تانىم • كەشە

ءسوزدىڭ جەتى بوياۋى

نيۋتون ءارى-ءسارى كۇيدە، ابىگەرگە ءتۇسىپ، بولمە ىشىندە ەرسىلى-قارسىلى، ءارى-بەرى ۇزاق ءجۇردى. ءبىر كەزدە بولمەنىڭ ءىشىن قاراڭعىلاپ، ساۋلە ءتۇسۋى ءۇشىن كىشكەنە عانا ساڭىلاۋ قالدىرىپ، ساۋلەنى ءۇشبۇرىشتى شىنى پريزمادان وتكىزدى.

تانىم • 05 ءساۋىر، 2021

قيلى زاماننىڭ حيكايالارى

قازاق كوركەمسوزىنىڭ كوشەلى كو­شىندە تالانتىمەن تانىلعان، شى­عارماشىلىق شەبەرلىگى شىڭ­دال­عان كورنەكتى جازۋشى كادىربەك سەگىز­باي ۇلى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىق­تى. ول وسىناۋ مەرەيلى جاسىن جاڭا شىعارماسىمەن قارسى الىپ وتىر. شاۋ تارتسا دا شابىتىنا تۇساۋ تۇسپەگەن جازارماننىڭ قازاق ەلىنىڭ كەشەگى قيلى كەزەڭ، زۇلمات زامانداعى ءومىر وتكەلدەرىنەن سىر ساباقتاعان «تاعدىر تولقىنى» رومانى تاقىرىبى توسىن بولماسا دا، كەستەلەنۋى كوركەم، ءتۇيىنى ءتالىمدى تۋىندى. ۋاقىت ءبولىپ وقىپ شىققان وقىر­ماننىڭ قاي-قايسىسى دا ءبىز­دىڭ پىكىرىمىزدى قوشتاي كەتەرىنە سەنىم­دىمىن.

تانىم • 04 ءساۋىر، 2021

ەكى وتتىڭ ورتاسىندا...

تۋعان ەل تاريحىن تانۋ، ۇلت تۇلعالا­رىن ۇلىقتاۋ – ماڭىزدى مىندەت. تاۋەلسىزدىك داۋىرىندە بۇل باعىتتا اتقا­رىلعان ءىس از ەمەس. اسىرەسە كەڭەستىك كەزەڭدە تاريح ساحناسىنا شىعىپ، ستا­ليندىك قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇربانى بولعان بىرەگەي تۇلعالارىمىزدى تانۋ، ولاردىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىنە لايىقتى باعا بەرۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتىر. ال كەشەگىسىنە بايىپپەن ءۇڭىلىپ، بۇگىنگىسىن باعامداعان، ەرتەڭىنە سەنىممەن قاراعان جۇرتتىڭ قىر اساتىنى، ۇرپاعىنىڭ رۋحانيات قاينارىنان قانا سۋسىندايتىنى اقيقات.

تانىم • 02 ءساۋىر، 2021

ارحيۆتە كوپ قۇپيا اشىلماي تۇر

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ماقا­لاسىندا بارشا قازاق ءۇشىن كيەلى تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىمەن قاتار كەلگەن 90 جانە 100 جىل بۇرىن قازاقتى باۋداي تۇسىرگەن قوس سۇراپىل اشارشىلىقتىڭ باس­تالۋىنا، 35 جىل بۇرىن كەڭەس وداعىن ءدۇر سىلكىندىرگەن قازاق جاستارىنىڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە، قازاق دالاسىنىڭ ۇڭىرەيگەن جاراسىنا اينالعان سەمەيدەگى يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ جابىلۋىنا جەكە-جەكە توقتالىپ، ولاردىڭ قازاق ەلىنىڭ تاريحىنداعى الاتىن ايرىقشا ورنىنا باسا نازار اۋداردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل تاريحي وقيعالار بۇگىنگى تاريح عىلىمىنىڭ تەوريالىق-مەتودولوگيالىق جەتىستىكتەرى تۇرعىسىنان العاندا ءالى كۇنگە دەيىن تولىق ءارى جۇيەلى تۇردە زەرتتەلمەي، رۋحاني جاڭعىرۋ جاعدايىندا جانە وزگەرگەن ساياسي احۋالدا ۇلتتىڭ تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرۋعا ءتيىستى دارەجەدە قىزمەت ەتە الماي جاتىر. سول سەبەپتى بۇگىنگى ۋاقىت تالابى مەن قوعام سۇرانىسىن ەسكەرە وتىرىپ، پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ اكادەميالىق كوپتومدىق تاريحىن جاڭادان جازىپ شىعۋدى جانە شەتەل وقىرمانىن قازاق تاريحىمەن تانىستىرۋ ماقساتىندا ونىڭ قىسقاشا نۇسقاداعى باسىلىمىن دايىنداۋدى تاپسىردى.

تانىم • 31 ناۋرىز، 2021

ءجۇسىپ اتا جازبالارى تابىلدى

قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ جيەنى ءجۇسىپ اتاعا قاتىستى شەجى­رەنىڭ ءبىر بولىگى مەن ارنايى ءمور باسىلعان قۇجاتتار تابىلدى. شاعاتاي تىلىندە جازىلعان قولجازبانىڭ ۇزىندىعى – 3،5 مەتر. تاريحي جادىگەردى ءجۇسىپ اتانىڭ ۇرپاقتارى اتا­دان-بالاعا ميراس ەتىپ، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەل­گەن.

تانىم • 29 ناۋرىز، 2021

جەردى عارىشتان باقىلاۋ – وڭتايلى ءتاسىل

جەردى قاشىقتان باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن عارىش جۇيەلەرىنىڭ ارتىقشىلىعى كوپ. ايتالىق، عارىشتان مونيتورينگ جاساۋ ارقىلى ەلىمىزدە پايدالانىلماي بوس جاتقان 1 ملن گەكتاردان اسا جەر مەن زاڭسىز قوقىس پوليگوندارى، سونداي-اق كوكتەمگى سۋ تاسقىنىنىڭ ىقتيمال وشاقتارى انىقتالىپ وتىر.

تانىم • 29 ناۋرىز، 2021

بابادان ميراس بۇل مەيرام

وتكەن عاسىر باسىندا قازاق وقى­عان­دا­رى، ياعني الاش قايراتكەرلەرى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «تۇقىمىن ادام­دىقتىڭ شاشتىم، ەكتىم، كوڭىلىن كوگەر­تۋگە قۇل حالىقتىڭ» دەگەنىندەي، ءبارى دەرلىك قازاقتىڭ جوقشىسى بولدى. ء«ار حالىقتىڭ ءداستۇر-سالتى مەن ادەت-عۇرپى ۇكىمەت زاڭىنان بيىك تۇرۋى ءتيىس» دەپ قىتاي ويشىلدارى ايتقانى سياقتى، وتكەن عاسىر باسىندا ۇلتتى ساقتاپ قالۋدىڭ ەڭ نازىك يىرىمدەرى ونىڭ ءداستۇرى ەكەنىن قازاق وقىعاندارى ەرتە اڭعاردى. ءسويتىپ ولار جۇرتتى بىرلىككە، تاتۋلىققا، بەرەكەگە ۇندەيتىن، ەكىنشى جاقتان جەر ەمشەگىن ەمگەن ديحان قاۋىمىن ەڭبەككە ىنتالاندىراتىن «ناۋرىز مەيرامىن» تىرىلتۋگە اتسالىس­تى.

تانىم • 29 ناۋرىز، 2021

تاسقوپادان سارمات كوسەمى تابىلدى

وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىندە وتكەن جىلدىڭ جازىندا تەمىر اۋدانى تاسقوپا ەلدى مەكەنىنەن 2 شاقىرىم جەردەگى «تاسقوپا 1» قورىمىنان تابىلعان سارمات كوسەمىنىڭ قالپىنا كەلتىرىلگەن بەينەسى قويىلعان ارنايى زال اشىلدى. ب.ز.د. V عاسىرعا جاتاتىن سارمات تايپاسى كوسەمىنىڭ وباسى بيىكتىگى 3 مەتر، ديامەترى 40 مەترگە جۋىق قورعاندى قازۋ كەزىندە تابىلدى.

تانىم • 26 ناۋرىز، 2021

قازاق حاندىعىن كىمدەر باسقاردى؟

وسىدان التى جىل بۇرىن قازاق حاندىعى قۇرىلۋىنىڭ 550 جىلدىعى ەلىمىزدە  كەڭىنەن اتالىپ ءوتىپ، باعزىداعى بابالار تاريحى تۋرالى اڭگىمە تەرەڭنەن قوزعالدى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سالتاناتتى جيىندا سويلەگەن سوزىندە اتاقتى مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، 1465 جىلى قوزىباسى تاۋىنىڭ ەتەگىندە بولعان تاريحي وقيعاعا دا توقتالدى. «كەرەي مەن جانىبەك حاندار ابىلقايىر ۇلىسىنان ءبولىنىپ، شۋ مەن تالاستىڭ اراسىندا قازاق حاندىعىنىڭ شاڭىراعىن كوتەردى. التى الاش انتتاسىپ، ايىرىلماسقا ءسوز بايلاسىپ، ۇلىتاۋعا تاڭبالارىن قاشاپ جازدى. وسىلايشا، تاريح ساحناسىنا قازاق دەگەن حالىق شىعىپ، ۇلان-عايىر ولكە قازاق جەرى دەپ اتالا باستادى. ودان سوڭ قاسقا جولدى قاسىم حان حاندىقتىڭ ىرگەسىن بەكىتىپ، كەرەگەسىن كەردى. حاقنازار حان شەكاراسىن ەدىلدىڭ بو­يىنا دەيىن كەڭەيتسە، تاۋەكەل حان تۇركىستان ولكەسىن تۇگەلدەي قازاق حاندىعىنا قاراتتى. ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم ەلدىڭ ىرگەسىن بەكىتۋ جولىنداعى كۇرەستە قولباسشىلىعىمەن تانىمال بولدى. سالقام جاڭگىر حان وربۇلاق تۇبىندەگى شايقاستا جوڭعارلارعا ويسىراتا سوققى بەرسە، ءاز تاۋكە «جەتى جارعىنى» ەنگىزدى»، دەدى ن.نازارباەۆ. بۇگىن ەلباسىنىڭ سول سوزىنە ارقاۋ بولعان قازاق حاندىعىنا بيلىك جۇرگىزگەن حاندار تۋرالى دەرەكتەردى  ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.