300-دەن استام جاڭا جوبا ۇسىنىلدى

تاراز قالاسىنداعى زياتكەرلىك مەكتەپ وقۋشىسى اقادىل ايتۋ ءۇش جىل بويى تاسوتكەل سۋ قويماسىن تازالاۋعا ارنالعان قوندىرعى جاساۋ ءۇشىن ەڭبەكتەندى. سەبەبى براكونەرلەردىڭ ءپولياميدتى بالىق اۋلاۋ تورلارى سالدارىنان بالىق قورى جىل سايىن ازايىپ كەلەدى. اقادىل ءۇشىن جوبا وتە ماڭىزدى – ونىڭ وتباسى كوپ جىلدار بويى وسى سۋ قويماسىنىڭ جا­نىن­داعى بالاساعۇن اۋىلىندا تۇرادى.

– بالىقتار تورعا ورالىپ نەمەسە ىدى­رامايتىن ماتەريالداردى جۇ­تىپ ولەدى. مەنىڭ قوندىرعىم جەڭىل، ءمو­بيل­دى ءارى قايىقپەن بىرگە قوزعالادى جانە سۋ قوي­ماسىنىڭ ەكوجۇيەسىنە زيان كەل­تىرمەستەن ءپولياميدتى جەلىلەردى جي­نايدى. ءبىز ونى تاسوتكەل سۋلارىندا سىناپ كوردىك جانە ءبىرىنشى كۇنى 10 كيلو تور جينادىق. ورناتۋدىڭ قاراپايىم ينجەنەرلىك شەشىمى بار، سونداي-اق توردى قۇرۋ قىمبات جابدىقتى قاجەت ەتپەيدى.

جوبانىڭ بولاشاعى قازاق سۋ شارۋا­شىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى­نىڭ ساراپتامالىق قورىتىندىسىندا دا كورسەتىلگەن.

اقتاۋداعى زياتكەرلىك مەكتەپ وقۋ­شى­لارى ءاسيا تەدجەن جانە ەرنار ومىر­زاق بيولوگيا ءپانى مۇعالىمى گۇلنۇر چان­دىباەۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن ارام­شوپتەن بيوپلاستيكا الۋدىڭ جاڭا ءتاسى­لىن ۇسىندى. ولار ءتىپتى بيوپاكەتتىڭ العاشقى نۇسقاسىن جاساپ شىعاردى:

– جوبانىڭ باستى ەرەكشەلىگى – ەكولو­گيالىق تازا ءونىم. كۇندەلىكتى ومىردە قولدانىلاتىن پلاستيكالىق پاكەتتەردى قايتا وڭدەۋگە 100 جىلدان استام ۋاقىت كەتەدى. ال ءبىزدىڭ ونىمدەرىمىز ءۇش جىلدىڭ ىشىندە قاراشىرىككە اينالادى. ەگەر بۇل قىشقىل ورتاعا ەنسە، 10 مينۋتتان كەيىن جوعالادى، – دەيدى وقۋشىلار.

پەتروپاۆل قالاسىنداعى ەرىكتىلەر مەن مۇگەدەكتەردى بايلانىستىراتىن پلات­­فورمانى NIS وقۋشىلارى ءمادي مۇ­قاش پەن سالتانات حامزينا ازىرلەدى. زيات­كەرلەر سايتتى ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك قىز­مەت كورسەتۋ ورتالىقتارىمەن بولى­سۋگە دايىن.

– بۇگىنگى تاڭدا بۇل پلاتفورماعا ۇق­ساس سەرۆيس جوق. ءبىزدىڭ جوبادا ەرەكشە قاجەت­تىلىكتەرى بار جاندار ەرىكتىلەردىڭ كومەگىنە جۇگىنە الادى – ءدارىحانادان ءدارى-دارمەك نەمەسە قاجەتتى ازىق-ت ۇلىك ساتىپ الۋ، ەمحاناعا اپارۋ، سەرۋەندەۋ جانە ت.ب. قارالعان.

ەلورداداعى حالىقارالىق باكالاۆريات مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى ەكاتەري­نا كيم جانە ارمان رىسماحانوۆ زاعيپ جان­دارعا ارنالعان جازۋدى ۇيرەتۋ­دىڭ يننوۆاتسيالىق ءادىسىن ويلاپ تاپتى. جوبا Jazgysh دەپ اتالادى. جاس زەرت­تەۋشىلەر برايل تىلىنە ارنالعان كوپ­تەگەن شە­شىم بار ەكەنىن، الايدا قولمەن جازۋدى ۇيرەتۋ ءىس جۇزىندە ەلەنبەيتىنىن بايقادى.

– برايل ءتىلى، مىسالى، قول قويۋ قاجەت بول­عان كەزدە ادەتتەگى جازۋ ءۇردىسىن الماس­تىرا المايدى، سوندىقتان ءبىز Jazgysh جوباسىن جاسادىق، – دەيدى ول.

كوكشەتاۋداعى زياتكەرلىك مەكتەپتىڭ 11-سىنىپ وقۋشىسى دينارا باگاۋوۆا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار جاندار­دىڭ ءومىرىن جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن داۋىستىق باسقارۋعا نەگىزدەلگەن مەدي­تسينالىق توسەك ۇلگىسىن ۇسىندى. ورال قالاسىنىڭ NIS وقۋشىسى ديلناز ۋاشەۆا ومىرتقا باعاناسىن باقىلاۋ­عا جانە اۋرۋلاردى ەمدەۋگە ارنالعان Tuzel قوسىمشاسىن ازىرلەدى. وسكە­مەندىك NIS وقۋشىسى امينا كۋماردىڭ زەرتتەۋ تاقىرىبى – تۇيەجاپىراق تامىرىنان ءينۋليننىڭ ءبولىنۋى.

– وسىمدىك شيكىزاتىنان الىنعان ءينۋ­ليندى ۇن نەمەسە ءسۇت ونىمدەرىن وندى­رۋدە تاعامدىق قوسپا رەتىندە قولدانۋعا بولادى. بۇل قانت ديابەتىمەن اۋىراتىن ادام­دارعا قانداعى قانتتى تۇراقتى ۇستاپ تۇرۋعا كومەكتەسەدى.

شىمكەنتتەگى حيميا-بيولوگيا باعى­تىن­داعى زياتكەرلىك مەكتەپتىڭ 12-سىنىپ وقۋشىسى دياس جدانحان كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنىڭ الدىن الۋعا جانە ۆيرۋس تاسىمالداۋشىلاردى انىقتاۋعا با­عىتتالعان جوبا ۇسىندى.

كوكشەتاۋلىق NIS وقۋشىسى ابىلاي­حان مۇحامەدجانوۆ ازىرلەگەن جوبانىڭ اۋقىمى شىنىمەن دە كەڭ. ول اسپان دەنە­لەرىنىڭ باسقا قۇرىلعىلارمەن سوق­تى­عىسۋىن بولدىرمايتىن عارىش قوقىس­تارىن باقىلاۋعا ارنالعان اپپارات قۇ­رۋدى ۇسىنادى.

– ءبىز تراەكتوريانى ەسەپتەپ، دەرەكتەر ارقىلى وبەكتىلەردىڭ قوزعالىسىن رەتتەي الامىز. ءبىزدىڭ شاعىن كولەمدى اپپاراتىمىز عارىش قوقىسىنىڭ وربي­تالىق دەرەكتەرىن ەسەپتەيتىن بورتتىق جۇيەلەر مەن ماشينالىق كورۋدى پايدالانادى، – دەيدى ابىلايحان.

ەلورداداعى حالىقارالىق مەكتەپتىڭ 9-سىنىپ وقۋشىسى ينسار تۇڭعىشباەۆ «تسيفرلى قازاقستان» ءموبيلدى قوسىم­شاسىن ۇسىندى. جوبانىڭ نەگىزگى يدەياسى – بىرنەشە قىزمەتتى ءبىر پلاتفورماعا بىرىكتىرۋ.

– مەن ازىرلەگەن قوسىمشامدا بىرىڭ­عاي سەرۆيس پاراقشاسى قاراستىرىلعان، وندا پايدالانۋشىلار بىردەن بىرنەشە قىزمەتتى – كولىك، بانك نەمەسە كوممۋ­نالدىق قىزمەتتەردى پايدالانا الادى. «قوسىمشاداعى قوسىمشالار» يننو­ۆاتسيالىق مودەلى سمارتفون قولدانۋ­شىلارىن كوپتەگەن جەكە قوسىمشانى جۇكتەۋ قاجەتتىلىگىنەن قۇتقارادى، – دەي­دى ينسار.

الماتىداعى حيميا-بيولوگيا باعى­­تىنداعى NIS وقۋشىسى ميحايل دۋ­دينوۆ پەن الەكساندر ميكەلادزە جاسا­عان Madeni zhangyru ءموبيلدى قوسىم­شاسىن تۋريستىك مارشرۋتتار مەن تاريحي انىقتامالىقتارى بار امبەباپ ءونىم دەپ اتاۋعا بولادى. بۇل دەرەكتەردى ساقتاۋ مەن وڭدەۋدىڭ زاماناۋي الگوريتمدەرى، سونداي-اق تولىقتىرىلعان شىنايىلىق تەحنولوگيالارى نەگىزىندە جاسالعان.

بايقاۋداعى ەرەكشە جوبالاردىڭ ءبىرىن پاۆلودارداعى NIS وقۋشىسى ارۋ­جان ايتمۇحامبەتوۆا ازىرلەدى. ول ستا­تيس­تيكالىق تالداۋ ارقىلى قىش ءىسى ءداس­تۇرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن انىقتادى. ارۋ­جاننىڭ زەرتتەۋلەرى قولا داۋىرىندەگى قىش ىدىستاردىڭ تاريحىنا نەگىزدەلگەن.

– مەكتەپ ۇيىرمەسىندەگى ساباقتار كە­زىندە كەمپىرتاس قورعانىنان تا­بىل­عان قۇمىرالار نەگىزىندە ىدىستار جاسادىم، – دەيدى ول.

«عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسس – ەكو­­­نوميكالىق ءوسۋدىڭ نەگىزگى بۋىنى رە­تىندە»، «ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك پروتسەستەردى ماتەماتيكالىق مودەلدەۋ»، «تازا تابيعي ورتا – «قازاق­ستان-2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋ­دىڭ نەگىزى»، «قازاقستاننىڭ تاريحي ەسكەرت­كىشتەرى مەن پەرسپەكتيۆالىق تۋريستىك باعدار­لار» – NIS-ءتىڭ جاس عالىمدارى ءتورت با­عىت بويىنشا كرەاتيۆتى ءارى پەرسپەكتيۆالى جوبالار ۇسىندى.

كوماندالىق ەسەپتە تاراز قالاسىن­داعى NIS قۇراما كومانداسى جەڭىسكە جەتتى. اتالعان ءبىلىم ورداسىنىڭ التى وكىلى – ارۋجان ماناربەكوۆا، ارسەن جۇماعالي، فاريزا قۇرمانباەۆا، مەرەي مارات، اقادىل ايتۋ، زاريفجون راحيموۆ ءتۇرلى نوميناتسيا بويىنشا ءبىرىنشى ورىن يەلەندى.

جەلىلىك بايقاۋدىڭ بارلىق قاتىسۋشى­سىن «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دببۇ باسقارما ءتورايىمىنىڭ ورىنباسارى ازامات جانكەەۆ قۇتتىقتاپ، جوبا اۆتورلارىنىڭ قازاقستانداعى دارىندى عالىمدار قاتارىن تولىقتىراتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.

جەڭىمپازدار رەسپۋبليكالىق عىلىمي جوبالار بايقاۋىندا NIS-ءتىڭ نامىسىن قورعايدى.