«اسەلىم» ءانى

يليا جاقانوۆ اندەرى جىبەكتەي ەسىلگەن نازىك ليريزمىمەن جاندى ەلىتەدى. «ارقا ارۋى» ءانىنىڭ تۇلا بويعا تارار ۋىتى مەن ورىنداۋشىسىن ءدال تاپقان ايدارلى جەلىسى كىسىنىڭ قيالىن الپىس قىردان اسىرىپ، جەتى تاۋدىڭ جەلكەسىنە مىنگىزەردەي سىرشىل. «جايلاۋكول كەشتەرى»، «سالتانات»، «ساعىنىش»، «اق قايىڭ» سىندى جۇزگە تارتا ءانى حالىق اراسىنا تارالعان يليا جاقانوۆ سازگەرلىگىمەن بىرگە ونەر زەرت­تەۋشىسى، جازۋشى، سۋرەتشى. اڭگىمە اۋانىن ءان تاريحىنا قاراي بۇرماقپىز. انىعىراق ايتساق كومپوزيتوردىڭ «اسەلىم» اتتى ءانىنىڭ تاريحىن تاراقتاماقپىز.

سونىمەن، كلاسسيك جازۋشى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «شىنارىم مەنىڭ، شىراي­لىم مەنىڭ» اتتى پوۆەسى كوزىقاراقتى وقىر­مانعا ەتەنە تانىس. جەكە عالامشار­عا ­باس بۇرعىزىپ، ىزگىلىك پەن ماحاببات، ادام­­گەرشىلىك پەن ار، وكىنىش پەن ءسۇيىنىش كو­­لىنە تارتقان شىعارما كوڭىلدى قاريدى. شىعارمانىڭ سوڭعى سويلەمدەرى ەسىڭىزدە بولار؟ «كەتەتىن كۇن كولدىڭ جاعاسىنا، سول باياعى قۇلاما جارقاباققا تاعى بار­دىم. تيان-شان تاۋىمەن، ءوزىمنىڭ ىستىق­كولىم­مەن قوشتاستىم. قوش بول، مەنىڭ ىستىق­كولىم، تاۋسىلماس ءان-جىرىم! سەنى، سەنىڭ كوگىلدىر ايدىنىڭدى، جاپ-جاسىل جازىق جاعاڭدى وزىممەن بىرگە الا كەتەر مە ەم شىر­كىن! قولدان كەلەر مە بىراق. سۇيىكتىمنىڭ ماحابباتىن اكەتە الماي كەتىپ بارام، سەنى دە اكەتە المايمىن عوي... قوش بول، اسەل! قوش بول، قىزىل جەلەك جامىلعان، جەل تەربەتكەن شىنارىم! قوش بول، ادال ماحاببا­تىم! باقىتتى بول!..». مىنە، تۇتاس پوۆەستى جۇ­رەك كوزىمەن شولىپ، وسى ءبىر سوڭعى سويلەم­دەر­دى وقىپ تاۋىسا بەرە يليا جاقانوۆتىڭ كەۋدەسى كۇمبىر سازعا تولىپ، كۇمىس تولى توستاعانداي سىڭ­عىرلاپ قويا بەرەدى. كوپ ۇزاماي ومىرگە ىڭگالاپ «اسەلىم» ءانى تۋادى، تۋ سالا اۋىزدان-اۋىزعا، جۇرەكتەن-جۇرەككە جەلدەي ەسىپ تاراپ كەتەدى. ليريزمگە تولى ءان ىقپالىمەن سول جىلى قىز بالاعا «اسەل» ەسىمىن بەرۋ ۇردىسكە اينالعان. شىڭعىس ايتماتوۆ ءان اۆتورىن كورگەندە قولىن قوسىپ، مەرەيى تاسىپ: «يليا، سەنى اعالارىڭ مۋزىكا زەرت­تەيدى دەيدى، سول ەڭبەگىڭە ءتانتى بولىپ كوپ اڭگىمە ايتىپ ەدى، بۇگىن ءوزىڭدى جۇزبە-ءجۇز كورىپ وتىرمىن. ەڭبەگىڭ وتە جاقسى ەكەن، جالعاستىرا بەر» دەيدى شۋاعىن توگىپ.

ءان ءماتىنى – باياۋ، مامىراجاي، ءسىڭىمدى. ولەڭىن شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ءوزى جازىپتى. قىرعىزدىڭ ۇيقاسى مەن ىرعاعى قازاق تىلىنە تۇسكەندە وزگەشەلىككە ۇشىرايتىنى بار، بىراق ولەڭدەگى استا-توك سەزىم قورى ساقتالعان.

سامالى جۇپار جازعى ءبىر كەشتە،

ويلاسام بولدى ىستىقكول جاقتى.

ايتىلعان سىرلار تۇسەدى ەسكە،

وياتقان سوندا اق ماحابباتتى.

تاعدىرمەن قاتال ويناتقان سوندا،

قايداسىڭ مەنىڭ ارمانسىز كۇنىم؟

باق قۇسى ەدىڭ، قونبادىڭ قولعا،

قاپىدا قالدىم زار تولىپ ءۇنىم.

ال قايىرماسىنا كەلگەندە ءان سازى ءتىپتى قۇلپىرىپ، تۇرلەنىپ كەتەتىنى بار. «ساعىنتقان ءانىم، اسەلىم، جانىم» اتتى ءتورت ءسوز انگە سارقىلماس ىڭكارلىك پەن مەيىرىم قوسىپ، ايشىقتاپ تۇر. ءسىرا، قىرعىز-قازاق اندەرىنە ورتاق قۇندىلىق – اتانىڭ قانى، انانىڭ سۇتىمەن بەرىلگەن يناباتتىلىق، ادەپ، بايسالدىلىق، قۇلاي بەرۋشىلىك. تاسىرلىق پەن قاتقىلدىقتان ادا اسقان سەزىمتالدىق. كەرەك بولسا، ءورت كەشىپ، ءومىرىن قيۋعا دايار ادالدىق، باتىلدىق. بۇل شىنايى قاسيەتتەر ار-يمانى، ادەبى، مازمۇنى جويىلماعان ەلدە عانا بولادى. «اسەلىم» ءانى وسىنداي ءدىڭى بەرىك، تىنىسى جۇپار ءان.