ەۋرازيانىڭ «قارجى قاقپاسى»

تاريحتان ءتورت دەرەك

«استانا» حالىقارالىق قارجى ورتا­لىعى ەلوردانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا اشىلدى. بۇل دۇنيە ديدارىن قازاقتىڭ استاناسىنا اۋدارتقان اۋقىم­دى جوبا بولدى. بىرەگەي قارجى ينس­تيتۋتىنىڭ باسقا ەمەس، ءدال وسى نۇر-سۇلتاندا قۇرىلۋىنىڭ وزىندىك سەبەپتەرى دە بار. ونى تومەندەگى تاريحي ءتورت دەرەك تە راستاپ تۇر.  

استانادان 120 شاقىرىم جەردە قور­عالجىن دەگەن قورىق بار. ءدال وسى قورىقتا قوقيقازدار (فلامينگو) ءومىر سۇرەدى. جەر بەتىندەگى سانى ساۋساق­پەن سانارلىقتاي بولعان سوڭ ولاردى «پات­شالىق قۇسى» دەپ تە اتايدى. سول قوقيقازداردىڭ ءۇندىستان، يران، قىتاي ەلدەرىنەن قورعالجىن قورىعىنا ۇشىپ كەلگەندەگى جولى ايگىلى ۇلى جىبەك جولى­نىڭ كەرۋەن جولىنا ۇقسايدى ەكەن. اڭ­عارعاندارىڭىزداي، احقو-نىڭ استانادا قۇرىلۋىنا قاتىستى العاشقى دەرەك ۇلى جىبەك جولىمەن بايلانىستى.

تاريحى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءىى عاسىردا باستالىپ، ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ XVII عاسىرىنا دەيىن جالعاسقان ۇلى جىبەك جولى جۇزدەگەن جىل بويى ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ مادەني، رۋحاني، ەكونوميكالىق، ساياسي بايلانىستارىنىڭ وزەگى بولعانىن جاقسى بىلەمىز. ايگىلى ساۋدا جولىنىڭ قازاق دالاسىن باسىپ ءوتىپ، باتىستا ريمگە دەيىن، شىعىستا جاپونياعا دەيىن سوزىلعانى دا جۇرتقا ايان. باتىس پەن شىعىستى باي­لانىستىرعان سول جول قازىرگى نۇر-سۇلتان ورنالاسقان اۋماقتى دا باسىپ وتكەن.

دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ساۋدا جولىنىڭ شاۆگار مەن ياسسىدان شىققان جەلىسى تۇرلان اسۋىنان اسىپ، ساۋران مەن سىعاناق تارماعى، يانگيكەنت تارماعى – ءبارى-ءبارى تۇس-تۇستان ورتالىق قازاقستان جازىعىنا شىعىپ، سارىسۋ مەن كەڭگىر، تورعاي مەن ەسىل بويلارىنا باراتىن بولعان. ال ەلوردا ەسىلدىڭ بويىن­دا جاتىر. سونىمەن قاتار ۇلى جىبەك جولى­نىڭ وڭتۇستىك قازاقستان مەن جەتىسۋ ارقى­لى وتەتىن نەگىزگى ارقاۋىنان جول تارامدالىپ، تەرىستىك پەن شىعىسقا قاراي، ورتالىق جانە شىعىس قازاقستان اۋداندارىنا، كەيىن سارىارقا اتىمەن ءمالىم بولعان دەشتى-قىپشاققا، ەرتىس جاعالاۋى مەن التايعا، موڭعولياعا اسىپ كەتەدى ەكەن. وسى ارامەن كوشپەلى­لەردىڭ اتتى تايپالارى جۇرەتىن دالا جولى وتكەن. ءسويتىپ مالعا، ءجۇن مەن تەرى­گە، مەتالعا باي قازىرگى استانامىز ورنا­لاسقان ورتالىق قازاقستان ايماعى ساۋدا-ساتتىقتىڭ بايلانىس جۇيەسىنە، ونىڭ ىشىندە حالىقارالىق جۇيەگە تارتىلعان. دەمەك، حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ قۇرىلۋىمەن استانا ەرتە زامانداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ميسسياسىن قايتا قولعا الدى.

ەكىنشى تاريحي دەرەك تۇركى قاعانات­تارىمەن، شىڭعىس حان داۋىرىمەن، قازاق حاندىعىمەن ۇندەسىپ جاتىر. تاريحقا زەر سالساق، ۇلى جىبەك جولىنىڭ دامۋى جانە العاشقى قاعاز اقشانىڭ قولدانىسقا ەنۋى تۇرىك قاعاناتتارى تۇسىندا باستالعان. ال كەيىن شىڭعىس حان داۋىرىندە ايگىلى ساۋدا جولىنىڭ بارلىق باعىتى باقىلاۋدا بولعان. حV عاسىردا كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار قازاق حاندىعىن قۇردى. وسى ورايدا، قازاق حاندىعى ۇلى جىبەك جولىن­داعى نەگىزگى مەملەكەت بولعانىن بولە-جارا اتاپ وتۋگە ءتيىسپىز. ايگىلى شىڭعىس حان مەن ونىڭ ۇرپاقتارى ۇلى جىبەك جولى ارقىلى باتىس پەن شىعىس وركەنيەتىنىڭ الماسۋىنا جول اشقان. بۇل رەتتە «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ كوزدەپ وتىرعانى دا وسى – شىعىس پەن باتىستىڭ ينۆەستيتسياسى مەن يگىلىگىن قازاق دالاسى ارقىلى تارتۋ، تاراتۋ ەمەس پە؟!

ءۇشىنشى تاريحي دەرەك – اقمولا وڭى­رىندە العاشقى اكتسيالاردىڭ پايدالانىلا باستاۋى. حح عاسىردىڭ باسىندا قازاق دالاسىنداعى العاشقى اكتسيالار اقمولا وڭىرىندە قولدانىلا باستاعان. اكتسيالار وڭىردەگى تاۋ-كەن كومپانيالارىندا پايدالانىلعان. 1903 جىلى اعايىن­دى اعىلشىندار – ارتۋر مەن نەلسون فەلل اقمولا قالاسىندا سپاسسك مىس كەنىشىنىڭ باس كەڭسەسىن اشتى. 1914 جىلدىڭ 17 اقپانىندا سپاسسك مىس كەنىشىنىڭ 1 ملن 250 فۋنت ستەرلينگ كولەمىندەگى اكتسياسى لوندوننىڭ مەتالل بيرجاسىندا ورنالاستىرىلدى. بۇل اقمولانى رەۆوليۋتسياعا دەيىنگى قازاقستاننىڭ قارجىلىق ورتالىعىنا اينالدىرعان تاريحي وقيعا بولدى. ال اسقاق استانامىز اقمولانىڭ اۋماعىندا جاتقانى بارشاعا بەلگىلى.

استانا ورنالاسقان ءوڭىردىڭ ساۋدا-ساتتىق، ەكونوميكالىق باي­لانىستاردىڭ ورتاسى بولعانىن ايگىلى قوياندى جار­مەڭكەسى دە دالەلدەيدى. ورتالىق قازاق­ستانداعى ەڭ ءىرى ماۋسىمدىق ساۋدا ورنى تۇتاس قازاق دالاسىن ۇيىستىرعان. وسى ورايدا، احقو-نىڭ ميسسياسى دا قوياندى جارمەڭكەسىن ەسكە تۇسىرەدى. جارمەڭكەدەن بايىرعى قازاقتار تۇرمىسقا قاجەتتى كە­رەك-جاراعىن تۇگەندەسە، بۇگىنگى قازاق­تار قارجى ورتالىعىنان جوبا-جوسپارلا­رىن جۇزەگە اسىرۋعا قاجەتتى قوماق­تى قار­جىنى وڭگەرىپ قايتپاق. بۇل – ءتور­تىنشى تاريحي دەرەك.

بايقاساڭىز، ەلوردا ورنالاسقان ءوڭىر ەرتە كەزدەن-اق ساۋدا-ساتتىقتىڭ، قار­جىلىق، ەكونوميكالىق بايلانى­ستاردىڭ وزەگى بولعان. سوندىقتان ەرتە مە، كەش پە استانادا ءدال وسىنداي حالىقارالىق قار­جى ورتالىعى اشىلۋعا ءتيىس ەدى. ىزگى ارمان استانامىزدىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىندا جۇزەگە استى.

 اشىق تا ءادىل

ورتالىق

«استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى – قازاقستاندا قارجى سالا­سىن دامىتۋ مەن ەكونوميكانى ارتاراپ­تان­دىرۋعا باعىتتالعان «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىندا قامتىلعان نەگىزگى قادامداردىڭ ءبىرى. 2015 جىلى احقو-نى قۇرۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭى مەن پرەزيدەنت جارلىعىنا قول قويىلدى. سودان كەيىن «استانا» حالىقارالىق قارجى ور­تالىعىن قازاقستان ىشىندە دە، شەتەل­دەردە دە الدىڭعى قاتارلى قارجى قىز­مەتتەرىن ۇسىناتىن ورتالىق رەتىندە مويىنداتۋعا باعىتتالعان كەشەندى جۇ­مىس­تار اتقارىلدى. قازاقستاندىق مودەل وسىنداي قۇرىلىم قىزمەتتەرىنىڭ ەڭ ۇزدىك تاجىريبەلەرىن ەنگىزدى. ورتالىقتى قۇرۋعا قارجى ورتالىقتارىن اشۋدا تاجىريبەسى مول حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بىلىكتىلىگى جوعارى ماماندار تارتىلدى.  

وسىلايشا، ورتالىقتىڭ ءتيىمدى جۇ­مىس ىستەۋىنە قاجەتتى ينفراقۇرىلىم جاسالىپ، احقو-نىڭ بارلىق ورگاندارى مەن ۇيىمدارى قۇرىلدى. اتاپ ايتقاندا، مۇندا ەل پرەزيدەنتى باسشىلىق ەتەتىن باسقارۋ كەڭەسى، ورتالىق قىزمەتىن ۇيلەستىرەتىن اكىمشىلىك، رەتتەۋشى، بيرجا، سوت پەن تورەلىك ورتالىعى، سونىمەن قاتار باسقا دا ۇلەسكەر ۇيىمدار، ورتا­لىق الاڭىنا بيزنەس پەن ينۆەستيتسيانى تار­تۋ، تەحنولوگيالىق جانە جاسىل جوبالاردى دامىتۋ، كاسىبي وقىتۋ ۇيىمدارى بار.

بۇگىنگى تاڭدا ورتالىق الاڭى ارقىلى تار­تىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 4،4 ملرد دوللاردى قۇرايدى. ونىڭ 1،2 ملرد دوللارى – پورتفەلدى ينۆەستيتسيا. ياعني ول اكتسيونەرلىك كاپيتال (321 ملن دوللار) مەن قارىزدىق كاپيتالدان (887 ملن دوللار) تۇرادى. ال 3،2 ملرد دوللارى – تىكەلەي ينۆەستيتسيا.

احقو سەنىمدى ءنورماتيۆتى قۇقىقتىق بازامەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ول 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا كۇشىنە ەندى. قازىرگى كەزدە جالپى قۇقىق نەگىزىندەگى پايدالانۋ مەن قارجىلىق رەتتەۋ بويىنشا شامامەن 80 اكت بار. ونى دايىنداۋعا احقو قۇقىقتىق كونسۋلتاتسيالىق كەڭەسىنىڭ ساراپشىلارى، زاڭنامالىق قىز­مەتتەردى رەتتەۋ ماماندارى اتسالى­سىپ، اكتىلەردى حالىقارالىق ۇزدىك تاجىريبە مەن ستاندارتتارعا سايكەستەندىردى.

بۇگىندە ىسكەرلىك ورتادا «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ سوتى مەن حالىقارالىق تورەلىك ورتالىعىنىڭ قىزمەتىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ تۇ­راقتى ءوسىپ كەلە جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى. ولاردىڭ جۇمىسىنا پرەزيدەنت تاعايىنداعان الەمدىك دەڭگەيدەگى 10 سۋديا مەن 39 حالىقارالىق اربيتر تارتىل­عان بولاتىن. وسى ارالىقتا 15 سوت شە­شىمى شىعارىلىپ، 511 مەدياتسيالىق جانە اربيترلىك جۇمىس اتقارىلدى.

ۇكىمەتتىڭ تولىق قولداۋىنىڭ ناتي­جەسىندە شەتەلدىك ەلەمەنتپەن كەلى­سىم­شارتقا احقو قۇقىعىن ەنگىزۋ جانە سوت (اربيترلىك) كەلىسپەۋشىلىكتەردە احقو سوتى مەن حالىقارالىق تورەلىك ورتالىعىن پايدالانۋ بويىنشا ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن ماسەلەلەردىڭ بارلىعى پىسىقتالىپ، رەتتەلدى. قازىرگى تاڭدا كەلىسىمشارتتاردىڭ جالپى سانى
4 800-دەن استى.

تسيفرلاندىرۋ اياسىندا داۋلاردى شەشۋدە ءوڭىر ءۇشىن تەڭدەسسىز e-Justice ونلاين جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. ول احقو سوتىنا الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن ارىز بەرۋگە جاعداي جاسايدى. وسىلايشا، احقو يۋريسديكتسياسى اشىق جانە ءادىل قۇقىقتىق قورعاۋ ماسەلەلەرىندە تەڭدەس­سىز قۇرال بولا وتىرىپ، ورتالىق پەن جال­پى قازاقستاندى بيزنەس جاساۋعا ىڭعاي­لى جەرگە اينالدىرۋدا.

 بيرجادا بەرەكە بار

احقو رەتتەۋشىسى – قارجى قىز­مەتتەرىن رەتتەۋ كوميتەتىنىڭ جۇمىسى وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلار مەن بيزنەس وكىلدەرىنىڭ سەنىمىنە يە رەتتەۋ رەجىمىن قۇرۋعا باعىتتالعان. كوميتەت قىزمەتىنىڭ العاشقى 4 جىلىن­دا الەمنىڭ 53 ەلىنەن 833 كومپانيا تىركەلدى. 2025 جىلعا دەيىن كورسەتكىشتى 2 مىڭ كومپانياعا جەتكىزۋ جوسپارلانعان. بىلتىر كومپانيا­لاردى تىركەۋ تولىقتاي ونلاين فورماتقا اۋىستىرىلدى. ال تىركەۋ ۋاقىتى 7 كۇننەن 1 كۇنگە دەيىن قىسقاردى.

احقو ەكوجۇيەسىندە جوعارى تەحنو­لوگيالىق احقو بيرجاسى (Astana International Exchange – AIX) جۇمىس ىستەيدى. العاش رەت الەمنىڭ ءىرى قارجىلىق ينستيتۋتتارى بيرجانىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرى ءارى اكتسيونەرلەرى اتاندى. ماسەلەن، شانحاي مەن NASDAQ بيرجالارى، Goldman Sachs ءىرى ينۆەس­تيتسيالىق بانكى جانە جىبەك جولى ينفرا­قۇرىلىمدىق قورى «استانا» حا­لىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ بيرجاسىنا تارتىلعان. ولار جاڭا تەحنولوگيالار مەن قۇرالدار اكەلىپ، ازيا مەن اقش نارىعىنا جول اشتى.

قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2018 جىلدىڭ قاراشاسىندا احقو بيرجاسىن اشقاننان بەرى 320 ملن دوللار اكتسيونەرلىك كاپيتال جانە 887 ملن دوللار قارىز كاپيتالى تارتىلدى. 10،2 ملرد دوللار كوپشىلىك قارىزى مەن 9،6 ملرد دوللار جەكە قارىز AIX ليستينگىنەن ءوتتى.

قازىرگى تاڭدا احقو بيرجاسىندا ۇلەسكەرلىك قۇرال ليستينگى بار كوم­پانيالاردىڭ («قازاتومونەركاسىپ»، «پوليمەتالل»، «قازاقستان حالىق بانكى»، Ferro Alloy Resources Limited، Kcell، «بانك تسەنتركرەديت»، Kaspi.kz) جالپى نارىقتىق كاپيتاليزاتسياسى 37 ملرد دوللارعا تەڭ.

AIX-كە شىققان ماڭىزدى قۇندى قاعازداردىڭ ءبىرى – «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى قولداۋ قورىنىڭ جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى سالاسىنداعى بۇۇ دامۋ باعدا­ر­لاماسىمەن كەلىسىم اياسىنداعى جاسىل وبليگاتسياسى. سونداي-اق العاش رەت كاتار حالىقارالىق يسلام بانكى مەن يسلام دامۋ بانكىنىڭ (جاسىل سۋكۋك، تۇراقتى سۋكۋك، ءداستۇرلى سۋكۋك) يسلامدىق سۋكۋك كرو­سى ليستينگتەلدى.

احقو بيرجاسى تۇراقتى تۇردە ETF، ETN ينۆەستورلارىنا ارنالعان قارجى قۇرالدارىنىڭ ءتىزىمىن كەڭەيتىپ كەلەدى. تاۋ-كەن كومپانيالارىنىڭ سەگمەنتى پاي­دا بولىپ، اكتسيونەرلىك كاپيتالعا قازاقستان مەن ورتالىق ازيانىڭ ورتا بيزنەس كومپانيالارىنا قولجەتىمدىلىكتى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن وڭىرلىك اكتسيا نارىعى اشىلدى. وعان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ «بانك تسەنتركرەديت» تىركەلدى.

بۇگىندە AIX رەسمي تىزىمىندە 64 ءتۇرلى ەميتەنت (98 شىعارىلىم) بار. بيرجانىڭ ساۋدا مۇشەلەرى – 18 قازاقستاندىق جانە 11 شەتەلدىك بروكەر. ولاردىڭ اراسىندا CITIC، CICC، Shenwan Hongyuan (قىتاي)، Wood&Co (چەحيا) جانە وزگەلەرىن اتاپ وتۋگە بولادى.

احقو بيرجاسى FTSE Russell ين­دەكسى­نىڭ تالاپتارىنا ساي ساۋدا الاڭى رەتىندە مويىندالىپ، FTSE Frontier Index Series («شەكارالاس نارىقتار») ەرەجەسىنە ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار ETN ساۋداسىنا TABYS ءموبيلدى قوسىمشاسى جاسالدى. ول جەرگىلىكتى ينۆەستورلارعا قاراپايىم جانە قولجەتىمدى تۇردە ينۆەستيتسيا سالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

 جاسىل ءھام يسلامدىق قارجى

جاسىل ەكونوميكا مەن تۇراقتى وسىمگە ءوتۋ ءۇشىن احقو ءوز الاڭىندا جاسىل قارجىنى دامىتۋ بويىنشا ايتارلىقتاي جۇمىس اتقاردى. ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىنىڭ قاتىسۋىمەن قازاق­ستان ءۇشىن جاسىل قارجى جۇيەسىنىڭ تۇجىرىمداماسى، ونى ورىنداۋعا احقو ستراتەگياسى قابىلدانىپ، «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ بيرجاسىندا جاسىل وبليگاتسيا شىعارۋ ەرەجەسى دايىندالدى.

احقو جاسىل قارجى ورتالىعى­نىڭ ۇسىنىسىمەن قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق كودەكسىنە وزگەرىستەر، ال كاسىپ­كەرلىك كودەكسىنە ءتيىس­تى تۇزەتۋلەر ەنگى­زىلدى. وندا «جاسىل جوبا»، «جاسىل تاكسو­نوميا» جانە «جاسىل قارجىلاندىرۋ قۇرا­لىنا» انىقتاما بەرىلىپ، بيزنەستى ەكونو­ميكالىق ىنتالاندىرۋ مەن جاسىل قۇرال­داردى پايدالانۋ شارالارى قابىلداندى.  

ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ جاسالعان وسى جۇ­مىستار احقو-دا عانا ەمەس، جالپى، قازاقستان يۋريسديكتسياسىندا جاسىل قارجىلاندىرۋدى جاڭا دەڭگەيگە شىعاردى. سونىمەن قاتار بيىل ەۋرازيا دامۋ بانكى جاسىل قارجى ورتالىعىنىڭ اكتسيالار پاكەتىن ساتىپ الدى. وسىلايشا وڭىرلىك دەڭگەيدە جاسىل قارجىلاندىرۋ قۇرالدارىن ايتارلىقتاي ىلگەرىلەتتى.

احقو-نىڭ يسلامدىق قارجى جانە بيزنەس حابى تاراپىنان يسلامدىق قار­جى بويىنشا بارلىق قاجەتتى زاڭنا­ما ازىرلەندى. قارجى ورتالىعىنىڭ الاڭىن­دا يسلامدىق قارجى سالاسىندا قىزمەت كور­سەتەتىن شامامەن 40 كومپانيا بار. ولاردىڭ اراسىندا كاتارلىق Al Rayan Bank-تى بولە-جارا اتاۋعا بولادى. يسلام دامۋ بانكى، Qatar International Islamic Bank جانە وزگە دە ۇيىمداردىڭ قۇندى قاعازدارىن شىعارۋ بويىنشا ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر.

يسلام دامۋ بانكىنىڭ قولداۋىمەن احقو مەن قازاقستاندا يسلامدىق قار­جىلاندىرۋدى دامىتۋدىڭ جول كارتاسى دايىندالدى. بۇل جوسپار 2025 جىلعا دەيىن وسى سالانى دامىتۋدىڭ ءتۇر­لى باعىتتارىن قامتيدى (يسلام بان­كينگى، كاپيتال نارىعى، تاكافۋل مەن رەتاكافۋل، يسلامدىق الەۋمەتتىك قار­جى، يسلامدىق قارجى تەحنولوگياسى مەن حالال يندۋستريا). قازىرگى تاڭدا مەم­لەكەتتىك ورگانداردىڭ جانە نارىق­تىڭ قاتىسۋىمەن يسلامدىق قارجى سالا­سىن دامىتۋ بويىنشا ۇسىنىستار ازىر­لەندى.

Global Islamic Finance Report (GIFR 2020) ەسەبىنشە، يسلامدىق قارجىنى دامىتۋ مەن ىلگەرىلەتۋدە احقو-دا قابىل­دانعان باستامالار قازاقستاندى Islamic Finance Country Index رەيتينگىندە 2019 جىلعى 18-ورىننان بىلتىر 14-ورىنعا كوتەردى. سونىمەن قاتار قازاق­ستان Global Islamic Fintech (GIFT) Index (يسلامدىق قارجى تەحنولوگياسى بويىنشا جاھاندىق ەسەپ، 2021 جىل، ناۋرىز) رەيتينگىندە 27-ورىننان كورىندى. اتالعان رەيتينگكە سايكەس، قازاقستان تمد ەلدەرى اراسىندا يسلامدىق قارجى تەحنولوگياسى سالاسىندا كوش باستاپ تۇر.

 قولداۋدان 

كەندە ەمەس

مەملەكەت باسشىسى قارجى تەحنو­لوگيا­سى ماسەلەسىندە قارجى سالاسىنىڭ نەگىزگى درايۆەرى رەتىندە احقو-نىڭ ءرولىن ەرەكشە اتاپ كورسەتتى. وسى ورايدا ورتالىق 5 باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولار – ستارتاپتاردى قولداۋ، ۆەنچۋرلىك قارجىلاندىرۋ، كورپوراتيۆتى يننوۆاتسيا، دارىندىلاردى دامىتۋ مەن قۇزىرەت ورتالىعى.

قازىرگى تاڭدا الەمنىڭ 50-دەن استام تەحنولوگيالىق، اكت جانە قارجى تەحنولوگيالارى سالاسىنداعى كومپانيالارى احقو يۋريسديكتسياسىنا تىركەلدى. ولاردىڭ اراسىنداAmazon data Services Kazakhstan Limited، Minebest، Bitfury جانە وزگەلەرى بار. ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ قارجىتەحنولوگياسى سالاسىنداعى ستارتاپتارىن قولداۋ بويىنشا14 جەرگىلىكتى جانە حالىقارالىق باعدارلاما جۇمىس ىستەيدى.  

جاساندى ينتەللەكت، بلوكچەين مەن big data، اقپاراتتىققاۋىپسىزدىك سالاسى بويىنشا احقو الاڭىنا ءار ەلدەنقاتىسۋشىلاردى تارتۋ جۇمىستارى جاسالۋدا. وسى ماقساتتاالىس-جاقىن شەتەلدەن 36 نەگىزگى ويىنشىمەن كەلىسىمگە قولقويىلدى.

قازىرگى تاڭدا احقو-دا 135 ستارتاپ تىركەلگەن. ولارعا قولداۋ كور­سەتىلىپ، ينكۋباتسيالىق جانە اكسە­لەراتسيالىق باعدارلامالار جاسالادى. شەتەلدىك جانە حالىقارالىق سەرىك­تەستەرمەن بىرلەسىپ ستارتاپتاردى دا­مىتۋ مەن كەڭەيتۋگە قولايلى ورتا قا­لىپ­تاستىرىلۋدا.  

ماڭىزدى جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى رەتىندە ەل ۇكىمەتىنىڭ احقو پلاتفورماسىندا دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك توڭكەرىسىنىڭ بىرلەسكەن ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى شەشى­مىن جانە ونەركاسىپ 4.0 سالاسىنداعى باسىم باعىتتاردى دامىتۋدى ايتۋعا بولادى. قازاقستانداعى بىرلەسكەن ورتالىق ءتور­تىنشى ونەركاسىپتىك توڭكەرىستىڭ تەحنولو­گيالارىن ەنگىزۋ مەن دامىتۋ سالا­سىندا ساياساتتى، ۇستانىمدى جانە رەت­تەۋدى دايىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇدان بولەك، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم ماماندارى مەن بىلىمىنە قول جەتكىزىپ، ءتۇرلى تالقىلاۋ الاڭدارىن ۇسىنادى. ورتالىقتىڭ قۇ­رىلۋى ەلدى تسيفر­لاندىرۋ مەن ارالاس سالا­لاردىڭ الەۋەتىن اشۋدا ماڭىزدى كەزەڭ بولماق.

تۇيىندەي كەلە ايتارىمىز، «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ اشىلۋى قازاقستاننىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى قارجىلىق ورتالىققا اي­نالاتىن زور الەۋەتكە يە ەكەنىن اڭ­عارتتى. ەۋرازيانىڭ جۇرەگى اتانعان ەلوردا ەندى الىپ قۇر­لىقتىڭ «قارجى قاق­پاسى» رەتىندە دە تانىلا ءتۇستى. بۇل – تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى!