تاعدىرىن تەاترمەن توعىستىرعان

بەسقالا وڭىرىندەگى قوڭىرات قالا­سىنان الماتىعا ءبىلىم قۋىپ اتتانعان قالاقتاي قارا بالا ءوز باسى ونەر سالاسىن قالاپ تۇرسا دا، اكەسىنىڭ ىقپالىمەن قۇجاتتارىن قازمۋ-ءدىڭ زاڭ فا­كۋل­تەتىنە تاپسىرعان-دى. الايدا اۋىل بالا­سىنىڭ ماڭدايىنا اتى جەر جارعان ىرگەلى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، اكەسى قالاعانداي زاڭ قىزمەتكەرى بولۋ جازىلماعان ەكەن... جىگەر­لى جاس وقۋعا تۇسە الماي قالدىم دەپ جاسىمادى. «بيىل جۇمىس ىستەپ، كەلەسى جىلى اكەم ايتقان وقۋ ورنىنا قالاي دا تۇسەمىن» دەگەن سەنىمى جىگەرلەندىرگەن بوزبالانىڭ تىلەگىن جاراتۋشى دا قا­بىل السا كەرەك، ءدال سول كەزدە قازمۋ قالا­شى­عىنىڭ قۇرىلىس جۇمىسى­نا كومسومول-جاستار بريگاداسى جاساقتالىپ جاتقانىن حابارلاندىرۋدان وقىپ، سوندا بارىپ تىركەلدى. قۇرىلىس بريگاداسى قۇرامىن­دا جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، كاسىبي ۇستالىق ماماندىقتى دا مەڭگەرىپ، العاشقى ەڭبەك جولىن «الماتىپرومستروي» ترەستىندە ۇستالار بريگاداسىنىڭ مۇشەسى بولىپ باستادى. جۇمىستان قولى قالت ەت­كەن­دە، كىتاپحانالارعا بارىپ، اكەسى امانات­تاعان وقۋ ورنىنا قايتا ءتۇسۋ ءۇشىن ال­داعى ەمتيحانعا مىقتاپ دايىندالۋدى قولعا الدى. بىراق 1981 جىلدىڭ كوك­تە­مىندە رەسپۋبليكالىق ەسترادا-تسيرك ستۋ­دياسىنىڭ تالانتتى بالالاردى شا­قىرعان حابارلاندىرۋىن وقىعان سوڭ، ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسسەم دەگەن ماق­ساتىن جۇرەگىنىڭ قالاۋى جەڭىپ، وسى ستۋ­ديانىڭ انشىلىگىنە باق سىناۋدى ءجون كورەدى. ايتسە دە، مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەن­دە كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ، ءان ايتىپ، ءبىرشاما ىسىلىپ قالعان جاستىڭ سوڭعى تاڭ­داۋى اباي اتىن­داعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ جا­نىنداعى ۆوكالدى-حور ستۋدياسىنا ءتۇسىپ، جولى بولىپ ستۋدەنت اتاندى.

ستۋديادا وقي ءجۇرىپ وسى تەاتردىڭ ميمانسىندا (قو­سالقى اكتەرلەر توبى)، كەيىن حور ۇجى­مىندا جۇمىس ىستەدى. سول كەزدەرى تەاتردىڭ ساحناسىندا جۇر­­گەن بەلگىلى ونەر ساڭلاقتارى: ك.مىرزابەكوۆ، ل.دۋحانينا، ك.بەي­ساليەۆ، ۆ.ياكوۆەنكو، ب.تولەگەنوۆا، ب.جامانباەۆ، ت.الاگوزوۆ، ر.باپوۆ سىندى تانىمال ءانشى-ءبيشى، كاسى­بي مامانداردان ءدارىس الا­دى. نەبىر تالانتتى ساحنا شەبەرلەرى مەن جۇل­دىزدارىنىڭ تەاتر ساحناسىندا سومداعان رولدەرى مەن ورىنداعان پارتيالارى جاس شاكىرت – امانكەلدىنىڭ كوركەمدىك تال­عا­مىنىڭ قالىپتاسۋىنا دا تىكەلەي اسەر ەتتى. ىرگەلى ونەر ورداسىندا، الدى الەمگە تا­نىلعان ونەر شەبەرلەرىنىڭ ورتاسىندا ءتالىم الا ءجۇرىپ، قولىنان كەلگەنشە ولارعا ۇقساپ باعۋعا تىرىسقان ول ۋاقىتپەن ساناسپاستان كۇنى-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ، ايانباي ەڭبەكتەنۋدى ادەتىنە اينالدىردى.

ستۋديا جۇمىسىن تىكەلەي جانە تۇ­راقتى قاداعالاپ وتىراتىن تەاتردىڭ باس حورمەيستەرى، قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەر­ۆا­توريا­نىڭ پروفەسسورى بازار­عالي جامانباەۆ تەاتر حورىنىڭ قۇرا­مىن تولىقتىرۋ ماقساتىندا انشىلەر تاڭ­­داعاندا، ونىڭ تاڭداۋى باسقا جاس­تارمەن قاتار ۇستانىمى بەرىك، ونەردى ءوز مۇددەسىنەن بيىك قوياتىن امانكەلدىگە دە تۇسەدى. كونسەرۆاتوريا رەكتورى، كسرو حالىق ءارتىسى عازيزا جۇبانوۆا دا شال­عاي ەلدەن ونەر قۋىپ كەلگەن تالاپ­تى جاسقا ۇلكەن سەنىم ارتا وتىرىپ، دايىن­دىق كۋرسىنان ءبىر ورىن بولۋگە كەلى­سىمىن بەرەدى. وسىلايشا، 2 جىل دا­يىن­دىق كۋرسىندا، 5 جىل نەگىزگى كۋرس­تا وقىپ، قۇرمانعازى اتىنداعى ال­ماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىن حور دي­ريجەرى ماماندى­عى بويىنشا بىتىرگەن امانكەلدى تەاترداعى جۇمىسىن جالعاس­تىرا ءجۇرىپ اباي اتىنداعى الماتى مەم­لە­كەت­تىك ۋنيۆەرسيتەتى جانە قازاق مەم­لەكەت­تىك قىزدار پەداگوگيكا ينستي­تۋ­تىنىڭ مۋزىكا فاكۋلتەتىندە حور ديري­جەرى پانى­نەن ساباق بەرەدى. سونىمەن قاتار ت.جۇرگەنوۆ اتىندا­عى قا­زاق ۇلت­تىق ونەر اكادەمياسىنىڭ ­تەاتر فاكۋل­تەتىنە العاشقى قا­بىلدانعان توپ قۇرا­مىندا وقۋدى قىزىل ديپلوممەن اياقتاپ، تەاتر­تانۋشى ماماندىعىن دا الىپ شى­­عادى. ءدال سول جىلدارى العاش رەت تەاتر­تانۋشىلار كۋرسى اشىلىپ، پرو­­­فەس­سور ب.قۇنداقباي ۇلى مۋزىكالىق بىلىممەن قاتار تەاتر­تانۋ ماماندىعىن دا يگەرگەن امانكەلدىنى جاڭا جۇمىس ورنىنا شاقىرادى. بۇل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك الىپ، ەندى-ەندى اياق­قا تۇرا باستاعان، ءبىلىمدى دەگەن مامانداردىڭ ءوزى كۇنكورىستىڭ قامىمەن بازار جاعالاپ كەتكەن اۋمالى-توكپەلى كەزەڭ بولاتىن. سول كەزدەر شاڭىراق قۇ­رىپ، ءسابيلى بولعان امانكەلدىگە دە وڭاي تيمەدى. الايدا ۇستانىمى مىقتى جاس اكە كەيبىرەۋلەردەي بازار جاعالاپ كەتپەي، بىرنەشە جەردە جۇمىس ىستەدى.

جۇمىستان قول ۇزبەي ءجۇرىپ-اق، تىڭ­­عىلىقتى دايىندالىپ، ۇعا م.اۋە­زوۆ اتىنداعى ادە­بيەت جانە ونەر ينس­تيتۋ­تىنىڭ اسپي­ران­تۋ­راسىنا ءتۇسىپ، امان­كەلدى پروفەسسور ب.قۇنداقباي ۇلىنىڭ عىلىمي جەتەكشىلىك ەتۋىمەن تەاترتانۋ سا­­لاسى بويىنشا كانديداتتىق ديسسەرتا­تسيا­سىن ويداعىداي قور­عاپ شىقتى. كەيىن ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلت­تىق ونەر اكا­دەمياسىنىڭ رەكتورى ت.قىش­قاش­باەۆتىڭ شاقىرۋىمەن اكا­دە­ميا­­نىڭ عىلىمي-پراكتيكالىق ورتا­لى­عى­نىڭ دي­رەك­تورى جانە اعا وقىتۋشى قىز­مەت­­تەرىن اتقاردى. م.و.اۋە­زوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينس­تيتۋتىنىڭ اعا عى­لىمي قىز­مەت­­كەرى، بۇگىنگە دەيىن «ونەر­­تانۋ» سەكتورىنىڭ مودەراتورى، باس عى­­لىمي قىزمەتكەرى، «تەاتر جانە كينو ونەرى» ءبولى­مى­نىڭ مەڭگەرۋشىسى، ت.جۇر­گە­نوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكا­دە­مياسىندا «تەاتر ونەرىنىڭ تاريحى مەن تەورياسى» كافەدراسىنىڭ جانە قۇر­مانعازى اتىنداعى قا­زاق ۇلتتىق كون­­سەر­ۆاتورياسىندا «مۋزىكاتانۋ جانە كوم­­پوزيتسيا» كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى قىز­­مەت­تەرىن اتقارىپ كەلەدى. تەاتر ونەرى مەن عى­لىم اراسىن بايلانىس­تىراتىن ءتۇر­لى دەڭگەيدەگى فەس­تيۆالدەر، كونفەرەن­تسيالار، سيمپوزيۋمدەردىڭ تۇراقتى قاتى­سۋشىسى جانە كوپتەگەن قۇندى بايان­دا­ما­نىڭ اۆتورى، سىنشىلار كول­لە­گيا­سى مەن ەكسپەرتتىك ساراپشىلار ال­­قا­سىنىڭ مۇشەسى. قازاقستان ساحنا ونە­رى مەن مۋزى­كالىق تەاتر جانە ورتا­لىق ازيا تەاتر­لارىنىڭ وزەكتى ماسە­لەلە­رىنە ارنالعان 4 مونوگرافيا، 30-عا جۋىق ۇجىم­دىق مونوگرافيالارى مەن جيناقتارى جا­رىق كورىپ، 150-گە جۋىق سىن ماقالا، رە­تسەنزيا، زەرتتەۋلەرى مەرزىمدىك ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريالانعان.

امانكەلدى – تاعدىرى تەاتر­مەن تو­عىس­قان جان. قايتسەم، تەاتر مەن كورەر­مەننىڭ، رەجيسسەر مەن دراماتۋرگتىڭ اراسىن جاقىنداتىپ، بىرىكتىرە الامىن دەپ جار قۇلاعى جاستىققا تيمەي زىر جۇگىرگەن امانكەلدى العا قوي­عان ماقساتتارىنا بىرتىندەپ قول جەتكىزىپ تە كەلەدى. سونىڭ ءبىرى – بىردەن جاڭاشا قارقىن الىپ، بۇگىندە وزىندىك ورىنى قالىپتاسىپ تا ۇلگەرگەن Drama.kz زاماناۋي قازاقستاندىق دراماتۋرگيا فەستيۆالى. 2017 جىلى رەسەيلىك دراماتۋرگ ولجاس جا­نايداروۆ باستاماسىمەن قۇرىل­عان Drama.kz ءار جىلى ەلىمىز­دىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تالانتتى اۆتورلار­­دىڭ پەسالارىن ىرىكتەپ، الماتىدا سولار­دىڭ وقىلىمىن ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. كەشەگى تاريحقا ء«تاجتاجال» دەگەن اتپەن ەنگەن ىندەتتىڭ جەر بەتىنە ويران سالىپ، جۇرت ۇيىنەن قادام باسىپ شىعا الماي قالعان قيىن ساتىندە دە امانكەلدى باستاعان تەاتر­ جاناشىرلارى بىردەن جاڭا فورماتقا كوشىپ، zoom پلات­فورماسىندا online پەسا وقى­لىمىن ۇيىمداستىرىپ، تەاتر كورەرمەندەرىن ءوز ۇيلەرىندە-اق بەكزات ونەر­دىڭ نارىمەن سۋسىنداتىپ وتىردى.

جاس كەزىنەن-اق ۋاقىتپەن ساناس­پاس­تان ەڭبەك ەتىپ ۇيرەنگەن امانكەلدى ءالى كۇنگە دەيىن سول قاسيەتىن جوعالتپاستان، ءوز قىز­مە­تىنەن تىس كوپتەگەن قوعامدىق ­جۇ­مىستى دا اتقارادى. ساناي بە­رى­ڭىز: قازاقستان تەاتر قايراتكەر­لەرى ودا­عى­نىڭ تورالقا مۇشەسى، حالىقارالىق تەاتر سىنشىلا­رى بىرلەستىگىنىڭ ۆيتسە-پرەزي­دەنتى، حالىقارالىق تەاتر سىنشىلارى اسسوتسياتسياسىنىڭ (ICTM)، حا­لىق­ارا­لىق جانە رەسپۋبليكالىق تەاتر فەس­تي­ۆال­دەرى قازىلار القاسى­نىڭ مۇشەسى، «Studia Teatralne Europy Środkowo–Wschod­niej» اتتى ۆارشاۆا ۋنيۆەرسيتەتىندە شى­­عاتىن جۋرنالدىڭ، م.اۋەزوۆ اتىن­داعى ادەبيەت جانە ونەر ينس­تيتۋتى شى­عا­را­تىن «كەرۋەن» – «Keruen» عىلىمي جۋر­نالىنىڭ رەداكتسيالىق القاسىنىڭ مۇشەسى، «Drama.kz» قازاقستاندىق جاڭا دراماتۋرگيا فەستيۆال – كون­كۋرسىنىڭ كۋراتورى، رەسپۋب­ليكالىق قازاق راديوسى قۇرامىنا كىرەتىن راديو «Classic» 102.8 FM تولقىنىندا اپتاسىنا 2 رەت بەرى­لەتىن «ونەردىڭ ءوز ادامى» باع­دارلاماسىنىڭ ­اۆتورى ءارى جۇر­گىزۋشىسى.

امانكەلدى مۇقان – تەاتر سىنى مەن تاريحىنا تەرەڭ بويلاپ، وسى سالانىڭ پراكتيكاسى مەن تەورياسىن جەتىك مەڭگەرگەن، ونەردى جانىنداي سۇيەتىن، سول ونەر ءۇشىن ءوزىنىڭ جەكە ۋاقىتىمەن ساناسپايتىن، تەاتر ونەرىندە تۇراقتاپ قالعان جان.

ءوز جۇرەگىنىڭ قالاۋىمەن ونەر جولىن تاڭداعان امانكەلدىنىڭ ماقساتى بىرەۋ، ول – ۇلت رۋحانياتىن دامىتۋعا وزىندىك ۇلەسىن قوسۋ.

ءبايدىلدا ايداربەك،

اقىن، دراماتۋرگ،

مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى

تۇركىستان وبلىسى،

سوزاق اۋدانى