بەرەكەگە ءبارىمىز جاۋاپتىمىز

جۋىردا اقتاۋ قالاسىندا كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان 39 جاستاعى ازامات­تىڭ ۇستىنە ديۆان قۇلادى. قاجەت ەمەس جيھازدى كوپقاباتتى ۇيدەگى پاتەر يەسىنىڭ ءبىرى تەرەزەدەن لاقتىرىپ جى­بەر­­گەن ەكەن. سالماقتى زاتتىڭ اس­تىن­دا قالعان جىگىت اۋىر حالدە اۋرۋ­­­حا­ناعا تۇسكەندىگى حابارلاندى. مو­يىن ومىرتقاسى سىنىپ، ج ۇلىنى زاقىم­دانعان ازاماتقا كەشە عانا ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىنىڭ ماماندارى وتا جاساپ، ومىرتقاسىن تولىقتاي يمپلانتپەن الماستىردى.

– ج ۇلىندى قىسىپ تۇرعان بول­شەك­تەر الىنىپ، ج ۇلىن بوساتىلدى. ناۋقاستىڭ وتادان كەيىنگى جاعدايى بىرقالىپتى اۋىر. قازىر ول جانساقتاۋ بولىمىندە جاتىر، – دەيدى ماڭعىستاۋ وبلىستىق اۋرۋحاناسى نەيروحيرۋرگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى د.مىرزابەكوۆ.

نە ايتۋعا بولادى؟ قاجەت ەمەس تۇر­مىس­تىق بۇيىمدارىن، قوقىس-قالدىق­تا­رىن ارنايى ورىندارعا اپارىپ تاس­تاۋ­عا ءۇي يەسىنىڭ اقىلى جەتپەدى مە، الدە مادەنيەتى كەم بە؟ جوعارىدان تاستالعان اۋىر بۇيىم تۇرماق، شاعىن نارسەنىڭ ءوزى تارتىلىس زاڭىنا ساي جىلدامدىقپەن، سالماقپەن قۇلاپ تيگەن جەرىن وڭدىرماسى، ءتىرى جاندى جازىم ەتەرى ەسى كىرمەگەن ءسابي مەن اقىلىنىڭ اۋىتقۋشىلىعى بار جاننان باسقاعا ءتۇسىندىرۋدى قاجەت ەت­پەيتىن ۇعىم ەمەس پە؟! ءدىني تۇسى­نىك بويىنشا بىرنەشە مىڭداعان شاقىرىم بيىكتىكتەن جەرگە تۇسەتىن جاڭبىر تامشىلارىن پەرىشتەلەر تاسىپ بۇيرىقتى جەرىنە جايعاستىرادى ەكەن، ايتپەسە سونشالىقتى بيىكتەن قۇلاعان تامشى تۇسكەن جەرىن ويىپ كە­تەرى انىق. ءتىپتى ءۇي شاتىرىنان تام­شىلاعان تامشىنىڭ ءوزى كوك تاستى تەسە­تىنىن كورىپ ءجۇرمىز. ءبىر جىلدارى جەر­گىلىكتى تەلەارنا اقتاۋدا جوعارى قا­باتتا ورنالاسقان پاتەر يەسى جوندەۋ جۇرگىزۋ كەزىندە شىعارىلعان قۇرىلىس قالدىقتارىن بالكوننان لاقتىرعانىن كورسەتكەن ەدى. تەرەزەدەن جالبىراتىپ كىر جايۋ، سالبىراتىپ ەت جايۋ سىندى سيىقسىز كورىنىستەر ءوز الدىنا...

جالپى، قازاق حالقى – الىستان ورا­عى­تىپ، تەرەڭنەن قوپارىپ الدىن قامداي بىلەتىن كوشەلى ويدىڭ، كە­رەك­­تى مەن كەرەكسىزدى ەكشەي بىلەتىن اقىل­دىڭ، پەندە تۇرماق قۇمىرسقاعا زيا­نىن تيگىزۋدەن تارتىنىپ، جان-جاعىنا بايىپپەن، ۇستامدىلىقپەن قاراي­­تىن پاراساتتىڭ يەسى. بىراق قو­عا­­مىمىزدا ورىن الىپ جاتقان ويسىز ءىس-ارەكەتتەر بابا مىنەزىن ەش قيىندىقسىز مانسۇقتاپ، جاھاندانۋعا بولمىسىمىزبەن سۇڭگىپ جۇتىلىپ بارا جات­قانداي اسەر بەرەدى. تارتىپتەن گورى تال­پىشتىككە، مادەنيەتتەن گورى مان­سىز­دىك­كە بەيىمبىز.

تويلاردا اسابالاردىڭ ورەسكەل ويىن­دارى مەن سوزدەرى، قوناقتاردىڭ جاسىنا، جىنىسىنا قاراماي ەرسى قىلىقتارى كۇننەن-كۇنگە ۇدەپ بارادى. الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قو­عام قانشا مىنەپ-سىناپ، كىنالاپ-كۇستانا­لاعانمەن ايىلىن جياتىن اعايىن جوق – جاتا قالىپ بيلەگەن اجە، دە­نە­سىن ەبەدەيسىز قيمىلعا سالىپ ىر­جاڭ­داي يرەلەڭدەگەن اتا، ەتەگىن ءتۇرىپ، بوكسەسىن بۇلاڭداتقان ايەل-قىز، جارتىلاي شە­شىنىپ، زورلىقشىل كەيىپ كورس­ەتە­تىن جىگىت بىرىنەن-ءبىرى اسىپ تۇسە­دى. «اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتە» دەگەن­دەي، اسا­با­عا كەرەگى – اقشا، كەلەسى تاپ­سى­رىس­تىڭ ءتۇسۋى ءۇشىن تىربانۋ. بىردە-ءبىر توي يەسىنىڭ نەمەسە قوناق­تار­دىڭ كوز الدىندا بولىپ جاتقان سۇي­كىم­سىز كورىنىستەرگە باسۋ ايتىپ، تى­يىم جاسامايتىنى وكىنىشتى. تويدان، قو­ناق­­تىقتان تارقاردا سومكە، قالتا بىت­كەندى تولتىرىپ داستارقاندى «توناپ» كەتە­تىن جابايىلىق تا ءالى قال­ماي كەلەدى.

الاڭداردا وتەتىن قانداي دا ءبىر ءىس-شارالاردا تەگىن نەمەسە ارزان باعادا تارا­تىلاتىن پالاۋ، سامسا سىندى تا­ماق­تارعا تالاسقاندا استاۋداعى سۋعا، جەمگە تالاسقان مالداي ءبىرىن-ءبىرى باسا-كوكتەپ ەسىنەن ايىرىلا ەلىرىپ كە­تە­­تىنىن قايتەرسىڭ؟! مالعا ويلانىپ، سابىر ساقتاۋ قاسيەتى بەرىلمەگەن، ال اقىل-ويى ورنىندا، ءبىلىمى تولىق ادام بالاسىنا نە جورىق؟ سوعىس، اشار­شى­لىق سىندى زۇلماتى جوق تىنىش ەلدە ءبىر توستاعان تەگىن تاماققا بولا كىسىلىگىن تاپتاپ باستىعىرىلا تالاسۋ – ۇلتتى ۇياتقا قالدىراتىن جاعداي. سول ساتتە جەگەن نەمەسە ۇيىنە الىپ كەتكەن جارتى توستاعان استان نە ۇنەم، نە تالعاجاۋ؟! ءبىر قاسىق جىلى اس ارمان بولىپ، كوشەگە تۇنەپ جۇرگەن ءۇيسىز-كۇيسىز جاندار بولسا ءبىر ءسارى... شىرتتاي بولىپ كيىنىپ، كوشەگە ساۋىق ىزدەپ شىققانداردىڭ تىرلىگى وسى. جاقىندا اقتاۋ قالاسىندا ارزان باعامەن اياقكيىم ساتىلادى دەگەن حابار تاراسىمەن الگى دۇكەننىڭ الدى وپىر-توپىرعا اينالىپ، ادامداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى باسىپ-جانشىپ، ايقاي-شۋمەن ولەرمەندىكپەن توپىرلاعان ۆيدەوسى جالپاق جۇرتقا تارادى.

بارلىق نارسەدەن ابىرويىم جوعا­رى بولسىن دەپ تىلەيتىن دەنى تازا، ءدىلى مىقتى قازاقتىڭ مىنەزى نەگە وزگەردى؟ «ورتەپ ولەمىن، سەكىرىپ ولەمىن» دەپ قورقىتىپ، بيىكتەن نەمەسە كوپىر، كراننان سالبىراپ تۇراتىندار كوبەيدى. قۇداي ساقتاسىن، اشۋلى نەمەسە تاع­دى­رىنىڭ قيىندىعىنان ابدەن تيتىقتاعان ادام بىردەن سەكىرىپ كەتە بارادى، ال «مەنى كىم قۇتقارادى؟» دەگەن­دەي قىرسىق مىنەز كورسەتىپ ەكى ورتادا ءىلىنىپ، ىلگىشتەن ايىرىلماي تۇرا­تىندار پوليتسەيدىڭ، وزگە دە قۇتقا­رۋشىلاردىڭ ءومىرىن وققا بايلاي­تىن­دىعىن نەگە تۇسىنبەيدى؟ سۋعا سەكىر­گەندەردى قۇتقارامىن دەپ قانشاما ادام اجال قۇشتى؟

ء«ۇي ارتىندا كىسى بار، شامالا، شى­راعىم» دەيتىن ەدى ۇلكەندەر. جاس­تارعا وسىلاي قۇدايدى، جاراتى­لىستى، تىلسىم كۇشتى، يمان مەن سابىردى ەسكە الىپ، تىيىم بەرەتىن كوپ ۇلكەننىڭ ءوزى دەلق ۇلى بولىپ جۇر­گەندە، بەرەكەتسىزدىگىمىزدەن ء«ۇي ارتىن­دا­عى كىسىنىڭ» ءوزى شوشىنا بەزىپ كەتتى مە دەپ قورقامىز.

ۇلكەن دە، كىشى دە، اكە مەن انا دا ورنىن ءبىلىپ، اسابا «پايدادان گورى اردى ويلاپ» قازاقتىڭ ابىرويىن ويلاماسا، تويلار جىن-ويناققا، ۇياتتى ەمەس حايپتى ويلاعان، وڭاي ولجاعا تالاسقان، كەز كەلگەن جەردەن قيقار مى­نەز­بەن جەڭىپ شىعۋدى ويلايتىن ءوزىمىز بەيپىل اۋىزدى، جىن-جىپىرعا كوبىرەك ۇقساپ بارامىز. قازاققا ءتان سىپايى مىنەز، مانەرلى مادەنيەت قايدا كەتتى؟

ماڭعىستاۋ وبلىسى