مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن زەرتتەۋ جۇمىسىن جاساۋ ءۇشىن عالىمدارعا 20-30 جىل ۋاقىت كەتكەن بولسا، بۇگىندە ءتۇرلى IT تەحنولوگيالار ارقىلى قاجەت دەرەكتەردى 3-4 ايدا جيناۋعا بولادى. كەز كەلگەن سالانىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن بۇگىندە ۇلكەن دەرەكتەردى وڭدەۋ تەحنولوگياسىنىڭ مۇمكىندىگى مول. Big Data تۋرالى جۇرت ءجيى ەستىپ، ينتەرنەتتەن وقىپ جۇرسە دە، ءوز مامانى بولماعان سوڭ، ونىڭ قانشالىقتى قاۋقارلى ەكەنىن ءتۇسىنۋ قيىن. اتالعان تەحنولوگيانىڭ ماڭىزى مەن مۇمكىندىكتەرى جايىندا ءبىلۋ ءۇشىن Big Data and Analytics قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى، Marketo كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى سەرگەي احمەتوۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

فوتو tengrinews
– Big Data نە ءۇشىن قاجەت؟ ونىڭ مۇمكىندىكتەرىن قاراپايىم تىلمەن ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز.
– قازىر Big Data تەرمينى كوپ ايتىلىپ ءجۇر. عالامتوردا دا بۇل جايىندا اقپارات كوپ. الايدا ماماندار بولماسا، وزگە ادام ءۇشىن ونى ءتۇسىنۋ قيىن. كوپ جاعدايدا ادامدار Big Data-نى دەرەكتەر بازاسىمەن شاتاستىرادى. اسىلىندا، بۇل كەز كەلگەن اۋقىمدى مالىمەتتى جىلدام وڭدەۋ تەحنولوگياسى. قازىر ونىڭ ەنگىزىلمەگەن سالاسى جوقتىڭ قاسى. ماسەلەن كومپانيالار بۇگىندە Big Data قىزمەتىن تۇتىنۋشىلارمەن ءوزارا قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ، ءتۇرلى وپەراتسيالاردى جەڭىلدەتۋ جانە الاياقتىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن پايدالانادى. سونداي-اق ونى قاراپايىم كۇندەلىكتى ومىردەن دە كەزدەستىرۋگە بولادى. مىسالى، نۇر-سۇلتان قالاسىندا ءارتۇرلى نىساندا ورناتىلعان 48 مىڭ بەينەكامەرا بار. ول جەكە ۇيلەردىڭ الدىندا، ساۋدا ورتالىقتارىندا جانە تاعى دا باسقا جەرلەردە بولۋى مۇمكىن. سول بەينەكامەرالار كۇنىنە كولەمى 400-500 گيگابايت بولاتىن ۆيدەو تۇسىرەدى. وسىنشا كوپ اقپارات پايداعا جاراماسا، دەرەكتەر بازاسىنا اينالادى. ەندى وسى اقپاراتتى Big Data دەپ اتاۋ ءۇشىن سول كامەراعا ادامدى يدەنتيفيكاتسيالاۋ كەرەك. ەگەر دە بەينەكامەرا ۇيگە كىرگەن ءار ادامدى تانىپ تۇرسا، مۇنى Big Data دەپ اتاۋعا بولادى. دەمەك، قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرگەندە Big Data دەگەنىمىز، قولىمىزدا بار اقپاراتتان جاڭا ءبىر مالىمەت الۋ. سونداي-اق سول مالىمەت ارقىلى بەلگىلى ءبىر قورىتىندى شىعارا وتىرىپ، بولاشاققا بولجام جاساۋ.
– ەستۋىمىزشە، Big Data-مەن كوبىنەسە جەكەلەگەن كومپانيالار جۇمىس ىستەيدى. وعان نە سەبەپ؟
– قازاقستاندا حالىق سانى اسا كوپ بولماعاندىقتان، بىزگە ۇكىمەتپەن جۇمىس ىستەۋ ءتيىمدى بولار ەدى. الايدا ازىرگە وعان تولىق قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. مەملەكەتپەن تولىققاندى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بىرنەشە كەدەرگى بار. تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن Big Data-نىڭ ەكى باعىتى بارىن ايتا كەتەيىن. ونىڭ ءبىرىنشىسى – data engineering، ال ەكىنشىسى – data science دەپ اتالادى. Data engineering كوپ اقپاراتپەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ارحيتەكتۋرا قۇرادى. ءدال وسى ساتتە بىزگە جۇمىس ىستەۋ قيىن. سەبەبى قازاقستانداعى ءبىراز جۇيە بىزدىكى ەمەس، كوبىن شەتەلدىك كومپانيالار قۇراستىرعان. Egov-تى وزىمىزدىكىلەر جاساپ شىقتى دەپ ايتادى، بىراق ونىڭ ءوزى كۇماندى. ۇلكەن ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبارىنىڭ بىرىككەنى دۇرىس. ال بىزدە ءارتۇرلى جۇيە بولعان سوڭ ءبارى ينتەگراتسيالانباي تۇر. ناقتى ناتيجە كورىنبەي تۇرعانى دا وسىدان. بىزدە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءبىر جۇيەدە ىستەسە، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وزگە جۇيەدە جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان مۇنىڭ بارىنەن كوپ اقپاراتتى الۋ مۇمكىن بولماي تۇر. ال دەرەكتەردى الا الماۋ – Big Data-عا ۇلكەن كەدەرگى. ەڭ اۋەلى بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن بۇكىل مينيسترلىكتىڭ دەرەگى ءبىر جۇيەگە جيناقتالۋى كەرەك. الەمدىك ستاندارتتا ءبارىبىر جۇيەنىڭ اينالاسىنا قۇرىلادى. بىزدە كەرىسىنشە، ءار مينيسترلىك وزىنشە جۇيە قۇرىپ، ارقايسىسىنىڭ جۇمىسى بولەك ءجۇرىپ جاتىر. ەگەر دە مەملەكەت Big Data-مەن جۇمىس ىستەيمىز دەپ شەشسە، ءبىز سياقتى IT كومپانيالارعا مالىمەتتى ەشقانداي شەكتەۋسىز بەرۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي، بىزدە ءار مالىمەت ءارتۇرلى ساقتالادى. كەي دەرەك ەنبەي قالىپ جاتادى. نەگىزى مۇنىڭ ءبارى اۆتوماتتى تۇردە ورىندالۋى كەرەك. جۇيە دۇرىس بولماعاندىقتان، بىزگە جۇمىس ىستەۋ قيىن. سول سەبەپتى دە اتالعان قىزمەت ءتۇرى قىمباتقا شىعادى. قىمبات بولۋى سەبەپتى دە بۇل تەحنولوگيامەن جۇمىس ىستەۋگە كوبى كەلىسە بەرمەيدى.
دەسە دە قازىر ەلىمىزدە Big Data بيزنەس سالاسىندا، جەكەلەگەن كومپانيالاردا، بانكتەردە، سونداي-اق پروكۋراتۋرادا، «قازپوشتادا» جانە تاعى دا باسقا ورىنداردا قولدانىلىپ جاتىر. بۇل ارقىلى اتالعان سالالاردا تۇتىنۋشىلارمەن ءوزارا قارىم-قاتىناس نىعايىپ، ءتۇرلى وپەراتسيالار مەن قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىسى جەڭىلدەۋدە. قازىر كوپ قىزمەتتى تۇتىنۋشىلار ءوز جسن-ءى ارقىلى ونلاين رەجىمدە جىلدام الا الادى. بۇرىن كەزەككە تۇرىپ الاتىن نەسيەنى دە قازىر ادامدار ءوزىنىڭ ۇيالى تەلەفونىنداعى ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى الا بەرەدى. ماسەلەن، Kaspi bank-ءتىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسىندا ءوتىنىم بەرۋشىگە 5 مينۋتتاي كۇتە تۇرۋىن ءوتىنىپ، دەرەكتەر بازاسىندا ول تۋرالى مالىمەتتەر قاراستىرىلىپ جاتقانىن ايتادى. ياعني، نەيروندى جۇيە دەرەكتەر بازاسىنان مالىمەتتەردى قاراستىرىپ، بەلگىلى ءبىر شەشىم قابىلدايدى. وسىلايشا تۇتىنۋشىنىڭ دا، قىزمەتكەردىڭ دە ۋاقىتى ۇنەمدەلىپ، جۇمىس جەڭىلدەي تۇسەدى.
– بىزدە Big Data-مەن جۇمىس ىستەيتىن بىلىكتى ماماندار جەتكىلىكتى مە؟
– بىزدە ساۋاتتى IT ماماندار كوپ. بىراق كوبى شەتەلگە كەتىپ جاتىر. سەبەبى ءبىزدىڭ نارىق ولارمەن جۇمىس ىستەۋگە ءالى تولىق دايىن ەمەس. كەيبىر كورشىلەس ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ ەل ەداۋىر الدا كەلە جاتقانىن ەسكەرسەك تە، ءالى دە دامۋدى قاجەت ەتەدى. شەتەلگە كەتكەن قىز-جىگىتتەر ءبىراز تاجىريبە جيناقتاپ، ەلگە كەلگەندە مەملەكەتتىك نارىق وعان دايىن بولادى دەپ ويلايمىن.
– ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەيتىن مامانداردى دايارلاۋدا نەگە ءمان بەرگەن ءجون؟
– Big Data – IT سالاسىنداعى ەڭ قيىن، ەڭ قىمبات نارسە – تەحنولوگيا. ونىمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋى ءتيىس. سونداي-اق جوعارى ماتەماتيكانى جاقسى ءبىلۋى كەرەك. قالعان دۇنيەنى جوعارى وقۋ ورنىنان نەمەسە ءتۇرلى كۋرستاردان ۇيرەنۋگە بولادى.
– الەمدىك تاجىريبەدە Big Data-نىڭ كورىنىسى قانداي؟ ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋدە ۇزدىك ەلدەردى اتاساڭىز.
– ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەپ، مول تابىسقا كەنەلىپ جاتقان ەل رەتىندە ءبىرىنشى كەزەكتە اقش-تى ايتۋعا بولادى. ولار سان ءتۇرلى سالادا دەرەكتەر بازاسىن وڭدەۋدە شەبەر. ماسەلەن، ەلدىڭ بارىنە تاڭسىق ەمەس Google ىزدەۋ جۇيەسىن الايىق. ونى قولدانبايتىن ەل جوقتىڭ قاسى. كەز كەلگەن جاعدايدا ادامدار قانداي دا ءبىر سۇراقتىڭ جاۋابىن نەمەسە ىزدەگەن مالىمەتىن وسى جەردەن تابادى. Google – ۇلكەن دەرەكتەر بازاسى. اقش بۇل ىزدەۋ جۇيەسى ارقىلى كوپتەگەن ەلدەر تۋرالى مالىمەت الادى. بارلىق جاعدايلاردى ءوز نازارىندا ۇستايدى. وزگە ەلدەر جايىندا مالىمەت الا وتىرىپ، بولاشاققا باعدار جاساي الادى. حالىقتاردىڭ تۇرمىس-سالتىن، الاڭداتار ماسەلەسىن، پسيحولوگياسىن، ويلاۋ قابىلەتىن وڭاي باقىلاپ وتىر.
ال قىتاي – جابىق مەملەكەت. ولار اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى ماڭىزدى سانايدى. سول سەبەپتى دە ولاردىڭ جەكە ىزدەۋ جۇيەلەرى مەن مەسسەندجەرلەرى بار. سول سياقتى رەسەي دە بۇل رەتتە قالىس قالمايدى. ولار وزدەرىنىڭ ياندەكس دەپ اتالاتىن ىزدەۋ جۇيەلەرىن، Rutube اتتى ۆيدەولار جەلىسىن، «ودنوكلاسسنيكي» سىندى الەۋمەتتىك جەلىسىن قولدانادى. «اۋقىمدى دەرەكتەر – جاڭا بايلىق» دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماسا كەرەك. بۇرىن ادامدار التىن مەن مۇنايدى قازىنا-بايلىق دەپ تاپسا، قازىرگى زاماندا اۋقىمدى اقپاراتتىڭ ماڭىزى باسىم. سول سەبەپتى ماماندار جاڭا مالىمەت الۋدىڭ ءتۇرلى ءادىسىن قاراستىرادى. نەمىستەر، ماسەلەن، قاراپايىم smart شاينەك ارقىلى دا اقپارات الادى. Wi-Fi-مەن جۇمىس ىستەيتىن شاينەكتەر سۋدىڭ قۇرامىن انىقتاي الادى. سونداي-اق ۇيدەگى ادامدار ۇيقىدان تۇرعاندا نەمەسە جۇمىسقا كەتىپ بارا جاتقاندا وزدىگىنەن قوسىلىپ جۇمىس ىستەي بەرەدى. نەمىستەر بۇل شاينەكتەر ارقىلى كوپ مالىمەت الىپ، ول دەرەكتەردى ساتۋ ارقىلى شاينەك ساتقان باعادان دا كوپ اقشا وندىرگەن. سول سەبەپتى قازىر الەمدىك نارىقتا Big Data-مەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا سۇرانىس كوپ. IT سالاسىنداعى ەڭ كوپ تابىس تاباتىندار دا وسى سالانىڭ ماماندارى.
– قازىر كىمدەرمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرسىزدار؟
– وسى سالادا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقانىمىزعا 10 جىلدان اسىپ قالدى. ءبىز Big Data-نى قازاقستاندا عانا ەمەس، جالپى تمد بويىنشا باستاعان بىرنەشە كومپانيانىڭ ءبىرىمىز. قازىر كوبىنە شەتەلدىك كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەيمىز. ولاردىڭ ىشىندە اقش، شۆەيتساريا، قىتاي سىندى الىپ مەملەكەتتەر بار. مىسالى، قازىر امەريكانىڭ 3 مەكتەبىمەن جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل جوبا بويىنشا مەكتەپتىڭ كىرەبەرىسىنە 3D بەينەكامەرالارى قويىلادى. ولار كىرگەن بالالاردى ءتۇسىرۋ ارقىلى بالالاردىڭ كوڭىل كۇيىن، ەموتسياسى مەن پسيحولوگيالىق جاي-كۇيى تۋرالى مالىمەتتەر بەرەدى. بۇل – مەكتەپتەگى بالالاردىڭ تىنىشتىعىن ساقتاپ، ولاردىڭ مىنەز-ق ۇلىقتارىن باقىلاۋعا كومەكتەسەتىن بىردەن-ءبىر جوبا.
Marketo كومپانياسىندا كوپتەگەن تالانتتى مامان بار. ماسەلەن، «ۆكونتاكتە» جەلىسىنىڭ تەحنيكالىق ديرەكتورى بىزدە جۇمىس ىستەيتىنىن ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى. جالپى، كومپانيادا 60 شاقتى قىزمەتكەر ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋدە. Big Data-دا شتاتتىڭ كوپتىگى ەمەس، ساناۋلى ساۋاتتى ماماننىڭ بولعانى ماڭىزدى.
اڭگىمەلەسكەن
مارجان تىلەۋبەك،
«Egemen Qazaqstan»
ۇنەمدى وندىرىسكە – ۇلكەن قادام
ەكونوميكا • بۇگىن، 08:44
قورشاعان ورتا قامى قوعامعا ورتاق
ەكولوگيا • بۇگىن، 08:42
كوزبوياۋشىلىقپەن اينالىساتىن كومپانيا
ەكولوگيا • بۇگىن، 08:42
«سارىارقا سامالىنىڭ» العاشقى رەداكتورى بەلگىلى عالىم بەيسەنباي كەنجەباەۆ بولعان ەدى
رۋحانيات • بۇگىن، 08:40
ادەبيەت • بۇگىن، 08:39
بەلارۋسپەن بايلانىستىڭ ءبىر بەلەسى
الەم • بۇگىن، 08:37
پەرزەنت سۇيمەي ادامنىڭ مەيىرى قانباس
قوعام • بۇگىن، 08:32
قايىرىمدى دا باتىل جاندار قۇرمەت تورىندە
قوعام • بۇگىن، 08:31
«سارى ايماق» شەكتەۋلەرى وزگەرتىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 08:29
قوعام • بۇگىن، 08:28
قوعام • بۇگىن، 08:27
ءمامس: ءجيى قويىلاتىن جەتى ساۋال
قوعام • بۇگىن، 08:24
اكادەميكتىڭ مەرەيتويىن اتاپ ءوتتى
قوعام • بۇگىن، 08:22
اۋىل وقۋشىلارىنا ارنالعان وليمپيادا
ءبىلىم • بۇگىن، 08:20
ءبىلىم • بۇگىن، 08:19
رۋحانيات • بۇگىن، 08:17
قوعام • بۇگىن، 08:16
اۋىلداردى ساقتاعاندار – ارلى باسشىلار...
قوعام • بۇگىن، 08:15
سەنگەنىمىز – شەتەل ۆاليۋتاسى...
ەكونوميكا • بۇگىن، 08:14
رۋحانيات • بۇگىن، 08:10
قۇسبەگى قۋانىش ەتنواۋىل اشۋدى ارماندايدى
ايماقتار • بۇگىن، 08:09
قوعام • بۇگىن، 08:08
كوكتەم اۋەندەرى كوڭىل كوتەرەدى
تەاتر • بۇگىن، 08:06
قوعام • بۇگىن، 08:04
قوعام • بۇگىن، 08:03
ۇلتتىق بىرلىك پەن كەلىسىم – باعا جەتپەس قۇندىلىق
قوعام • بۇگىن، 08:00
بانكتەردىڭ ازايۋى پايدا ما، زيان با؟
ەكونوميكا • بۇگىن، 07:58
كارانتين كاسىپكەر ايەلدەرگە قالاي اسەر ەتتى؟
قوعام • بۇگىن، 07:56
ەكونوميكا • بۇگىن، 07:55
قوعام • بۇگىن، 07:54
ەكونوميكا • بۇگىن، 07:51
ايماقتار • بۇگىن، 07:50
«مىڭ العىس»: قايىرىمدىلىق تەلەمارافونىندا 22 ميلليون تەڭگە جينالدى
قازاقستان • كەشە
بيىل مەديتسينالىق ساقتاندىرۋعا قانشا قارجى بولىنەدى؟
مەديتسينا • كەشە
2020 جىلى ءمامس اياسىندا قانشا كۇردەلى وپەراتسيا جاسالدى؟
مەديتسينا • كەشە
ەلباسى • كەشە
تاريح • كەشە
سپورت • كەشە
باس تەاترداعى بالالار ستۋدياسى
ونەر • كەشە
التىن شىنجىردىڭ سوڭعى شىعىرشىعى...
رۋحانيات • كەشە
قىزىلوردا وبلىسىندا كارانتين شارالارى جەڭىلدەتىلدى
ايماقتار • كەشە
بىلتىر سقو-دا 7 مىڭعا جۋىق نارەستە دۇنيەگە كەلگەن
ايماقتار • كەشە
شىعىس قازاقستاندا جۇما نامازعا جينالۋعا رۇقسات بەرىلدى
ايماقتار • كەشە
قىزىلجاردا اناسى ۇرىپ-سوققان قىز كوز جۇمدى
ايماقتار • كەشە
جالعا العان ءۇيىن توناپ كەتكەن ۇرى ۇستالدى
ايماقتار • كەشە
فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى تۇرمەگە توعىتىلدى
الەم • كەشە
بەس وبلىستا اۋا رايىنا بايلانىستى ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • كەشە
تۇركىستان وبلىسىندا گاز جەلىلەرى جاپپاي تەكسەرىلەدى
ايماقتار • كەشە
الماتىدا ەتنوسارالىق قاتىناستاردى دامىتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى
ايماقتار • كەشە
الماتىدان قىرعىزستانعا اۋە رەيستەرى قايتا جانداندى
قازاقستان • كەشە
الماتىدا قانشا تۇرعىن ءۇي جىلۋسىز قالدى؟
ايماقتار • كەشە
ارمەنيادان اكەلگەن كولىكتەردى تىركەۋ مەرزىمى ۇزارتىلدى
قازاقستان • كەشە
قىرعىزستاندا پارلامەنت سايلاۋى كۇزدە بولادى
الەم • كەشە
قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر ءۇشىن سالىق ەسەپتەۋ جەڭىلدەتىلدى
ەكونوميكا • كەشە
الماتى وبلىسىنىڭ الاكول اۋدانىنا جاڭا اكىم تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
الماتىلىق ستۋدەنتتەر العىس ايتۋ كۇنىن اتاپ ءوتتى
قازاقستان • كەشە
ومىربەك جولداسبەكوۆتىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويى تويلاندى
قازاقستان • كەشە
قدكبق دەپوزيتتەردىڭ ساۋىردەگى ەڭ جوعارى مولشەرلەمەلەرىن جاريالادى
ەكونوميكا • كەشە
سىر ەلىنەن 700-گە جۋىق ازامات اسكەرگە بارادى
ايماقتار • كەشە
رەسەي ينۆەستورلارى اتىراۋعا بەت بۇردى
ايماقتار • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار