاتار ادەبيەتىن، ءارتۇرلى وقىتۋ ادىستەرىن تاراتۋعا جىگەرلى ۇلەس قوستى.

1909 جىلى 6 جەلتوقساندا ساراتوۆ ۋنيۆەرسيتەتى سالتاناتتى تۇردە اشىل­دى. وعان يمپەريا ازاماتتارى دا، ۋني­ۆەرسيتەتتەر دە، ساراتوۆقا ءوز دەلە­گا­تسياسىن جىبەرگەن بىرقاتار شەتەلدىك ۋني­ۆەرسيتەتتەر دە ۇلكەن نازار اۋدار­دى. ۋنيۆەرسيتەتكە ەڭ العاش 92 ستۋدەنت پەن 15 ەرىكتى قابىلداندى. 27 قازاندا جەكە تۇلعالاردىڭ، باسقا كىتاپحانالار مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ قايىرىمدى­لىق كومەگىمەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءوز كىتاپحانا­سى اشىلدى. ساراتوۆ يمپەراتورلىق نيكولاەۆ ۋنيۆەرسيتەتى بۇكىل وڭتۇستىك-شىعىس رەسەيدىڭ وقۋ-اعارتۋ ورتالىعى­نا اينالدى. وندا ساراتوۆ گۋبەرنياسى­نان باسقا، سامارا، استراحان، پەنزا، ورىنبور گۋبەرنيالارىنان، بوكەي ور­داسى مەن ورال وبلىسىنان كەلگەن ستۋ­دەنتتەر ءبىلىم الدى.

1914 جىلى ساراتوۆ ۋنيۆەرسيتە­تى­نىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىن دارىگەر ماماندىعىمەن بىتىرۋشىلەر سانى 107 ادام بولدى. 1914 جىلعا دەيىن مەديتسينا فاكۋلتەتىنە تەك ەر ادامدار قا­بىل­دان­دى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سو­عىستىڭ باستالۋىنا بايلانىستى اسكەري جانە تىل گوسپيتالدارىندا دارى­گەرلەر جەتىسپەي، حالىق اعارتۋ ءمينيسترى بوس ورىندارعا ايەلدەردى قابىل­داۋعا ءماجبۇر ەتەدى. 1915 جىلى يمپەراتورلىق نيكولاەۆ اتىنداعى سارا­توۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە 36 ستۋدەنت قىز جانە 2 ەرىكتى قابىلداندى. 1917 جىلعا دەيىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىن 600 ادام ءبىتىرىپ شىققان.

ساراتوۆ وبلىسىنىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆى قۇجاتتارىنا قاراعاندا، قازان توڭكەرىسىنە دەيىن ساراتوۆ ۋنيۆەر­سي­تەتىندە 6 قازاق وقىعان. ولار – ەسەنعۇ­لوۆ عۇمار قوجاحمەت ۇلى، نيازوۆ ميراح­مەد ءجۇسىپ ۇلى، جۇسىپعاليەۆ باتىرعالي، بيسەنوۆ باقتىعالي، شۇعىلوۆ ىقىلاس، قاسابولاتوۆ ەسەنعالي. بۇل ستۋدەنتتەر­دىڭ جەكە ىستەرىندە قۇندى ومىرباياندىق مالىمەتتەر، جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى ءبىلىم تۋرالى دەرەكتەر، وتباسىلارى­نىڭ تۇرعىلىقتى جەرى تۋرالى مالىمەتتەر، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار مەن گيم­نازيالار باسشىلىعىنىڭ ۋنيۆەر­سيتەت اكىمشىلىگىمەن رەسمي حات الماسۋ­لارى بار. 6 ستۋدەنت تە سول كەزدەگى جالعىز مە­دي­تسينالىق فاكۋلتەتتە وقىدى.

قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ تاڭداۋى سانالى بولدى، ويتكەنى قازاق قوعامىندا ەمشىلىك قاسيەت ارقاشان جوعارى باعالانعان. سونىمەن قاتار قازاق دالاسىندا اتتەس­تاتسيادان وتكەن قازاق دارىگەر وتە تاپشى بولدى. ورىس ۇلتتى ماماندار كليما­تى كۇرت كونتينەنتتىك قازاق دالاسىندا جۇمىس ىستەۋگە قۇلشىنىس تانىتپادى، ونىڭ ۇستىنە ولار قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن. ايتا كەتۋ كەرەك، قازاق اراسىندا باقسى-بالگەر، حالىق ەمشىلەرى كوپ بول­عانىمەن، حح عاسىردىڭ باسىنان باستاپ قازاق حالقىنىڭ ەداۋىر بولىگى ەۋروپالىق مەدي­تسينانىڭ ءسوزسىز ارتىقشىلىعىن مويىنداپ، سوعان بەت بۇردى.

ءبىز ايتقان بولاشاق التى دارىگەر دە باتىس قازاقستاننىڭ تۋمالارى ەدى. اتاپ ايتقاندا، ميراحمەد نيازوۆ، باتىر­عالي جۇسىپعاليەۆ – بوكەي ورداسىنان، عۇمار ەسەنعۇلوۆ، باقتىعالي بيسەنوۆ، ىقلاس شۇعىلوۆ، ەسەنعالي قاسابولاتوۆ – ورال وبلىسىنان. بۇل ستۋدەنتتەر ساراتوۆتى گەوگرافيالىق جاقىندىعى­نا بايلانىستى تاڭدادى. ەكىنشىدەن، بولاشاق دارىگەرلەردىڭ باسىم بولىگى، ياعني باقتىعالي بيسەنوۆ، عۇمار ەسەن­عۇلوۆ، ەسەنعالي قاسابولاتوۆ، ىقىلاس شۇعىلوۆ – ورال اسكەري-رەالدى ۋچي­لي­ششەسىنىڭ تۇلەكتەرى بولاتىن. ءبىر قى­زىعى، اسكەري ۋچيليششەدە شەت تىلدەرى، اتاپ ايتقاندا لاتىن ءتىلىنىڭ سوزدىك قورىن قامتيتىن نەمىس جانە فرانتسۋز تىلدەرى وقىتىلدى. ال لاتىن ءتىلى مەدي­تسينادا كەڭىنەن قولدانىلدى، وعان قوسا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىنە ءتۇسۋ ءۇشىن لاتىن تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرۋ قاجەت بولدى. بولاشاق دارىگەرلەر ۋچي­ليششەدە شەت تىلدەرىن جاقسى مەڭگەردى. بوكەي ورداسىنىڭ تۋمالارى ميراح­مەد نيازوۆ پەن باتىرعالي جۇسىپعاليەۆ استراحان گيمنازياسىندا وقىپ، وقۋ باعدارلاماسىندا لاتىن ءتىلىن مەڭگەرگەن.

ستۋدەنتتەردىڭ جەكە ىستەرىندە كور­سە­تىلگەندەي، بارلىق قازاق تالاپكەر گيم­نازيا مەن ۋچيليششە اتتەستاتىندا وڭ باعاسى باسىم، ەڭبەكقور جانە ءتارتىپتى ستۋدەنت رەتىندە سيپاتتالعان. ونىڭ ۇستىنە، ساراتوۆقا كەلگەنگە دەيىن-اق بۇل جاستار قالالىق ورتادا ءومىر سۇرۋگە يكەم­دەلگەن بولاتىن. ولاردىڭ ورىس ءتىلىن جاقسى ءبىلۋى، تولەرانتتى كوزقا­را­سى ۇلكەن قالانىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە تەز بە­يىمدەدى. تەك ءبىر قيىندىق – ۋني­ۆەر­سي­تەت ستۋدەنتتەرى باسپانامەن قام­تىل­مايتىن. ولار باسپانانى وزدەرى ىزدەۋگە ءماجبۇر بولدى. بارلىق قازاق ستۋ­دەنتى جالدامالى پاتەردە تۇردى. بۇل ايتار­لىقتاي قارجى شىعىنىن تالاپ ەتتى.

ەدىل بويى استاناسىنداعى ستۋ­دەنت­تەردىڭ كوپشىلىگى قازاق قوعامىنىڭ از قامتىلعان توبىنان شىققان ەدى. سوندىقتان ولاردىڭ وقۋى قارجىلىق قيىندىقپەن قاتار ءجۇردى. ميراحمەد ءجۇسىپ ۇلى بوكەي ورداسىنىڭ حانى جاڭگىر حاننىڭ ىقپالدى سەرىگى، نوعاي-قازاق رۋىنىڭ باسشىسى شومبال نيازوۆ­تىڭ نەمەرەسى جانە اسكەري ستار­شينا ءجۇسىپ نيازوۆتىڭ ۇلى بولعا­نىمەن، قارجىلىق قيىندىقتى ول دا باستان كەش­كەن. ويتكەنى ول اكەسىنەن ەرتە ايىرى­لىپ، جارتىلاي جەتىم ءوستى.

ماتەريالدىق جانە قارجىلىق ماسەلە قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ وقۋىنا ايتار­­لىقتاي كەرى اسەرىن تيگىزدى. تۇراقتى قار­جى تاپشىلىعى ساپالى ءبىلىم الۋعا كەدەرگى بولدى. مۇنى ارحيۆ قو­­رىن­دا ساقتالعان قۇجاتتار كورسەتەدى: قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ كوپشىلىگى قاناعات­تانار­لىق باعا العان. مىسالى، ستۋدەنت بيسەنوۆ سىرقاتىنا بايلانىستى ەمتي­حاندى ۋاقىتىندا تاپسىرا الماعان. ءسويتىپ بيسەنوۆ وقۋدى كەيىنگە قالدىرۋ تۋرالى ءوتىنىش جاساعان. باقتىعالي بيسە­نوۆ تەك 1917 جىلى ناۋ­رىزدا دارى­گەر دارەجەسىن الۋ ءۇشىن سىناق تاپسى­رىپ، بارلىق ەمتيحاندا قانا­عات­تانار­لىق باعا العان.

مەديتسينا فاكۋلتەتىندە وقۋ ارقا­شان كۇردەلى. وقۋ باعدارلاماسىندا مينە­رالوگيا، فيزيكا، بەيورگانيكا­لىق حي­ميا، ورگانيكالىق حيميا، بوتانيكا، زوو­لوگيا، سيپاتتامالىق اناتوميا، ەمبريو­لوگيا مەن گيستولوگيا، فيزيو­لوگيا، فيزيو­لو­گيا­لىق حيميا، فارما­كوگنوزيا مەن فار­ما­تسيا، جالپى پاتو­لو­گيا، باكتەريولوگيا، پاتولوگيالىق اناتو­ميا جانە گيستولوگيا، مينەرالدى سۋلاردى قۇراستىرۋ جانە زەرت­تەۋ فار­ما­كولوگياسى، گيگيەنا، سوت مەدي­تسي­ناسى، مەديتسينا تاريحى، وپەراتيۆتى حيرۋرگيا سەكىلدى 27 ءپان جۇرەتىن. حيرۋر­گيالىق اۋرۋلار، بالالار، ىشكى، جۇيكە جانە پسيحيكالىق اۋرۋلار، كوز، تەرى، گينە­كولوگيا ءىلىمى مەن اكۋشەرلىك، قۇ­لاق، تاماق جانە مۇرىن كلينيكاسى مەن تەورياسى سەكىلدى ساباقتار تاعى بار. بۇل پاندەردىڭ باسىم كوپشىلىگى گيم­نازيالار مەن رەالدى ۋچيليششەلەردە وقىتىلمايتىن، تىڭ ءارى قيىن ساباقتار بولاتىن.

وسىلاردىڭ اراسىنان ءۇش قازاق ستۋ­دەنتى ايماقتىق بيلىك ورىندارىنان ستي­پەنديا الدى. 1910 جىلى ورال وبلىسى اكىم­شىلىگىنەن عۇمار ەسەنعۇلوۆ پەن باق­تىعالي بيسەنوۆتىڭ ارقايسىسى­نا 350 سوم بەرىلسە، 1913 جىلى بوكەي ورداسىنىڭ اكىمشىلىگى باتىرعالي جۇسىپ­­عاليەۆكە 300 سوم ستيپەنديا تاعا­­­يىندادى. پاتشا ۇكىمەتى قازاق ستۋ­دەنتتەرىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وسىن­داي باستاما جاساپ، تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردان شىققان ستۋدەنتتەردى قارجىلاي قولدادى. بۇل شاكىرتاقى قورى زەمستۆو جارنالارى ەسەبىنەن قا­لىپتاستى. بىراق زەمستۆو قارجى قورى ۋاقتىلى جينالماي، شاكىرتاقى ءجيى كىدىرىپ، رەتسىز تولەندى.

قارجى ماسەلەسى ۋنيۆەرسيتەتتى تاڭ­داۋعا دا ىقپال ەتتى. مىسالى، عۇمار ەسەنعۇلوۆ پەن باقتىعالي بيسەنوۆ 1910 جىلى ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا تۇسۋگە ءوتىنىش بەرگەن. بىراق كەيىن ورال وبلىسى اسكەري گۋبەرناتورى گەنە­رال-لەيتەنانت ن.ۆ. دۋباسوۆ ولارعا ساراتوۆ يمپەراتورلىق نيكولاەۆ ۋني­ۆەرسيتەتىندە وقۋعا ستيپەنديا تاعا­يىن­دادى. بوكەيلىك باتىرعالي جۇسىپ­عا­ليەۆ 1911 جىلى ساراتوۆ ۋنيۆەر­سيتەتىنە وقۋعا قابىلدانىپ، ءبىرىنشى كۋرستان كەيىن 1912 جىلى قىركۇيەكتە قازان ۋني­ۆەرسيتەتىنە، ال 1913 جىلى قاڭتاردا سارا­توۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋ­­عا قايتا اۋى­سادى، ويتكەنى وعان بوكەي ور­داسى اكىم­شىلىگىنىڭ ساراتوۆ ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ مەدي­تسينالىق بىلىمگە وقۋعا گرانتى تاعا­يىندالدى.

ۇنەمى اقشا تاپشىلىعى، ءداستۇرلى ەت تاعامدارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، وقۋ قيىندىعىنان تۋعان كۇيزەلىس دالادان كەلگەن وقۋشىلاردىڭ دەنساۋلىعىنا دا اسەر ەتتى. ناۋقاس ستۋدەنتتەر دارىستەردى، ەڭ باستىسى پراكتيكالىق جانە زەرتحانا­لىق ساباقتاردى ءجيى قالدىرۋعا ءماجبۇر بولدى. 1911 جىلدىڭ 4 قىركۇيەگىندە ستۋ­دەنت باقتىعالي بيسەنوۆ ساراتوۆ ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ رەكتورى، پروفەسسور ۆاسي­لي رازۋموۆسكي مەن قازان وقۋ وكرۋگى­نىڭ سەنىمدى وكىلى پ.پوگوديننىڭ اتى­نا «سىر­قاتىما بايلانىستى ەمتي­حان­داردى كەيىنگە قالدىرۋدى سۇراي­مىن» دەپ حات جازعان. ال باتىرعالي جۇسىپعاليەۆ 1916 جىلى 10 اقپاندا ءىش سۇزەگى اۋرۋىنان، يممۋنيتەتى السىزدىكتەن قايتىس بولدى.

كەيبىر ستۋدەنت وقىپ ءجۇرىپ وتبا­سىن قۇرىپتى. مىسالى، ەسەنعالي قاسا­بولاتوۆ 1912 جىلى ساراتوۆ گۋبەر­نياسىنداعى تاتار شارۋا وتباسىنان شىققان ءبيبى-ايشا مۇحيتدينوۆاعا ۇيلەنگەن. 23 جاستاعى قاسابولاتوۆ­تىڭ ايەلى شارۋانىڭ 18 جاستاعى قىزى بولعان. نەكە قيۋ مۇسىلمان سالتىمەن ءوتتى. ەسەنعالي قاسابولاتوۆتىڭ تاتار-مۇ­سىل­مان وتباسىنان شىققان قىزعا ۇي­لەنۋى حح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق قوعامىندا ابدەن ۇيرەنشىكتى جاعداي بولاتىن. بىراق ستۋدەنتتىك وتباسىن قۇرۋ قازاق اراسىندا سيرەك ەدى. رەسەي جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيتىن قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى جوعارى ءبىلىم العاننان كەيىن ۇيلەندى.

بولاشاق قازاق دارىگەرلەرى ءوز ەلىن­دە قىزمەت ەتۋدى ماقسات ەتتى. اۋىلدىق جەر­دە كاسىبي ديپلومى بار «گيپپوكرات انتىن» قابىلداعان ماماندار تاپشى ەدى. سوندىقتان ساراتوۆ ۋنيۆەرسيتەتىن­دەگى مەديتسينا فاكۋلتەتى تۇلەكتەرىنىڭ بارلىعى قازاق گۋبەرنياسىنا، كوبىنە­سە وزدەرىنىڭ شاعىن وتانىنا بارىپ، پراكتيكالىق دارىگەر بولىپ جۇمىس ىستەي باستادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلت­تىق ارحيۆتىك قورىنا جاڭا قۇجاتتاردى قوسۋ ءۇشىن جۇزەگە اسىرىلعان، ۇلت تاري­حىنا قاتىستى تىڭ قۇجاتتاردى انىق­تاۋ جانە تسيفرلاندىرۋ ماقساتىندا جۇر­گىزىلگەن ارحەوگرافيالىق ەكسپەديتسيا ءوز ماقساتىنا جەتىپ، الدىنا قويعان مىندەت­تەرىن تولىق ورىنداي الدى.

راشيد ورازوۆ،

اعا عىلىمي قىزمەتكەر،

سۆەتلانا سماعۇلوۆا،

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى