اەس قۇرىلىسى: قاۋىپسىزدىك تاجىريبەسى

ماسەلەن، قازاقستاندىق ماماندار جۋىردا بىرقاتار ەلدىڭ اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ مەن ىسكە قوسۋداعى ءىس-تاجىريبەسىمەن تانىسىپ قايتتى. سونىڭ ءبىرى تۇركيا جەرورتا تەڭىزىنىڭ جاعاسىندا ەلدەگى العاشقى «اككۋيۋ» اتوم ەلەكتر ستانساسىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋدە. تاياۋدا ونىڭ ءتورتىنشى ەنەرگوبلوك قۇرىلىسى باستالدى. ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، اتوم قۋاتىنىڭ تەحنولوگياسى بىرنەشە مەملەكەتتەردىڭ ارىپتەستىگىنەن قۇرالعان. سوندىقتان «اككۋيۋ» جوباسىن دا حالىقارالىق كونسورتسيۋم جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. ايتالىق، رەاكتور قوندىرعىسى – «روساتوم» كورپوراتسياسىنا ەنشىلەس «اتومەنەرگوماش» قۇرىلىمىنىڭ جۇمىسى بولسا، ال تۋربينالاردى General Electric فرانتسۋز كاسىپورنى قامتاماسىز ەتەدى. تۇركياداعى تەحنولوگيا­لار مەن حالىقارالىق «اتوم» كەيستەرىن زەردەلەۋ ماقساتىندا «قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانساسى» جشس جوبالىق ۇيىمىنىڭ ساراپشىلارى مەن بىرقاتار قوعام بەلسەندىلەرى ارنايى بارعان بولاتىن.

«اككۋيۋدا» قازىر ءبىر مەزەتتە ءتورت ەنەرگوبلوك سالىنىپ جاتىر. قۇرىلىسقا 25 مىڭ ادام تارتىلعان، ارنايى تەحنيكادا دا قيساپ جوق. جۇمىسشىلاردىڭ 80 پايىزى – جەرگىلىكتى تۇرعىندار. كەلەشەك اەس اۋماعىندا حالىقارالىق ۇجىم ەڭبەك ەتىپ جاتىر دەۋگە بولادى، جۋىقتا بۇل جوباعا قازاقستاننان دا 150 مامان تارتىلدى. بۇل ءىرى ەنەرگەتيكالىق جوبا ەلدىڭ وڭتۇستىك ايماعىنىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي سەرپىن بەرەدى دەپ كۇتىلۋدە. قۇرىلىستى تۇركيا مەن رەسەيدىڭ اراسىندا 2010 جىلى قول قويىلعان ۇكىمەتارالىق كەلىسىمگە سايكەس «روساتوم» كورپوراتسيا­سى جۇرگىزۋدە. «اككۋيۋدىڭ» ءبىرىن­شى كەزەگىن پايدالانۋعا بەرۋ كەلەر جىلعا، ياعني تۇركيا رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ 100 جىلدىعى قار­ساڭىنا جوسپارلانىپ وتىر.

قازاقستاندىق دەلەگاتسيا شىعىس كەمەجاي جاعىندا بولىپ، سورعى ستانساسى، بالقىتۋدى وقشاۋلاۋ قۇرىلعىلارى، رەاكتور­دىڭ قورعانىس قاباتى، تۋربو­اگرەگاتتاردىڭ ىرگەتاسىن سالۋ بارىسىنىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرى­مەن ەگجەي-تەگجەيلى تانىستى.

ءوندىرىستى ۇيىمداستىرۋ جانە قۇرىلىس بويىنشا ديرەكتور دەنيس سەزەمين قۇرىلىستىڭ ءار كەزەڭى جونىندە اڭگىمەلەپ، اسىرەسە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە دەن قويىلعانىن، قۇرىلىستى باقىلاۋمەن ءتورت بىردەي تاۋەلسىز كومپانيا اينالىساتىنىن، ونىڭ ىشىندە تۇركيا تاراپىنىڭ مەملەكەتتىك رەتتەۋشىسى سانالاتىن يادرولىق ەنەرگەتيكا اگەنتتىگىنە عانا باعىناتىن بەلگىلى فرانتسۋز كومپانياسى ASSYSTEM بار ەكەنىن جەتكىزدى.

– بۇل – بۇگىندە الەمدەگى ەڭ ءىرى اتوم ستانساسى. تاۋلىك بويى بىرنەشە اۋىسىممەن جۇمىس ىستەيمىز. قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە قاتتى كوڭىل بولىنەدى. گۇلنار مەن سيليفكە اۋداندارىنىڭ اۋماعىندا رادياتسيالىق جاعداي­دىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيە­سىنىڭ 19 بەكەتى جۇمىس ىستەيدى. رادياتسيالىق احۋال بويىن­شا اقپارات سايتىمىزدا ونلاين رەجىمدە قولجەتىمدى. اشىق ەسىك كۇندەرى جۇيەلى ءوتىپ تۇرادى. جەر­گىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كوپشى­لىگى ستانسادا بولدى. قوعام­دى اەس قۇرىلىسى قالاي سالىنىپ جاتقانىمەن تانىستىرىپ وتىرامىز. ءبىز قاۋىپسىزدىك پەن ساپاعا جاۋاپ بەرەمىز، – دەيدى د.سەزەمين.

قازاقستاندىق دەلەگاتسياعا ارنالعان ءباسپاسوز ءماسليحا­تىندا «اككۋيۋ نۋكلەار» كوم­پانياسىنىڭ باسشىسى اناس­تاسيا زوتەەۆا مەن ونىڭ ورىنباسارى سەرگەي بۋتسكيح ستانساعا تۇرىك ماماندارىن دايارلاۋ جو­نىندە دە اڭگىمەلەدى. ستانسا­نىڭ كەلەشەكتەگى ينجەنەرلەرى كەشەن­دى كۇردەلى مىندەتتەردى وقىپ ۇيرەنۋدە. روساتوم مامان­دارىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەلدىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەرپىلىس بەرەتىن جوبا بولماق.

ەڭ نەگىزگى باسىمدىق، ارينە، ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىككە بەرىلەدى.

«اككۋيۋ» اەس قۇرىلىس الاڭىندا تاۋ دا، تەڭىز دە بار. ءبىز تاۋلاردى كەسىپ، تاۋ جىنىسىن تەڭىزگە جايدىق. مۇنىڭ ءبارىن تۇرىك ەكولوگتارىنىڭ قاتاڭ قاداعالاۋىمەن اتقاردىق. تۇر­كيا­نىڭ زاڭناماسى وتە قاتاڭ. ءبىز تۇركيا پارلامەنتىمەن جۇمىس ىستەدىك، قوعامدىق تىڭداۋ وتكىزدىك. وسىلايشا، تۇرىك بيلىگىنىڭ كوزىن جەتكىزىپ، بارلىق كەلىسىمىن الىپ بارىپ قانا 2018 جىلى تولىق كولەمدەگى قۇرىلىس جۇمىستارى باستالدى»، دەيدى اناستاسيا زوتەەۆا.

سەرگەي بۋتسكيحتىڭ ايتۋىنشا، «اككۋيۋدا» قولدانىلاتىن 3+ بۋىنىنداعى يادرولىق تەحنولوگيا تازا بولاشاق ەنەرگياسىنىڭ كوزى.

قازاقستاندىق دەلەگاتسيانىڭ جەتەكشىسى، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى عيبرات اۋعانوۆ «اككۋيۋ» اەس-ءىنىڭ قۇرىلىسىن زەردەلەۋ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى اياسىنداعى پايدالى تاجىريبە بولعانىن، بۇل كەلەشەكتە قازاقستانداعى اەس قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ بارىسىندا جوبالىق-وندىرىستىك ارىپتەستەردى تاڭداۋدا دۇرىس شەشىم قابىلداۋعا سەپتەسەتىنىن جەتكىزدى.

– جالپى، ءبىز تۇركيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى اەس قۇرىلىسىنىڭ اتالعان ءوڭىردىڭ ەكونوميكاسىنا قان جۇگىرتىپ وتىرعانىن بايقادىق. مۇندا جەكە قۇرىلىسشىلاردان بولەك، ءتۇرلى مەردىگەرلىك ۇيىمدار جۇمىسقا تارتىلعان، ولاردىڭ ىشىندە ءار سالاداعى 400-دەن استام تۇرىك كومپانيالارى تاپسىرىس­تار العان. بىرنەشە اۋداننىڭ ينفراقۇرىلىمى جاقسارعان، جاڭا كەنتتەر مەن قوناقۇيلەر سالىنىپ، ساۋدا كولەمى وسە تۇسكەن. وسىنىڭ بارلىعىن قاراي وتىرىپ، قازاقستاندىق ساراپشىلار مەن قوعام وكىلدەرى «اككۋيۋ» مىسالىندا قازاقستاندا سالىنباق اتوم ەلەكتر ستانساسىنىڭ دا پايدالى جاعىن كورەدى دەپ ويلايمىن، – دەدى ع.اۋعانوۆ.

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ەنەرگەتيگى، ەنەرگەتيكتەر وداعى­نىڭ باسشىسى مارات دۋل­كايروۆ بۇگىندە ەلىمىزدە اتوم ەنەر­گە­تي­كاسىنىڭ بالاماسى جوق ەكە­نىن العا تارتادى. ماسەلە تەك قا­تەلىككە جول بەرمەيتىن دۇرىس تەحنولوگيانى تاڭداۋدا عانا تۇر. «ويتكەنى قازىرگى كەزدە ءار ەلدىڭ، ءتىپتى كىشىگىرىم ء«موبيلدى» رەاكتورلارىنا دەيىنگى تەحنولوگياسىن قاراساڭىز، تاڭداۋ وتە كوپ ەكەنىن بايقايسىز. الايدا اەس تۇرلەرىمەن تاجىريبە جاساۋعا ءبىزدىڭ مورالدىق قۇقىمىز جوق. ەلىمىزدىڭ تاعى دا سىناق پوليگونىنا اينالماۋ كەرەگىن ناقتى تۇسىنگەنىمىز ابزال. سوندىقتان بىزگە سىننان وتكەن، جان-جاقتى پىسىقتالعان دايىن تەحنولوگيا قاجەت»، دەيدى م.دۋلكايروۆ.

ساراپشى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى قۋات تاپشىلىعى بەس وبلىستى قامتىپ وتىرعانىن، اتال­عان ايماق ەنەرگيامەن 60 پايىز­عا عانا قامتىلعانىن جەتكىز­دى. سوندىقتان دا ماماندار ەلى­مىزگە بازالىق قۋاتى 2500 مەگاۆاتت دەڭگەيىندەگى اتوم ستانساسى قاجەت دەپ سانايدى. بۇل رەتتە بالقاش كولىنىڭ ماڭى وتە قولايلى.

«قازاقستاندىق اتوم ستانسالارى» كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى رينات وقاسوۆ «اككۋيۋ» مۇقيات زەردەلەنگەن بىرەگەي نىسان ەكەنىن ايتادى. «روساتوم – اتوم ەلەكتر ستانسالارى قۇرىلىسىن سالۋ مەن پايدالانۋعا بەرۋ سالاسىن­دا ىرگەلى قۇزىرەتتىلىككە يە حالىق­ارالىق دەڭگەيدەگى كورپوراتسيا. بۇل كاسىپورىن ۆەنگريا، بانگ­لادەش، مىسىر، بەلارۋس جانە ت.ب. 12 ەلدە 35 ەنەرگوبلوك­تى ىسكە قوسقان. سوندىقتان قازىر ولاردىڭ جوباسى ءبىزدىڭ دە شورت پارا­عىمىزدا تۇر»، دەيدى ر.وقاسوۆ.

قازاقستاندىق دەلەگاتسيا مۇشەلەرى «اككۋيۋ» قۇرىلى­سىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ميرات قاديسوۆ، ەربول ساعىم­باەۆ، حاسان الادينوۆ سەكىلدى قازاقستاندىق جاس ينجەنەرلەرمەن دە كەزدەسكەن ەكەن. ولار – تۇركيادا بىرنەشە جىل قاتارىنان ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان بولا­شاعى­نان ءۇمىت كۇتەتىن ماماندار. قازاق­ستاندىق ينجەنەرلەر وسى قۇرىلىستا جيناعان تاجىريبە­لەرىن كەلەشەكتە تۋعان جەردە پايدالاناتىندارىنا سەنىمدى.