– Big Data نە ءۇشىن قاجەت؟ ونىڭ مۇمكىندىكتەرىن قاراپايىم تىلمەن ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز.

– قازىر Big Data تەرمينى كوپ ايتىلىپ ءجۇر. عالامتوردا دا بۇل جايىندا اقپارات كوپ. الايدا ماماندار بولماسا، وزگە ادام ءۇشىن ونى ءتۇسىنۋ قيىن. كوپ جاعدايدا ادامدار Big Data-نى دەرەكتەر بازاسىمەن شاتاستىرادى. اسىلىندا، بۇل كەز كەلگەن اۋقىمدى مالىمەتتى جىلدام وڭدەۋ تەحنولوگياسى. قازىر ونىڭ ەنگىزىلمەگەن سالاسى جوقتىڭ قاسى. ماسەلەن كومپانيالار بۇگىندە Big Data قىزمەتىن تۇتىنۋشىلارمەن ءوزا­را قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ، ءتۇر­لى وپەراتسيالاردى جەڭىلدەتۋ جانە الاياقتىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن پاي­دالانادى. سونداي-اق ونى قارا­پايىم كۇندەلىكتى ومىردەن دە كەز­دەس­تىرۋگە بولادى. مىسالى، نۇر-سۇلتان قالاسىندا ءارتۇرلى نىساندا ورنا­تىل­عان 48 مىڭ بەينەكامەرا بار. ول جەكە ۇيلەردىڭ الدىندا، ساۋدا ورتالىقتارىندا جانە تاعى دا باسقا جەرلەردە بولۋى مۇمكىن. سول بەينەكامەرالار كۇنىنە كولەمى 400-500 گيگابايت بولاتىن ۆيدەو تۇسىرەدى. وسىن­شا كوپ اقپارات پايداعا جاراماسا، دەرەكتەر بازاسىنا اينالادى. ەندى وسى اقپاراتتى Big Data دەپ اتاۋ ءۇشىن سول كامەراعا ادامدى يدەنتيفيكاتسيا­لاۋ كەرەك. ەگەر دە بەينەكامەرا ۇيگە كىرگەن ءار ادامدى تانىپ تۇرسا، مۇنى Big Data دەپ اتاۋعا بولادى. دەمەك، قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرگەندە Big Data دەگەنىمىز، قولىمىزدا بار اقپاراتتان جاڭا ءبىر مالىمەت الۋ. سونداي-اق سول مالىمەت ارقىلى بەلگىلى ءبىر قورىتىندى شىعارا وتىرىپ، بولاشاققا بولجام جاساۋ.

– ەستۋىمىزشە، Big Data-مەن كوبىنەسە جەكەلەگەن كومپانيالار جۇمىس ىستەيدى. وعان نە سەبەپ؟

– قازاقستاندا حالىق سانى اسا كوپ بولماعاندىقتان، بىزگە ۇكىمەتپەن جۇمىس ىستەۋ ءتيىمدى بولار ەدى. الايدا ازىرگە وعان تولىق قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. مەملەكەتپەن تولىققاندى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بىرنەشە كەدەرگى بار. تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن Big Data-نىڭ ەكى باعىتى بارىن ايتا كەتەيىن. ونىڭ ءبىرىنشىسى – data engineering، ال ەكىنشىسى – data science دەپ اتالادى. Data engineering كوپ اقپاراتپەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ارحيتەكتۋرا قۇرادى. ءدال وسى ساتتە بىزگە جۇمىس ىستەۋ قيىن. سەبەبى قازاقستانداعى ءبىراز جۇيە بىزدىكى ەمەس، كوبىن شەتەلدىك كومپانيالار قۇراستىرعان. Egov-تى وزىمىزدىكىلەر جاساپ شىقتى دەپ ايتادى، بىراق ونىڭ ءوزى كۇماندى. ۇلكەن ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبارىنىڭ بىرىككەنى دۇرىس. ال بىزدە ءارتۇرلى جۇيە بولعان سوڭ ءبارى ينتەگراتسيالانباي تۇر. ناقتى ناتيجە كورىنبەي تۇرعانى دا وسىدان. بىزدە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءبىر جۇيەدە ىستەسە، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وزگە جۇيەدە جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان مۇنىڭ بارىنەن كوپ اقپاراتتى الۋ مۇمكىن بولماي تۇر. ال دەرەكتەردى الا الماۋ – Big Data-عا ۇلكەن كەدەرگى. ەڭ اۋەلى بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن بۇكىل مينيس­ترلىكتىڭ دەرەگى ءبىر جۇيەگە جيناق­تال­ۋى كەرەك. الەمدىك ستاندارتتا ءبارىبىر جۇيەنىڭ اينالاسىنا قۇرىلادى. بىزدە كەرىسىنشە، ءار مينيسترلىك وزىنشە جۇيە قۇرىپ، ارقايسىسىنىڭ جۇمىسى بولەك ءجۇرىپ جاتىر. ەگەر دە مەملەكەت Big Data-مەن جۇمىس ىستەيمىز دەپ شەشسە، ءبىز سياقتى IT كومپانيالارعا مالىمەتتى ەشقانداي شەكتەۋسىز بەرۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي، بىزدە ءار مالىمەت ءارتۇرلى ساقتالادى. كەي دەرەك ەنبەي قالىپ جاتادى. نەگىزى مۇنىڭ ءبارى اۆتوماتتى تۇردە ورىندالۋى كەرەك. جۇيە دۇرىس بولماعاندىقتان، بىزگە جۇمىس ىستەۋ قيىن. سول سەبەپتى دە اتالعان قىزمەت ءتۇرى قىمباتقا شى­عا­دى. قىمبات بولۋى سەبەپتى دە بۇل تەحنو­لو­گيامەن جۇمىس ىستەۋگە كوبى كەلىسە بەر­مەيدى.

دەسە دە قازىر ەلىمىزدە Big Data بيزنەس سالاسىندا، جەكەلەگەن كومپانيا­لار­دا، بانكتەردە، سونداي-اق پروكۋراتۋرادا، «قازپوشتادا» جانە تاعى دا باسقا ورىنداردا قولدانىلىپ جا­تىر. بۇل ارقىلى اتالعان سالالاردا تۇتىنۋشىلارمەن ءوزارا قارىم-قا­تىناس نىعايىپ، ءتۇرلى وپەراتسيالار مەن قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىسى جە­ڭىل­دەۋدە. قازىر كوپ قىزمەتتى تۇ­تىنۋ­شىلار ءوز جسن-ءى ارقىلى ونلاين رەجىمدە جىلدام الا الادى. بۇرىن كەزەككە تۇرىپ الاتىن نەسيەنى دە قازىر ادامدار ءوزىنىڭ ۇيالى تەلە­فونىنداعى ءموبيلدى قوسىمشا ارقى­لى الا بەرەدى. ماسەلەن، Kaspi bank-ءتىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسىندا ءوتىنىم بەرۋشىگە 5 مينۋتتاي كۇتە تۇرۋىن ءوتىنىپ، دەرەكتەر بازاسىندا ول تۋرا­لى مالىمەتتەر قاراستىرىلىپ جاتقا­نىن ايتادى. ياعني، نەيروندى جۇيە دەرەكتەر بازاسىنان مالى­مەت­تەردى قاراستىرىپ، بەلگىلى ءبىر شە­شىم قابىلدايدى. وسىلايشا تۇتىنۋ­شى­نىڭ دا، قىزمەتكەردىڭ دە ۋاقىتى ۇنەمدە­لىپ، جۇمىس جەڭىلدەي تۇسەدى.

– بىزدە Big Data-مەن جۇمىس ىستەي­تىن بىلىكتى ماماندار جەتكى­لىك­تى مە؟

– بىزدە ساۋاتتى IT ماماندار كوپ. بىراق كوبى شەتەلگە كەتىپ جا­تىر. سەبەبى ءبىزدىڭ نارىق ولارمەن جۇ­مىس ىستەۋگە ءالى تولىق دايىن ەمەس. كەيبىر كورشىلەس ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ ەل ەداۋىر الدا كەلە جاتقانىن ەسكەرسەك تە، ءالى دە دامۋدى قاجەت ەتەدى. شەتەلگە كەتكەن قىز-جىگىتتەر ءبىراز تاجىريبە جيناق­تاپ، ەلگە كەلگەندە مەملەكەتتىك نارىق وعان دايىن بولادى دەپ ويلايمىن.

– ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەيتىن مامانداردى دايارلاۋدا نەگە ءمان بەرگەن ءجون؟

– Big Data – IT سالاسىنداعى ەڭ قيىن، ەڭ قىمبات نارسە – تەحنولوگيا. ونىمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە اعىل­شىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋى ءتيىس. سون­داي-اق جوعارى ماتەماتيكانى جاقسى ءبىلۋى كەرەك. قالعان دۇنيەنى جوعارى وقۋ ورنىنان نەمەسە ءتۇرلى كۋرستاردان ۇيرەنۋگە بولادى.

– الەمدىك تاجىريبەدە Big Data-نىڭ كورىنىسى قانداي؟ ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋدە ۇزدىك ەلدەردى اتاساڭىز.

– ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەپ، مول تابىسقا كەنەلىپ جاتقان ەل رەتىندە ءبىرىنشى كەزەكتە اقش-تى ايتۋعا بولادى. ولار سان ءتۇرلى سالادا دەرەكتەر بازاسىن وڭدەۋدە شەبەر. ماسەلەن، ەلدىڭ بارىنە تاڭسىق ەمەس Google ىزدەۋ جۇيەسىن الايىق. ونى قولدان­بايتىن ەل جوقتىڭ قاسى. كەز كەلگەن جاعدايدا ادامدار قانداي دا ءبىر سۇ­راقتىڭ جاۋابىن نەمەسە ىزدەگەن مالى­مەتىن وسى جەردەن تابادى. Google – ۇلكەن دەرەكتەر بازاسى. اقش بۇل ىزدەۋ جۇيەسى ارقىلى كوپتەگەن ەلدەر تۋرالى مالىمەت الادى. بارلىق جاعدايلاردى ءوز نازارىندا ۇستايدى. وزگە ەلدەر جايىندا مالىمەت الا وتىرىپ، بولاشاققا باعدار جاساي الادى. حالىقتاردىڭ تۇرمىس-سالتىن، الاڭداتار ماسەلەسىن، پسيحولوگياسىن، ويلاۋ قابىلەتىن وڭاي باقىلاپ وتىر.

ال قىتاي – جابىق مەملەكەت. ولار اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى ماڭىزدى سانايدى. سول سەبەپتى دە ولاردىڭ جەكە ىزدەۋ جۇيەلەرى مەن مەسسەندجەرلەرى بار. سول سياقتى رەسەي دە بۇل رەتتە قالىس قالمايدى. ولار وزدەرىنىڭ ياندەكس دەپ اتالاتىن ىزدەۋ جۇيەلەرىن، Rutube اتتى ۆيدەولار جەلىسىن، «ودنو­كلاسسنيكي» سىندى الەۋمەتتىك جەلى­سىن قولدانادى. «اۋقىمدى دەرەكتەر – جاڭا بايلىق» دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماسا كەرەك. بۇرىن ادامدار التىن مەن مۇنايدى قازىنا-بايلىق دەپ تاپسا، قازىرگى زاماندا اۋقىمدى اقپا­رات­تىڭ ماڭىزى باسىم. سول سە­بەپتى ماماندار جاڭا مالىمەت الۋدىڭ ءتۇرلى ءادىسىن قاراستىرادى. نە­مىس­تەر، ماسەلەن، قاراپايىم smart شاي­نەك ارقىلى دا اقپارات الادى. Wi-Fi-مەن جۇمىس ىستەيتىن شاينەكتەر سۋ­دىڭ قۇرامىن انىقتاي الادى. سونداي-اق ۇيدەگى ادامدار ۇيقىدان تۇرعاندا نەمەسە جۇمىسقا كەتىپ بارا جات­قاندا وزدىگىنەن قوسىلىپ جۇمىس ىستەي بەرەدى. نەمىستەر بۇل شاينەكتەر ارقىلى كوپ مالىمەت الىپ، ول دەرەكتەردى ساتۋ ارقىلى شاينەك ساتقان باعادان دا كوپ اقشا وندىرگەن. سول سەبەپتى قازىر الەمدىك نارىقتا Big Data-مەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا سۇرانىس كوپ. IT سالاسىنداعى ەڭ كوپ تابىس تاباتىندار دا وسى سالانىڭ ماماندارى.

– قازىر كىمدەرمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرسىزدار؟

– وسى سالادا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقانىمىزعا 10 جىلدان اسىپ قالدى. ءبىز Big Data-نى قازاقستاندا عانا ەمەس، جالپى تمد بويىنشا باستاعان بىرنەشە كومپانيانىڭ ءبىرىمىز. قازىر كوبىنە شەتەلدىك كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەيمىز. ولاردىڭ ىشىندە اقش، شۆەيتساريا، قىتاي سىندى الىپ مەملەكەتتەر بار. مىسالى، قازىر امەريكانىڭ 3 مەكتەبىمەن جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل جوبا بويىنشا مەكتەپتىڭ كىرەبەرىسىنە 3D بەينەكامەرالارى قويىلادى. ولار كىرگەن بالالاردى ءتۇسىرۋ ارقىلى بالالاردىڭ كوڭىل كۇيىن، ەموتسياسى مەن پسيحولوگيالىق جاي-كۇيى تۋرالى مالىمەتتەر بەرەدى. بۇل – مەكتەپتەگى بالالاردىڭ تىنىشتىعىن ساقتاپ، ولاردىڭ مىنەز-ق ۇلىقتارىن باقىلاۋعا كومەكتەسەتىن بىردەن-ءبىر جوبا.

Marketo كومپانياسىندا كوپتەگەن تالانتتى مامان بار. ماسەلەن، «ۆكونتاكتە» جەلىسىنىڭ تەحنيكالىق ديرەكتورى بىزدە جۇمىس ىستەيتىنىن ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى. جالپى، كومپانيادا 60 شاقتى قىزمەتكەر ۇلكەن دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋدە. Big Data-دا شتاتتىڭ كوپتىگى ەمەس، ساناۋلى ساۋاتتى ماماننىڭ بولعانى ماڭىزدى.

اڭگىمەلەسكەن

مارجان تىلەۋبەك،

«Egemen Qazaqstan»