ونەر • 23 قازان، 2020

بەگاليندىك بەينەلەر

قىلقالام ۇشىنداعى قيال-عاجايىپ الەم بۇل ەسىممەن بۇرىننان جاقسى تانىس دەپ ويلايمىز. ال ەندى بىلايعى جۇرت بەگالين بولمىسى تۋرالى، ونىڭ شىعارماشىلىق شتريحتارى تۋراسىندا كوپ بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. جالپى، تانىمالدىق تالانتقا تۇساۋ بولماسا كەرەك. قاراعاندىلىق سۋرەتشى ايبەك كالەن ۇلى بەگاليننىڭ كارتينالارىنا ۇڭىلگەن سايىن ءبىز وسىنى اڭعارامىز. سۋرەتشىلەردىڭ شەبەرلىگى تۋراسىندا ايتىلعان تاماشا ءتامسىل بار: قاتارداعى قاراپايىم سۋرەتشى بەينەلەگەن ارۋعا ءسىز قاراپ تۇراسىز، ال ۇلى سۋرەتشىنىڭ حانشايىمى سىزگە قاراپ تۇرادى.

ميراس اسان

ءبىر قىزىعى، ايبەك قىلقالامىنان تۋعان قۇبىلىستارعا ۇزاق قاراپ تۇراتىن بولساڭىز، الدەبىر ۋاقىتتاردا سول قۇبىلىستار وزىڭىزگە اينالىپ كەتكەندەي كۇي كەشە باستايسىز. بىرتە-بىرتە بەگالين بوياۋلارى سىزگە بۇرىننان تانىس سياقتى بولىپ شىعادى. مىنە، ونەر!

الەمدىك كەسكىندەمەلەردىڭ ەڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرىن بويىنا سىڭىرگەن ايبەك بەگالين باتىس پەن شىعىستىڭ كوركەمدىك داستۇرلەرىن، ولاردىڭ كۇردەلى سيمۆوليكالارىن ءبىر ۋاقىتتا سينتەزدەي بىلەتىن سەزىمتال سۋرەتشى رەتىندە ءبىزدى وزىنە بىردەن باۋراپ اكەتتى. قاراپايىم قىلقالام شەبەرىنىڭ جۇمىستارىنا وسى تۇرعىدان ءمان بەرمەي ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. ارقايسىسى جەكە الەم سىرلى بوياۋلار ءسىزدى وزىنە ءا دەگەننەن قاراتىپ الادى. جوعارىدا دا ايتقانىمىزداي، ونىڭ ۆيرتۋالدى تۋىندىلارىنا نەعۇرلىم ۇزاق قاراساڭ، شىعارمانىڭ ماعىناسىنا، قۇپياسىنا سونشالىق تەرەڭدەي بەرۋگە بولادى.

«امازونكا»، «جان»، «كوكپار»، «ۋاقىت ماشيناسى»، «ەدەم»، «مەگاپوليس» سياقتى تۋىندىلارى اۆتوردىڭ كاسىبي دەڭگەيىن كورسەتەتىن عاجايىپ ەڭبەكتەر. اتالعان كارتينالارداعى سيمۆوليزم، مەتافورا، ونداعى ۋاقىت پەن كەڭىستىك ءسىزدى مىندەتتى تۇردە پىكىرتالاسقا شاقىرادى. ەڭ باستىسى، بۇل بوياۋلارعا ءۇڭىلۋ ۇلكەن دايىندىقتى قاجەت ەتەدى.

سۋرەتشى قۇپياسىنىڭ ءوزى سوندا، ونىڭ ەڭبەكتەرىندەگى كوپ ورنەكتەر كونە رامىزدەرگە سۇيەنەدى، ال ەندى ونداعى بەينەلەرگە تەرەڭ ۇڭىلەتىن بولساڭىز ادامزات تاريحىنىڭ تىلسىم قاتپارلارى جاسىرىنعان ارحەتيپتەرگە، ماڭگى قۇپيا تاقىرىپتارعا تاپ بولاسىڭ.

ماسەلەن، «ەركەك پەن ايەل» كارتيناسىنان ەر مەن ايەلدىڭ باستاپقى ارحەتيپىن بايقاساڭىز، عارىش تۋرالى ميف موتيۆتەرىنەن كوبىنە كەمە وبرازىن كوپ كورەسىڭ. كەمە – ادامزات باستاۋىنداعى كونە ارحەتيپتەردىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. كەمە – وزگەرىس ارحەتيپى. دۇنيەنىڭ جاڭارۋ جىرى دا وسى كەمە تۋرالى كوپتەگەن اڭىز-اپسانامەن تىكەلەي بايلانىستى. بەگالين بۇل رەتتە «ارمان كەمەسى» سياقتى كارتينالاردى وسى تاقىرىپتار نەگىزىندە ءوز زەرتحاناسىنا وزەك ەتەدى.

جالپى، ايبەك پولوتنولارىندا ابستراكتىدەن اقيقاتقا، نەومودەرننەن داستۇرگە وڭاي كوشىپ جۇرە بەرۋگە بولادى. ونىڭ «ومىردەن ءمان ىزدەگەن ادام»، «كوشپەندىلەر»، «اقىل-وي» سياقتى كارتينالارىنا قاراپ وتىرىپ اۆتوردىڭ ۋاقىتپەن قالاي ۇندەستىك تاپقانىنا ەرىكسىز تاڭعالاسىڭ. بەگالين بەدەرلەگەن ۋاقىت پەن ءبىزدىڭ ۋاقىتتىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي ەكەنىن بىلە تۇرىپ، ەكى كەڭىستىك اراسىن ءبولىپ تۇرعان ەشقانداي كەدەرگى جوقتىعىن سەزىنەتىنىڭ عاجاپ. بۇل سۋرەتشى تالانتىنىڭ تاماشا ناتيجەسى ەمەي نەمەنە؟! ۋاقىت تۋرالى ايبەك سۋرەتشىنىڭ ءوزى دە: ء«بىز مىنا الەمگە اسەر ەتە الاتىن جالعىز رەسۋرس ول – ۋاقىت»، دەپ تاماشا ءتۇيىن ايتادى.

سونداي-اق ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىمىزدىڭ شىعارماشىلىق الەمىنەن ەتنومادەني ماسەلەلەردىڭ دە مايلى بوياۋلارىن كوپ كەزدەستىرۋگە بولادى. «سۇلتان بەيبارىس»، «تاتتىمبەت»، «بۇركىت»، «كوكپار»، «كۇرەس»، «كوشپەندىلەر» سىندى كارتينالاردان كونە تۇركى الەمىنىڭ باي تاريحىن، ولاردىڭ كۇرەسكەر رۋحىن، شەرلى شەجىرەسىن بويىندا قازاق قانى بار كەز كەلگەن قاراكوز ۇعادى.

وسى جەردە ەرەكشە ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، بەگالين قىلقالامىنداعى قىلقۇيرىقتاردىڭ وبرازى ەشقانداي سۋرەتشىدە بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن تىڭ جاڭالىقتارعا تولى. كەسكىندەمەشىنىڭ كەنەپتەرىندە كىسىنەگەن كوكمويناق تۇلپارلار جاي عانا جانۋار ەمەس، ۇلى دالا توسىندە مىڭداعان جىلدار بويى بيلىك قۇرعان، جارتى الەمنىڭ تاريحىن بولات تۇياقتارىمەن جازعان تۇلپارلاردىڭ رۋحى اتوي سالىپ جاتقان سياقتى اسەر قالدىرادى. ولاردىڭ دۇنيەنى كوشىرىپ كىسىنەگەن داۋسىن كارتينانىڭ الدىندا تۇرىپ ەستىمەۋ مۇمكىن ەمەس. ويىڭا اقىن جاركەن بودەشتىڭ «قۋ باس اتى» تۇسەدى.

و، قۋ باس ات،

قۋ باس ات.

تولارساعىڭمەن تۋسىرىلعان

قۇمدى اساپ.

و دۇنيەدەن كىسىنەشى، كۇمبىرلەپ،

بۇ دۇنيەدە قالايىن مەن مىڭ جاساپ.

بەگاليننىڭ بايشۇبارلارى – ءبىزدىڭ بولمىسىمىز. اتا تاريحىمىزدىڭ التىن باستاۋىنان سۋ ىشكەن ارعىماقتاردان ايبارلى رۋح، اسقاق مىنەز اڭعاراسىڭ!..

ءسوزىمىزدىڭ باسىندا دا ايتىپ كەتتىك، ايبەك بەگالين كەسكىندەمەلەرىندەگى نەگىزگى باعىتتار رەاليزم، فانتاستيكالىق رەاليزم، نەومودەرن. ونى سۋرەتشىنىڭ كارتينالارىمەن «جەكسەنبى» جانە «ۋاقىت ماشيناسى» روك-توپتارىنىڭ DVD ديسكىلەرى بەزەندىرىلگەنىنەن-اق بايقاۋعا بولادى. فيلوسوفيالىق جانە مورالدىق-ەتيكالىق وزەكتى ماسەلەلەرگە ارنالعان «بەگاليگرافيا» تەحنيكاسىندا گرافيكالىق سەريالار سىزعان، قازىرگى بەلگىلى اۆتورلاردىڭ شىعارمالارىنا يلليۋستراتسيالار جاساعان، تاريحي جانە ميفولوگيالىق تاقىرىپتارعا كارتينالار جازعان، تاريحي جانە زاماناۋي قايراتكەرلەردىڭ پورترەتتەرىن سالعان سۋرەتشىنىڭ ەڭبەك جولى ءونىمدى دە ومىرشەڭ دەر ەدىك. تۋىندىلارى كسرو بۇكىلوداقتىق كوركەمونەر اكادەمياسى ديپلوم جۇمىستارىنىڭ كورمەسىندە، رەپين اتىنداعى لەنينگراد كوركەم اكادەميالىق ينستيتۋتىنىڭ بۇكىلوداقتىق اكادەميالىق ەڭبەكتەر كورمەسىنە قويىلعان كەسكىندەمەشى بەگالين ءبىز ءۇشىن كەمەل تالانت.

بۇل اتاپ وتكەن باعىتتاردان بولەك ا.بەگالين پوەتيكالىق پەيزاجداردىڭ دا اۋىلىنا ات شالدىرىپ تۇرادى. ونىڭ ادەمى ناتيۋرمورتتارىنان ناعىز تالانتقا ءتان تازالىق لەبى ەسەدى.

ا.بەگالين ءوزىنىڭ ىشكى كۇيىن «جان» كارتيناسىندا بارىنشا جەتكىزگىسى كەلەدى. كارتيناعا قاراپ تۇرساڭىز ونىڭ قاناتتى پەگاس سياقتى قاستەرلى جانى دۇنيەنىڭ ۇستىمەن ۇشىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى، بۇكىل الەمدى قۇشاقتاعىسى كەلگەن تالانتتىڭ تاعدىرىن تانيسىڭ!..

ايبەك بەگالين قازىرگى ەلوردامىز، بۇرىنعى تسيلينوگراد قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن تاڭعاجايىپ تۋىندىگەر. 1963 جىلى 13 قىركۇيەكتە ءومىر ەسىگىن اشقان سۋرەتشى تۋرالى قىسقاشا ايتا كەتسەك، ن.ۆ. گوگول اتىنداعى الماتى كوركەم ۋچيليششەسىن 1983 جىلى، ۆ.ي.سۋريكوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك كوركەم ينستيتۋتىنىڭ گرافيكا فاكۋلتەتىن 1989 جىلى تامامداعان. كەسكىندەمەشى-سۋرەتشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، كوركەمونەر اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى دەگەن ءبىرلى-جارىم اتاعى بولماسا بۇل كەيىپكەرىمىزدىڭ ءبىز ويلاعانداي ماقتاۋ-ماراپاتى كوپ ەمەس.

ارينە كەز كەلگەن تالانت ماقتاۋ-ماراپاتتان الدەقايدا بيىك جاراتىلاتىنى بەلگىلى. ۋيليام شەكسپير «مەن ءاردايىم ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن، نەگە ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ سەبەبى مەن ەشكىمنەن ەشتەڭە كۇتپەيمىن، كۇتۋ ادامدى اۋرۋعا شالدىقتىرادى. ارزان اتاقپەن ءوزىمنىڭ قىمبات ونەرىمدى قورلاعىم كەلمەيدى» دەپتى.

ايبەك بەگاليننىڭ قاراپايىم قوڭىر تىرشىلىگىنەن ءبىز وسىنداي بەكزات بولمىستى اڭعاردىق.