ار الدىندا ارىلۋ

تىرشى­لىك­­تىڭ تۇرلاۋسىز، باقتىڭ بايانسىز، دوستىڭ وپاسىز، دۇنيەنىڭ دە جالعان ەكە­نىن كوردىك. وسى وقيعا كوكەيىمىزدە كوپ جايتتى تۇيۋگە، وڭاشا قالىپ جۇرەگىمىزگە بويلاپ، ار ال­دىن­دا ارىلۋعا، ساباق الىپ، ساباعا تۇسۋگە سەپ ەمەس پە؟

كىسىلىك كىلتىنە تالپىنعان دانىشپان لەۆ تولستوي كەزىندە شىركەۋ تاراپىنان تىيىم سالىنعان «يسپوۆەد/تاۋبە» دەپ اتالاتىن ايگىلى ەڭبەگىندە ء«بىز ادامزاتتىڭ يىگىلىگى ءۇشىن مەيلىنشە ءجيى-ءجيى ايتۋعا، تەز-تەز جازۋعا، تولاسسىز باسىپ تاراتا بەرۋگە ءتيىسپىز دەگەن نىق سەنىمدە بولدىق. بارشامىز جالىقپاستان جازىپ جاريالاپ، باسقالاردى ۇنەمى ۇيرەتۋمەن بولدىق. بىراق ءوزىمىزدىڭ ەشتەڭەنى بىلمەيتىنىمىزدى اڭعارا المادىق، قاراپايىم عانا جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ ايىرماسىن ۇقپاساق تا، باسقالاردى دامىلسىز ۇيرەتۋمەن بولدىق... مىڭ سان جۇمىسشى ءبىزدىڭ جازعان سان ميلليون سوزدەرىمىزدى كۇن-ءتۇن دەمەي سوڭعى كۇشىن سارپ ەتىپ باسپاحانالاردا جەدەل تەردى، باستى، جاريالادى، پوشتالار تاسىمالداپ تاراتتى، ءبىز كىدىرىسسىز جويقىن ۇيرەتۋدى جالعاستىرا بەردىك، ۇنەمى ۇيرەتۋمەن بولدىق، بىراق بارشانى تولىق ۇيرەتۋگە سوندا دا ۇلگەرمەي  قالدىق، سو­دان كەيىن اقىرىندا ءبىزدى بۇلار از تىڭدايدى دەپ اشۋعا بۋلىعىپ، قاپالاندىق»، دەپ جازعان ەكەن. كەمەڭگەردىڭ بۇل پايىمى بۇگىنگى ءحالىمىزدى اينا-قاتەسىز بايانداپ تۇرعانداي. قازىر بىزگە ءتىپتى قاعاز دا، ءارىپ تەرۋشى، تيپوگرافيا، پوشتاشى دا قاجەت ەمەس، الاقانداعى سمارتفونىڭا ويىڭا نە كەل­سە سونى جازاسىڭ دا، جالپاق جاھانعا ءبىر مەزەت­تە تاراتا سالاسىڭ. البەتتە ءارى قاراي تولاس­سىز ۇيرەتە بەرەسىڭ، ۇزدىكسىز جازاسىڭ، اراسىندا ۇي­رەنۋ­شىلەردى كىنالاپ قويىپ، جالىقپاي جالعاستىراسىڭ.

راس، بارشامىز جازارمانعا اينالدىق. قولىمىز پەرنەتاقتاعا تيە قالسا، ۇندەۋ تاستايمىز، جولداۋ جازامىز، وعان قولداۋدى قوساق­تاي­مىز، ۇراندى ۇرانعا ۇلاستىرامىز. ايتەۋىر الەۋجەلىنى كوبىك سوزگە، كوپىرمە لەبىزگە لەزدە تولتىرا سالامىز. بۇرىن ءسوز شىركىن ەم بولسا، ەندى جەلگە اينالدى. قالامعا سەرت بەرگەن قاۋىم­نىڭ قالىڭ دۇرمەكتىڭ ىشىندە قادىرى كەتىپ، قۇتى قاشقان­­داي. ءسوزدىڭ كيەسى، پايىم-قيسىن­نىڭ جۇيەسى سەتى­نەگەندەي. وسىن­داي حالگە تاپ كەلسەك تە، ءبىرى­مىزدى ءبىرىمىز تىڭدامايتىن، ءتىپتى وقىمايتىن، وقى­ساق تا سەلت ەتپەيتىن بويكۇيەزدىككە دۋشار بولساق تا، ايتەۋىر جازۋدان جالىقپايتىن، ايتۋدان اينىمايتىن تەجەۋسىزدىككە بوي الدىردىق.

قاڭتار قاسىرەتىنەن كەيىن دە ءبىر ءسات سابامىزعا ءتۇسىپ، سابىر مەن تاۋبەگە كەلە الدىق پا؟ جوق، بارشامىز ايعايعا سۇرەڭ قوسىپ، جىن سوققانداي، قىرقىن مىنسە، قىر اسا المايتىن قىسىر ءسوزدى ساپىرىپ وتىرعان جوقپىز با؟ «ونەر الدى – قىزىل ءتىل» دەپ، بار قازىنادان اسىل ءسوزدى ارداقتى سانايتىن، «جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس» دەپ لەبىزىن قۇتقا بالايتىن باتالى جۇرتتىڭ  ۇرپاعى اتالى سوزگە قۇلاق اسپايتىن بەيداۋا كۇيگە نەگە ءتۇستى؟ ءبىر ءسات تە ىركىلمەي  بارشامىز قاراسوزدى قارا قۇ­يىن­داي ۇيىتقىتىپ وتىرمىز. مۇندايدا سوزگە سالىق سالىنبايتىنى قانداي جاقسى.

جازارماننىڭ جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن سەزىن­بەي، ولەرمەندىكپەن، ورشەلەنە جازا تۇسە­مىز. بارلىق سالا بويىنشا سۇڭعىلا ساراپ­شى، مايتالمان مامانبىز. بىرەۋى­مىز بىلەتىنىمىزدى دالەلدەۋ ءۇشىن، ەندى ءبىرىمىز ماساتتانىپ ماقتانۋ، كەيبىرىمىز بى­رەۋدى ماقتاۋ ياكي داتتاۋ ءۇشىن، كەلەسىمىز جاعىنۋ، جارا­م­ساقتانۋ ءۇشىن جازىپ جاتىرمىز. ارادا وتقا ماي قۇيىپ وتىر­عاندار دا جەتكىلىكتى. مەرەيتوي­لىق ماقا­لالاردا ءتىپتى ەسەپ جوق. سوندا جان دۇنيەمىز­دىڭ قالاۋىنا كوڭىل ءبو­­لىپ، تۇپكى قالپىمىزعا ورالىپ، ىزگىلىكتى ىزدەۋگە قاشان بەت بۇرا­مىز؟ ال اقيقاتتى ايقايلاپ، الاسۇرىپ ىزدەمەس بولار. ءبىر ءسات جۇرەك تۇك­­پى­رىنە ءۇڭىلىپ، ار ىلىمىنە جۇگىنىپ كورسەك...

بىزگە وتىز جىل بۇرىن ارىلۋ، سانانى ساۋىقتىرۋ قاجەت ەدى نەگىزى. ارىلا المادىق. سوندىقتان ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز ۇيلەسپەي، اقيقات­تان الشاقتاپ، شىنايى ادامدىق بول­مى­سىمىزعا كولەڭكە ءتۇستى. ابايدىڭ اسىل قا­سيەتىن ءجيى دارىپتەسەك تە، ىشكى سارايىمىز مۇنتازداي بو­لىپ جايناپ تۇرماعان سوڭ، ونەگە­سىن وزەگىمىزگە دارىتا المادىق. نە كەرەك، تاۋبەمىز جۇرەكتىڭ ىشىن­دە ەمەس، ەرىننىڭ ۇشىندا بولدى. دانا بابامىز «بويداعى ءمىندى ساناسام، تاۋ تاسىنان از ەمەس. جۇرەگىمدى باي­قاسام، ينەدەيىن تازا ەمەس» دەپ پاراسات مۇ­ناراسى­نان ىزگىلىكپەن ءۇن قاتادى. شىن مانىس­ىندە، ءسوزدىڭ كيەسى عانا ەمەس، كىسىلىك كەل­بەتىمىز، ادامگەرشىلىك التىن ارقاۋىمىزعا اقاۋ ءتۇسىپ، رۋحاني ءنارىمىز سولعىن تارتسا،  قۇندى­لىقتارىمىز قۇلدىراسا، بۇعان كىنالىنى سىرتتان ىزدەمەۋ كەرەك. اسىرەسە ءسوزىمىز توزىپ، توساڭ تارتسا، سوعان ءسوزدىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان جازارماندار، سونىڭ ىشىندە الدىمەن ءبىز ءوزىمىز كىنالى ەمەسپىز بە؟ بالكىم شىندىق پەن الداسپان اقيقاتتى دەر كەزىندە ايتا الماي كىبىرتىكتەپ قالعاندىقتان سوزىمىزدە سالماق، ءباتۋامىزدا بايلام قالماي ابدىراپ وتىرعان بولارمىز؟

تولستوي اقيقاتتىڭ ءمانىن ىز­دەپ، ارىلىپ، تىرشىلىكتىڭ تۇرلاۋ­سىز ەكەنىن ۇعىنىپ، تاۋبەگە كەلگەن كىتابىن «ويانىپ كەتتىم» دەپ اياقتاعان ەكەن. بىزگە دە وتكەننەن ساباق الىپ، ار الدىندا ارىلاتىن،  ۇجدانىمىزدى تازارتىپ، تاۋبەگە كەلەتىن مەزگىل جەتكەن سياقتى. ءولىارا شاقتا وتكەنگە سالاۋات ايتىپ، وكپە-رەنىشىمىز بولسا كەشىسىپ، ۇلكەنىمىز بەن كىشىمىز، جۇمىلە جۇر­تىمىز ءبىر ءسات وڭاشا ويلانىپ، جاپپاي ارى­لۋدى باستان كەشسە، ۇلاعاتتى ۇلتىمىزدىڭ سىل­كىنىپ قايتا تۇلەرى حاق. بۇل رەتتە ارىلۋ، تاۋبە ەتۋ – كەشىرىم سۇراپ، اقيقاتپەن بەتتەسۋ عانا ەمەس، سول قاتەلىكتى ەكىنشى رەت قايتالاماۋعا سەرتتەسۋ ەكەنىن دە قاپەردە ۇستاعان ءجون...