ءبىر ولەڭنىڭ تاريحى

اقىننىڭ ىزدەنىسىنە سۇيىنگەن دەگدار مۇحتار اۋەزوۆ: «ماعجاندى سۇيەمىن. ەۋرو­پالىعىن، جارقىراعان، اشەكەيىن سۇيەمىن. قازاق اقىندارىنىڭ قارا قوردالى اۋىلىندا تۋىپ، ەۋروپاداعى مادەنيەتپەن سۇلۋلىق سارايىنا بارىپ، جايلاۋى جاراسقان ارقا قىزىن كورىپ سەزگەندەي بولامىن. ماعجان مادەنيەتى زور اقىن» دەگەن-ءتىن. اڭگىمەمىز ماعجاننىڭ «پايعامبار» اتتى ولەڭى حاقىندا بولماق.

«كۇنباتىستى قاراڭعىلىق قاپتاعان،

كۇنi باتىپ، جاڭا تاڭى اتپاعان.

تۇنەرiپ ءجۇر تۇننەن تۋعان پەرiلەر،

ءتاڭiرiسiن تابانىنا تاپتاعان».

ماعجان ەۋروپا پوەزياسىنا عانا ەمەس، پروزا، فيلوسوفيا، پسيحولوگياسىنا دەندەي ءبىلدى. مادەنيەتىمەن تانىستى. شىعىس-مۇسىلمان ءبىلىمىن مەدرەسسەدە وقىپ مەڭگەرگەن اقىن باتىس ءبىلىمىن اقىل كوزىمەن ولشەپ، تارازىعا سالدى. وسىلايشا، شىعىس پەن با­تىس­تىڭ اراجىگىن، اسپان مەن جەردەي ايىرما­سىنا قانىقتى.

«كۇنباتىستى قاراڭعىلىق قاپتاعان،

كوگiندە جوق جالعىز جۇلدىز باتپاعان،

ءتۇن بالاسى ءتاڭiرiسiن ءولتiرiپ،

تابىناتىن باسقا ءتاڭiرi تاپپاعان».

XX عاسىر، راسىندا، ءارتۇرلى ءىلىم جەر بە­تى­نە شىققان تۇس ەدى. دارۆين ءىلىمى، نيتس­شە­نىڭ «اسقان ادامى»، كوممۋنيزم ۇرانى، دادايزم، زيگمۋند فرەيد ءپسيحواناليزى، ت.ب. ىلىم­دەر قوعامدا ناسيحاتتالا باستادى. قاي­بىر ادامدىققا جات، اقىلعا تۇرپايى قاعيدات­تاردى كورگەن اقىن دابىل قاقتى.

«كۇنباتىستى قاراڭعىلىق قاپتاعان،

جالعىز جان جوق قاراڭعىدا لاقپاعان.

بiلگەن ەمەس يمان دەگەن نە نارسە،

«قارىن» دەگەن ءسوزدi عانا جاتتاعان».

ەۋروپا ءبىلىمى ماتەريالدىق قۇندى­لىق­­­تار­­دى العا شىعارىپ، دۇنيە ءبىلىمىن جاڭعىرتقانى راس. سول ارقىلى ەكونوميكا­لىق، تسيفر­لىق دامۋ كوكجيەگىنە كوتەرىلدى. بىراق ءزاۋلىم تەمىرلەر اراسىندا رۋحاني قۇن­دىلىقتار زار­داپ شەگىپ جاتتى. مەيىرىم، ىزگى­لىك، باۋىرمال­دىق، جانى اشۋ، ماحاببات پەن ادى­لەت كەيىنگە شەگىندى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندەگى قيتۇرقى ارەكەتتەر، ادام بوس­تان­دىعىنا جا­سال­عان قاستاندىقتار، ازاپ لاگەر­لەرى، جازىق­سىز قۇر­باندار – وسىنىڭ ءبارى ەۋرو­پالىق گۋما­نيزمنىڭ دەڭگەيىن كورسەتتى.

ء«تۇن بالاسى ومiرiندە ارزان تاڭمەنەن،

قابىل ۇلى اۋىزدانعان قانمەنەن.

تابىناتىن قۇر دەنەگە جانۋار،

بولعان ەمەس جۇمىسى ونىڭ جانمەنەن».

ادام جان مەن تاننەن تۇراتىنىن ەسكەر­­سەك، ءتان ءومىرى قىسقا. ءبىز ءتاندى جانعا باعىندىر­ساق قانا ادام اتتى داڭقىمىزدى ساقتايمىز. ال اقىن كۇنباتىس جۇرتىنىڭ كوپ حالقى­نىڭ جانمەن جۇمىسى جوقتىعىنا ناليدى. جان مەن رۋحتى زەردەلەمەي ءومىر ءمانى قالاي ايشىق­­تالسىن؟ قۇر دەنەگە كيىم بەرىپ، تەك دەنە ءومىرىن كورىكتەندىرۋمەن شۇعىلدانساق عۇمىر­دىڭ زايا كەتكەنى ەمەس پە؟ شىعىس ىلىم­دەرىنىڭ ارتىقشىلىعى – جانعا تەرەڭ ۇڭىلە بىلۋىندە. ء«تان كورەتiن باستاعى كوز، باي­قا­ماي­دى جان سىرىن» نەمەسە «جانعا كونسەم، جان يەسi تاڭiرiگە دە كونگەنiم» دەگەن بابالارىمىز جان ءومىرىن باقىلاۋدا ۇستاپ، زەردەلەي ءبىلدى.

«قاپ-قارا ءتۇن. ۋاقىت اۋىر وتەدi،

وي ارتىنان ويلار كەلiپ كەتەدi.

ءتۇن بالاسى كور كوزiنەن جاس توگiپ،

كۇنشىعىستان بiر پايعامبار كۇتەدi...

...قايعىلانبا، سوقىر سورلى، شەكپە زار،

مەن – كۇن ۇلى، كوزiمدە كۇن نۇرى بار.

مەن كەلەمiن، مەن كەلەمiن، مەن كەلەم،

كۇننەن تۋعان، گۋننەن تۋعان پايعامبار».

ماعجان تۇنەك ءيىسى سىڭە باستاعان كۇن­باتىس­قا جارىق شاشۋدى قالادى. اق پەن قارانى ايىرعان ءبىلىمدار اقىن «جەردiڭ ءجۇزiن قاراڭعىلىق قاپتاعان، جەر جۇزiنە نۇر بەرەمiن، كۇن بەرەم!» دەپ جار سالدى. بىراق زاڭعار ارمانىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇكىس زامان ەرىك بەرمەدى. شىن مانىندە، ماعجان تەلەگەي تالانتىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن دە تولىق بەرىپ ۇلگەرمەدى. بىزگە جەتكەنى جەلىگى باسىلماعان جاستىق جىرلارى عانا.