تۇقىم شارۋاشىلىعىنداعى تىڭ شەشىمدەر

دۋمان اناش،
«Egemen Qazaqstan»

ەڭ الدىمەن، تۇقىم نارىعىنا قاتىسۋشىلاردىڭ قىزمەتىن رەتتەۋ بويىنشا زاڭنامالىق بازا ازىرلەندى. ماسەلەن، 2003 جىل­عى 8 اقپاندا «تۇقىم شارۋا­شى­لىعى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ زاڭى قابىل­داندى. اتالعان زاڭ تۇقىم شا­رۋا­شىلىعى سالاسىنداعى قىز­مەتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ قۇقىق­تىق، ەكونوميكالىق جانە ۇيىم­داس­­تى­رۋشىلىق نەگىزدەرىن ايقىن­دايدى، سونداي-اق تۇقىم شارۋاشىلىعى جۇيەسىنىڭ ۇيىمداستىرىلۋى مەن جۇمىس ىستەۋى جانە اۋىل شا­رۋاشىلىعى وسىمدىكتەرىنىڭ تۇ­قىمدارىن ءوندىرۋدى، دايىن­داۋدى، وڭدەۋدى، ساقتاۋدى، تاسى­مالداۋ­دى، وتكىزۋدى جانە پايدالانۋدى مەملەكەتتىك باقىلاۋ ماسەلەلەرىن رەتتەۋگە باعىتتالعان.
قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكا بويىنشا 216 اتتەستاتتالعان تۇ­قىم ءوندىرۋشى جۇمىس ىستەيدى.
2003 جىلدان باستاپ اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندى­رۋ­شىلەردىڭ ەگۋىنە ارنالعان تۇقىم­داردىڭ ساپاسىن ساراپتاۋ جونىن­دەگى بيۋدجەتتىك باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلۋدا. ناتيجەسىندە، كون­ديتسيالىق تۇقىمداردىڭ ۇلەسى 2001 جىلعى 53%-دان 2021 جىلى 100%-عا دەيىن، 1-2 سىنىپتى تۇقىمداردىڭ ۇلەسى 37%-دان 90%-عا دەيىن ءوستى. سونداي-اق تۇقىم شارۋاشىلىعىن سۋبسيديا­لاۋ ەنگىزىلدى، بۇل باستاپقى جانە ەليتالىق تۇقىم شارۋاشىلىعىن دا­مىتۋعا وڭ اسەر ەتتى، گيب­ريد­­تەردىڭ تۇقىمدارىن ءوندىرۋ ەنگى­زىلدى.
قابىلدانعان شارالار تۇقىم شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى وندىرىستىك كورسەتكىشتەردىڭ ەلەۋلى ءوسۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. ماسەلەن، 2021 جىلدىڭ ەگىنىنەن 121،6 مىڭ توننا ەليتالىق تۇقىم ءوندىرىلدى، بۇل 2001 جىلمەن سالىستىرعاندا 2،6 ەسە كوپ (47،1 مىڭ توننا).
وتاندىق ءوندىرىس تۇقىم­دارى­نىڭ ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى فاكتورى تەحنيكالىق جاراق­تاندىرۋ ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، تۇقىم ءوسىرۋ شارۋاشىلىقتارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن قايتا جاراقتاندىرۋ جونىندە شارالار قابىلداندى.
2018-2019 جىلدارى ۇلتتىق اگرارلىق عىلىمي-ءبىلىم بەرۋ ورتالىعىنىڭ 12 ەنشىلەس ۇيىمى ءۇشىن ۇاعبو جارعىلىق كاپيتالىن ۇلعايتۋ جولىمەن جالپى سوماسى 12،2 ملرد تەڭگەگە 1 163 بىرلىك اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى مەن جابدىعى ساتىپ الىندى.
2019 جىلدان باستاپ ينۆەس­تي­تسيالىق سۋبسيديالاۋ شەڭ­بەرىندە ەۋروپا ەلدەرى وندى­رى­سىندەگى سەلەكتسيالىق-تۇقىم شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى مەن تۇقىم تازالاۋ-سۇرىپتاۋ جاب­دىعىن ساتىپ الۋدى سۋبسيديالاۋ (25%) ەنگىزىلدى، 2020 جىلدان باستاپ تمد ەلدەرى مەن ۋكراينانىڭ تۇقىم تازالاۋ-سۇرىپتاۋ جابدىعىن سۋبسيديالاۋ­دى قوسۋ ارقىلى تەحنيكا تىزبەسى كەڭەيتىلدى.
قابىلدانعان شارالار وسىمدىك شارۋاشىلىعىنداعى بارلىق باعىتتار بويىنشا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ، سونداي-اق تۇقىم ءوسىرۋ شارۋاشىلىقتارىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى تۇقىم وندىرۋگە باعدارلانۋى ناتيجەسىندە سوڭعى بەس جىلدا تۇقىم وندىرۋشىلەردىڭ ەگىس تەحنيكاسىمەن قامتاماسىز ەتىلۋ پايىزىنىڭ 70%-دان 89،4%-عا دەيىن، ەگىن جيناۋ – 80%-دان 92%-عا دەيىن، تۇقىم تازارتقىش 63%-دان 81،4%-عا دەيىن وسكەنى بايقالادى. بۇل رەتتە تۇقىم وندىرۋشىلەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن جاڭارتۋدىڭ ءوسۋ قارقىنى سوڭعى جىلداردا ارتا ءتۇستى. وسىلايشا، رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ايماعىندا زاماناۋي تۇقىم تازارتۋ كەشەندەرىمەن جابدىقتالعان الدىڭعى قاتارلى تۇقىم شارۋاشىلىقتارى بار. قازىرگى زامانعى تۇقىم تازارتۋ جەلىلەرى 28 تۇقىم ءوندىرۋشى دە بار.