الەم كوز تىككەن ەتنوستيل

كوللاجدى جاساعان زاۋرەش سماعۇل، «ەQ»

بۇگىندە كوشەدەگى تاقيالى قىزدارعا، قازاقى ويۋ-ورنەكپەن ارلەنگەن كەۋدەشە كيىپ جۇرگەن جىگىتتەرگە كوز ۇيرەندى. بۇلار – ەتەك-جەڭدەرى ۇزىن، جولاق­تى شاپان ەمەس، مينيماليزم ستيلىمەن ۇشتاسقان ۇلت­تىق بوياۋى بار كيىم-كەشەك­تەر. تۇتىنۋشىنىڭ بيىك تالعامىن ەسكەرگەن ديزاينەرلەر دە باسە­كەلەستىكتىڭ كوشباسىندا. وتاندىق ىسمەر ءمولدىر الدا­جاروۆا قازىرگى نارىقتا ۇلتتىق ناقىشقا قىزىعۋشىلىق پەن سۇرانىس كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتادى.

«ماعان ءتىپتى قاراپايىم ءبىلىم وشاق­­تارىنان مەكتەپ فورماسىنىڭ نوبايىن جاساپ بەرىڭىزشى دەگەن ۇسىنىستار تۇسەدى. ولاردىڭ ەڭ باستى كريتەريىنە قازاقى ەلەمەنتتى قوسۋ كىرەدى. بۇل جاڭا دەڭگەيدى كورسەتەدى. ءتۇرلى ءىس-شاراعا دا وتانداستارىمىز ۇلتتىق بوياۋى بار دۇنيەلەردى كيۋگە تىرىسادى. قازىر وتاندىق ديزاينەرلەر شەتەلگە ەلىكتەمەيدى. ەلىكتەگەن­نىڭ وزىندە، نەگىزگى يدەياسىن، فورماسىن العانىمەن، ءوزىمىزدىڭ سۇرانىسقا بەيىمدەيدى. ويتكەنى قازىرگى جاستاردىڭ ەتنوستيلگە قىزىعۋشىلىعى باسىم. ترەندتە دەسەم، ارتىق ايتقانىم ەمەس. كوستيۋمنىڭ جەڭىن، جاعاسىن ويۋ-ورنەك­تەرمەن اسەم­دەلگەنىن ۇنا­تادى. بۇرىنعىداي شاپان­دارى­مىزدىڭ ءوزى مونشاقپەن ەمەس، پرينتپەن جاسايدى. تولىق ءتورت مەزگىلگە ارنالعان بىر­نە­شە­ ءتۇرى بار. سوندىقتان ديزاينەر­لەر اتا-بابا مۇرا ەتكەن ۇلتتىق قۇن­دىلىقتارىمىزدى زەردەلەپ، ونى زامانعا ساي، ءوز تۋىندى­لارىنا قوسۋعا تىرىسادى»، دەدى ءمولدىر الداجاروۆا.

ديزاي­نەر «تەك ويۋ-ورنەكتەردى ورنىمەن كوم­كەرۋ كەرەك» ەكەنىن دە ايتىپ قالدى.

«مۇنى اسىرەسە تىگىنشىلەر، ديزاينەرلەر تولىق يگەرسە دەيمىن. ماماندىعىم كيىم ديزاي­نە­رى بولعاندىقتان، مەن دە ءالى زەرتتەۋ ۇستىن­دە­مىن­. ەلىمىزگە تانىمال بىرنەشە ءسان ۇيىندە قىز­مەت ەتتىم. وسى نارىقتا بەس جىلداي تاجى­ريبەم بار. ەندىگى ماقساتىم ويۋدى ءوزىم­ قۇرا الاتىنداي دەڭگەيگە جەتكىم كەلە­دى»، دەيدى ول.

ۇلتتىق ويۋ-ورنەكپەن بەزەندىرىلگەن كيىم­ تىگۋمەن اينالىسىپ جۇرگەندەردىڭ تا­عى ءبىرى – 17 جاستاعى اياجان ارقاشەۆا. بوي­جەتكەن – الەۋمەتتىك جەلىدە ترەندكە اينال­عان قازاقى كورسەتتەردىڭ اۆتورى. جاس­ ديزاينەردىڭ ەرەكشە ستيلدەگى كيىمى ال­عاش «TikTok»-قا جۇكتەلگەننەن-اق 400 مىڭنان اسا قارالىم جيناپ، كوپتى ەلىك­تىرىپ اكەتكەن. ناتيجەسىندە، قىز-كەلىن­شەك­تەردەن 100-دەن اسا تاپسىرىس تۇسكەن.

«تىگىنمەن 13 جاسىمنان اينالىسامىن. كەيىن سەمەيدەگى بيزنەس كوللەدجىنە مودەلەر-كونسترۋكتور ماماندىعىنا ءتۇستىم. العاشىندا فەتردەن قازاقى جيلەتتەر، كاجەكەي تىگىپ ءجۇردىم. الدىمەن ءبىر جىل وسىنداي كيىم تىكتىم، كەيىن شوپپەرلەرگە كوشتىم. ءوزىم سۋرەتىن سالىپ، ءوزىم ساندەيمىن. ول كەزدە شوپپەرلەردى ەكو-بىلعارىدان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تىكتىم. ودان كەيىن تاقيا دا­يىنداۋمەن اينا­لىستىم. قازىر 3-كۋرستا وقيمىن. ترەندتەگى ەتنو-كورسەتتەردى بيىل قازان ايىندا تىگىپ باستادىم. نەگىزگى يدەيا­نى «Pinterest» فوتوحوستينگىنەن الدىم. كەيىن كورسەتتىڭ فورماسىن تۇرلەندىرىپ، ياعني ونىڭ باۋى، جالعايتىن دوڭگەلەك تەمىرى، بانتيگى سىندى فۋرنيتۋرالارىن كەلىستىرىپ، قازاقى ويۋ-ورنەككە يكەمدەپ، ىڭعايلى ەتىپ تىگىپ شىقتىم. باستاپقىدا قيىن بولعانىن جاسىرمايمىن. كورسەتتىڭ تەمىرلەرىن سەمەيدە ءبىر عانا ادام جاسادى. سايكەسىنشە، ول كىسىدە دە تاپسىرىس كوپ. سوندىقتان ونى ۇزاق ۋاقىت كۇتۋگە تۋرا كەلدى. سال­دا­رى­نان ءبىر كورسەتتى دايىنداۋعا 3-4 كۇن كە­تەتىن. بۇلاي جۇرۋىمە بولمايدى دەپ، الما­تىدان كورسەت دايىنداۋعا كەرەك قۇرال-سايماننىڭ ءبارىن ساتىپ الدىم. تاۋە­كەل ەتكەنىمنىڭ ارقاسىندا شاعىن كاسى­بىم تابىس اكەلىپ وتىر. ءىسىم العا باسا­ بەرەتىنىنە دە سەنەمىن. ويتكەنى قازىر ەلى­مىزدە جاستاردىڭ مۇنداي كيىمدەرگە قىزى­عۋشىلىعى باسىم. سوندىقتان جاڭا توپتا­مامدى دا شىعارىپ ۇلگەردىم»، دەدى ا.ارقاشەۆا.

قازىر ءتىپتى ينە مەن ءجىپتى ىرقىنا كون­دى­رىپ، زاماناۋي تەحنولوگيانى مەڭگەرگەن ەر-ازاماتتاردىڭ دا قاتارى ارتىپ كەلە­دى.­ مۇنايلى ءوڭىردىڭ تۋماسى بەكزات ارىس­تانوۆ ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتى­راۋ­ ۋنيۆەرسيتەتىندە بەس جىل ديزاينەر ما­ماندىعىن وقىپ شىققان. بۇگىندە جاس ديزاينەردىڭ ەتنوستيلىندەگى تۋىندىلارى نازىك جانداردى باسىپ وزادى.

«قانشا ماماندىق بولسا دا، بۇل ونەر­گە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىم ەرەكشە.­ سول ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن كيىم تىگىپ، پىشۋ­دەن ءبىر قادام دا الىستامادىم.­ قازىر ۆەب-ديزاينەرلىكتى قاتار الىپ­ ءجۇرمىن. بۇرىن وڭىردە ۇلتتىق كيىم­دە­رىمىزگە ەگدە تارتقان جاندار، ساحنا جۇل­دىزدارى عانا تاپسىرىس بەرۋشى ەدى.­ قازىر جاستار دا ءار كيىمىنە ۇلتتىق كولو­ريت­­­تى قوسقىسى كەلەدى. ەڭ­ كەم دەگەندە قىس­قا­ ­جەي­دە­لەرىنىڭ الدىنا قوشقار ءمۇيى­ز­دى تىكتىرەدى. سۇرانىس بەرۋشىنىڭ كوڭى­لى­نەن شىعاتىنداي تاۋار جاساۋ ءۇشىن سۇيىس­پەنشىلىكپەن، ونەرگە دەگەن ىستىق ىقى­لاس­پەن جۇمىس ىستەۋ قاجەت»، دەدى ول.

كاسىپكەرلىكتى تىرشىلىگىنىڭ تۇتقاسىنا اينالدىرعان الىشەر باقىت پەن جۇبايى ەركەناز اقتىلەۋوۆا دا ۇلتتىق باسكيىمدى زاماناۋي سانمەن ۇيلەستىرىپ، ەتنو-اكسەسسۋارعا دەگەن سۇرانىستى ارتتىردى. جاستاردىڭ «Moonshuaq» توپتاماسىنىڭ ەرەكشەلىگى اباي اتامىزدىڭ كيگەن تاقيا فورماسىنا ۇقساتىپ، قىزدارعا بەيىمدەپ دايىندالعان. ءارى مۇنىڭ اۆتورلىق قۇقىعىن زاڭ جۇزىندە قورعاپ الىپتى.

«Moon» – اعىلشىن تىلىنەن اۋدار­عان­دا­ «اي» دەگەن ءسوز. برەندىمىزدىڭ اتاۋى­ «ايدىڭ شۋاعى» دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىز تۋىن­­دىمىزدىڭ ەرەكشە بولعانىن قالا­دىق.­ ەسكى مەن جاڭانىڭ ورتاسىن ىزدە­دىك.­ ديزاينى وزبەكشە سياقتى بولىپ كەت­پەسىن، ءتۇسى تىم قانىق بولماسىن دەپ­ تە ويلاندىق. ناتيجەسى كوپشىلىككە ۇنا­دى.­ قازىر ۇلتتىق باسكيىمگە سۇرانىس وتە­ جوعارى. بۇگىندە جاستاردىڭ تالعا­مى­ بولەك، مينيماليزمگە جاقىن بول­عان­دىقتان، ولار­دىڭ قىزىعۋشىلىعىن كە­تى­رىپ الماۋى­مىز قاجەت. ءبىز سول باعىتتا جۇ­مىس ىستەپ جاتىرمىز. ۇلتتىق اكسەس­سۋار­ عانا ەمەس، ۇلتتىق دۇنيەنىڭ ءبا­رىن­ جاڭ­عى­رتىپ، قازىرگى زامانعا بەيىم­دە­ۋى­مىز­ كەرەك. ويتكەنى مەنى ء«بىر عاسىر­دان­ كە­يىن ارتىمىزدا نە قالادى؟» دە­گەن سۇ­راق­ تولعاندىرادى. ساتىپ الۋ­شى­لا­رى­مى­ز­دىڭ باسىم كوپشىلىگى – 16-25 جاس ارا­لى­عىن­داعى قىز-كەلىن­شەك­تەر»، دەدى الىشەر باقىت.

«جاس ديزاينەرلەر بۇرىن قازاق­تىڭ­­­ توي-تومالاعىندا، ناۋرىز مەرە­كە­سىن­دە عانا ساندىقتان شىعاتىن، ونەر­پاز­داردىڭ ۇستىنەن عانا كورەتىن كيىم-كە­شەك­تى كۇندەلىكتى تۇرمىسقا بەيىم­دەپ، ىشكى­ نارىقتى ءبىر جانداندىردى. بىراق قا­زىر جاستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ۇلت­تىق­ كيىم-كەشەكتەرىمىزدى، اشەكەي-بۇيىم­دا­رى­مىزدى بۇرىنعىداي ءمان-ماعى­نا­­­سىنا زەيىن سالىپ تاقپايدى»، دەيدى ەتنو­بۇيىمدار دۇكەنىنىڭ يەسى سىمبات ابي­لو­ۆا.

«تالعامى بيىك حالقىمىزدىڭ تاماشا قاسيەتىن ايگىلەيتىن نازىك جاندارعا ارنالعان اشەكەي بۇيىمنىڭ ءتۇر-ءتۇرى بار. ءبىز سول بۇيىمداردى زامان اعىمىنا ساي جاڭعىرتۋ ماقساتىندا قۇربىممەن «Sholpy store» دۇكەنىن اشتىق. بىزدەگى باس­تى ماقسات – قازاق قىزدارى­نىڭ ۇلت­تىق ناقىشتاعى بۇيىمدارعا قى­­زى­­عۋ­شىلىعىن ارتتىرىپ، اشەكەي بۇ­يىم­داردىڭ قادىر-قاسيەتىن جاس بۋىن­عا­ جەتكىزۋ. ويتكەنى ونىڭ پارقىنا با­را­ بەرمەي، جاراسىپ تۇر ەكەن دەپ، ىلە سالاتىن جاستار دا بار. مىسالى، شەكە­لىكتى تاققان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ كوپ­شى­لىگى ونىڭ تۇپكى يدەياسىنا نازار سال­مايدى. سوندىقتان الەۋمەتتىك جەلىدە ءار بۇيىمنىڭ تاريحى، قاسيەتى، ەرەكشەلىگىمەن ۇنەمى ءبولىسىپ وتىرامىز. ماسەلەن، قىزداردىڭ بۇرىمعا تاعاتىن اشەكەيى – شولپى. بۇل بۇيىم قىزدى سىپايىلىققا ۇيرەتەدى ءارى كوركىنە ءار بەرىپ، ادەمىلىگىن ايشىقتاي تۇسەدى. ونى تاققان بويجەتكەننىڭ سىرتتا كەلە جاتقانىن ءۇي ىشىندەگىلەرى شولپىنىڭ سىڭعىرىنان ەستىپ، ۇلكەندەر جيناقتالا باستاعان. سونىمەن قاتار شولپى تاققان بويجەتكەن وعاش قىلىق جاساۋدان اۋلاق بولادى. ويتكەنى ونىڭ سىڭعىرى وقىس قيمىلدارعا توسقاۋىل. ناتيجەسىندە، قىزدار دەنەلەرىن تىك ۇستاپ جۇرگەن. ءبىز ۇدايى فوتوسەسسياعا ءجاسوسپىرىم قىزداردى شاقىرىپ، ولارعا وسى اشەكەيلەردى ءجىتى ءتۇسىندىرىپ، مۇنى­مەن­ كۇندەلىكتى وبرازداردى قالاي تولىق­تى­رۋعا بولاتىنىن كورسەتەمىز. سودان بو­لار، كوپ جاعدايدا اتا-انالارى حابار­لا­سىپ، ءوز قىزدارىنا شولپى، شاشباۋ، شەكەلىك سياقتى بۇيىمدارعا تاپسىرىس بەرەدى. جالپى، قازاق كيىمنىڭ ەتەك-جەڭىنە وقا تىگەتىنى، كيمەشەكتىڭ وڭىرىنە، جاقتاۋىنا كەستە جۇرگىزەتىنى، ءسابيدىڭ، قىز بالانىڭ، سال-سەرىلەردىڭ باسكيىمىنە ۇكى قادايتىنى – تۇركى-قىپشاق زامانى كەزىندە تۋعان ءداستۇر. بۇل قادام جىن-پەرىلەردەن، پالە-جالادان، ءتىل-كوزدەن ساقتايدى دەپ سەنگەن. مىنە، وسىنداي دۇنيەتانىمعا نەگىزدەلگەن ۇلتتىق قۇندىلىقتار تۇپكى يدەياسىن جو­يىپ الماۋى كەرەك»، دەدى كاسىپكەر.

سانگە قۇمار بويجەتكەن ارۋجان بي­سا­­ليەۆا ەتنوستيلدەگى جەيدە، كويلەك، تا­قيا ەندى ترەندتەن قالمايتىنىنا سە­نىمدى.

«بوياۋى ايشىقتى ۇلتتىق كيىم­دەردى تىگۋ ءبىر جاعىنان شىعار­ماشىلىق ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. قازىر ۇلتتىق كيىم­دەر­گە دەگەن سۇرانىستىڭ ناتيجەسى مە، ايتەۋىر ساپاسى مەن ساندىلىگى جاعىنان قولجەتىمدى باعاعا دا تابۋعا بولادى. ەۋروپالىق برەندتەردىڭ قاتارىنا ىلىگەتىن كۇن دە الىس ەمەس-اۋ. ويتكەنى ەتنومودەرنيزم ستيلىندەگى ديزاينەرلەردىڭ تۋىندىلارى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. كرەاتيۆكە نەگىزدەلگەن»، دەدى ا.بيساليەۆا.

ايتپاقشى، باتىستىڭ ايگىلى برەند­تە­رىنىڭ دە نازارى كەيىنگى جىلدارى تۇر­كىگە ءتان ويۋ-ورنەككە، ديزاينىنا اۋدى. مۇنى بۇگىندە پاريج، ميلان جانە باسقا دا جاھاندىق ءسان الەمىنىڭ استا­نا­لارىنداعى توپتامالاردان بايقاۋعا بولادى. ولاردىڭ قاتارىندا فرانتسۋزدىق «Balmain» جانە بريتاندىق «Alexander McQueen» بار. «Gucci»-ءدىڭ دە ەرلەر توپتاماسىنداعى پيدجاك جاعالارى ويۋمەن كومكەرىلگەن. سونداي-اق «Etro» ءسان ءۇيىنىڭ 2022 جىلعى «Ready to wear» كوكتەمگى كيىم ۇلگىسىنىڭ ءبىرازىنان ءبىزدىڭ ۇلتتىق كولوريتتى كورە الاسىز. سىرعالارى دا قازاقى ناقىشتا. شاپاندارى دا قازىرگى زامانعى بۇرىمدى بويجەتكەندەرىمىزدىڭ كامزولدارىنا ۇقساس.

بۇعان قوسا، الەمدەگى ەڭ تانىمال­  كروس­سوۆكا برەندى «New Balance» «كيىز ءۇي» دەپ اتالاتىن جەكە سەرياسىن شى­عار­­دى. ونىڭ جارنامالارى مەن قورابى تو­لىق تۇركى حالىقتارىنا ءتان كولوريتپەن بەزەندىرىلگەن. «Hermes»-تە 2017 جىلى «Appaloosa des Steppes» اتتى مو­يىنوراعىش توپتاماسىن شىعارىپ، قازاقى اۋديتوريانى ەلىكتىردى. ويتكەنى وندا اتتىڭ بەينەسى مەن ويۋ-ورنەك سۋرەت­تەلگەن. سول جىبەك ورامالدار ۇزاق ۋاقىت بويى وسى ءسان ءۇيىنىڭ قولتاڭباسى بولدى. شۆەيتساريا تاۋلارىنداعى سانكت-موريتس كۋرورتىندا قازاقى ستيلدەگى «Louis Vuitton» بۋتيگى دە كوپتى ءسۇيسىنتتى. قىزىعۋشىلىققا نەگىز بولعان دۇكەننىڭ ەكستەرەرى كوشپەندىلەردىڭ باسپاناسى بولعان قازاق كيىز ءۇيىنىڭ ستيلىندە سالىنعان. بۋتيكتىڭ ۋىقتارى برەند سيمۆولدارىمەن ارلەنگەن، كەرەگەسى دە سولاي بەزەندىرىلگەن.

ء«داستۇرلى ويۋ-ورنەك ساندە برەندتى وزگە­شەلەپ تۇرادى. سونداي-اق ول اراعا ۋا­قىت­ سالىپ، الەمدىك ترەندكە ەنەدى. سون­دىقتان جاھانداعى قازاقتىڭ ۇلتتىق ايدەن­تي­كاسى جاقسى تابىس اكەلۋگە سەپ بولادى»، دەي­دى ءسان الەمىنىڭ تانىمال پروديۋسەرى رومان الەكساندروۆ.