دارىگەر-جازۋشىلار

قازاق جازۋشىلارىنىڭ اراسىندا زەيىن شاشكين دارىگەرلىك ۋچيليششەنى ءبىتىرىپ، ءومىرىنىڭ ءبىراز جىلىن وسى سالاعا ارناعان. جازۋشى «مەن ءوز ومىرىمدە كوپ جىلدار مەديتسينامەن اينالىستىم. سول ءومىردىڭ قاق ورتاسىندا بولدىم. بىراق سونى ءالى دۇرىستاپ جازا الماي ءجۇرمىن»، دەگەن بولاتىن. كەيىن ءوز ماماندىعى تۋراسىندا «دوكتور دارحانوۆ» اتتى رومان جازعان.

كىتاپ العاشىندا ورىنسىز سىنعا ۇشى­راعانىمەن، كەيىن جاقسى باعالاندى. بۇل – قازاق ادەبيەتىندە دارىگەرلەر ومىرىنە ارنالعان تۇڭعىش رومان (1962 جىلى جارىق كورگەن). شىعارمادا باس كەيىپكەر — نياز دارحانوۆقا، ونىڭ توڭىرەگىندەگى جايتتارعا قاتىستى ءتۇرلى وقيعالار باياندالادى. «بارماشى» ساناتوريىندەگى دارىگەردىڭ تارتىستى تاعدىرىن ارقاۋ ەتىپ كوپتەگەن ماسەلەنى قوزعايدى. عىلىم-ءبىلىمدى ناسيحاتتاپ، قوعامداعى دارىگەرلەردىڭ ورنى، ولاردىڭ كاسىبي پارىزى تۋرالى جازادى. كەيىپكەرلەردىڭ قارىم-قاتىناسى ارقىلى دوستىق، باۋىرمالدىق، سەنىم ۇعىمىن تەرەڭدەتىپ كورسەتەدى.

ورىستىڭ بەلگىلى جازۋشىسى انتون چەحوۆ تا دارىگەر بولعان. ول مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ ادەبيەتكە بەتبۇرىس جاساعانىمەن، گيمنازيانى ءتامامداپ، مەديتسينا فاكۋل­تەتىنە تۇسەدى. ساباقتان بوس كەزىندە ءتۇرلى اڭگىمەلەر جازىپ، باسىلىمدارعا ۇسىنادى. كەيىن وقۋىن اياقتاعان سوڭ، بەلگىلى مەكەمەدە دارىگەر بولۋدان باس تارتىپ، جەكە جۇمىس ىستەگەن. الايدا قىزمەتى وڭ بولا قويمايدى. بىراق عىلىم اكادەمياسى ونىڭ شىعارماشىلىعىن باعالاپ، پۋشكين اتىنداعى سىيلىقپەن ماراپاتتايدى. وسى ماراپات ادەبيەتپەن ءبىرجولا شۇعىلدانۋعا شەشىم قابىلداۋىنا ىقپال ەتەدى.

ورىس ادەبيەتىنىڭ تاعى ءبىر كورنەكتى وكىلى جازۋشى ميحايل بۋلگاكوۆ تا مەديتسينا مامانى. ول دارىگەرلىكتى ءوزىنىڭ اعالارىنىڭ قىزمەتىنە قىزىعىپ تاڭداعان. العاشقى ەڭبەك جولىن ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە اسكەري دارىگەر بولۋدان باستايدى. سوعىستان كەيىن نيكولسكىدە ءومىر ءسۇرىپ، سوندا قىزمەت قىلادى. سول جىلدارى «جاس دارىگەردىڭ جازبالارىن» (تولىقتىرىپ «مورفي» دەگەن اتپەن جاريالاعان) جازعان.

ازامات سوعىسى كەزىندە پولك دارىگەرى قىزمەتىنە اۋىستىرىلادى. الايدا جۇمىس بارىسىمەن كاۆكازدا ءجۇرىپ سۇزەك اۋرۋىن جۇقتىرىپ الادى. سودان سوڭ قىزمەتىن تاس­تاپ، ادەبيەتكە بەت بۇرعان. ول اعاسىنا جازعان حاتىندا: «مەن ىستەۋ كەرەك ءىس، ول – جازۋ. باياعىدان جازىپ باستاۋىم كەرەك ەدى. ءتورت جىلىمدى بوس جىبەرىپ الىپپىن»، دەيدى.

ايگىلى اعىلشىن جازۋشىسى ارتۋر كونان دويل دا دارىگەر. وسى جولدى ءوز قالاۋىمەن تاڭداپ، ەندينبۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىن تامامداعان. ءومىرىنىڭ ون جىلىن وسى سالاعا ارنايدى. سول كەزەڭدە ادەبي شىعارمالارى قاتار جازىلىپ، جارىق كورەدى. جازۋشى ءبىرىنشى اڭگىمەلەر جيناعى «شەرلوك حولمستى» شىعارعاننان كەيىن عانا دارىگەرلىك جۇمىسىن تاستاپ، ادەبيەتپەن اينالىسقىسى كەلەتىنىن تۇسىنەدى.

ال سومەرسەت موەم ادەبيەت جانە فيلوسوفيا ماماندىعىن بىتىرگەن. كەيىن دارىگەر بولۋ ءۇشىن مەديتسينا مەكتەبىنە وقۋعا تۇسكەن. بۇل ماماندىعى بويىنشا ءۇش جىل عانا جۇمىس ىستەيدى. بىراق وسى تاجىريبەسىن العاشقى رومانى «لامبەتالىق ليزاعا» ارقاۋ ەتەدى.

قىزمەتىن مەديتسينادان باستاسا دا، كوپ جازۋشى ءتاندى ەمەس جاندى ەمدەۋدى تاڭداعان. ولاردىڭ اتى اتالعاندا دارىگەر دەپ ەمەس، اۋەلى جازۋشى دەپ تانيتىنىمىز سودان.

ايتولعان ءجۇنىسحان،

ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى