قازاقستان-ليتۆا: بايلانىستىڭ جاڭا كەزەڭى

«گابريەليۋس لاندسبەرگيس مىر­زامەن قازاقستان مەن ليتۆا ارا­سىنداعى ساياسي، ساۋدا-ەكو­نو­مي­كالىق جانە مادەني-گۋماني­تار­لىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاي-كۇيى مەن پەرسپەكتيۆالارىن تال­قىلادىق. حالىقارالىق كۇن تارتى­بىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا پىكىر الماستىق. ليتۆالىق دوستارىمىزدىڭ استاناعا ساپارى قازاقستان مەن ليتۆا اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ ورناعانىنا 30 جىل تولۋىنا ورايلاستىرىلعان.

وسى جىلدار ىشىندە ەلدەر ارا­سىندا ەكىجاقتى جانە كوپ­جاق­تى فورماتتاعى سىندارلى قا­تى­ناستار مەن ءوزارا ءتيىمدى ىن­تى­ماق­تاستىقتى نىعايتۋعا ىق­پال ەتەتىن بارلىق دەڭگەيلەردە سە­نىم­دى ديالوگ جولعا قويىلىپ، قول­­داۋ كورسەتىلىپ وتىر. قازىرگى ۋا­قىت­تا ەلدەرىمىز اراسىنداعى قا­­رىم-قاتىناستار 1993 جىلى 7 قا­­راشادا الماتىدا قول قويىل­عان قازاقستان مەن ليتۆا ارا­سىن­داعى ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ىنتى­ماقتاستىق تۋرالى شارتتىڭ رۋحى مەن قاعيداتتارىنا تولىق سايكەس دامىپ كەلەدى»، دەدى م.تىلەۋبەردى.

ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، رەسمي ۆيلنيۋس ءداستۇر­لى تۇردە استانانىڭ بالتىق ايما­عىن­دا دا، جالپى ەۋروپالىق وداق­تا دا ماڭىزدى جانە سەنىمدى سەرى­كتەسى سانالادى. ليتۆا 2016 جىلى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى كەڭەيت­ىلگەن ارىپتەستىك پەن ىنتى­ماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدى (كاىك) راتيفيكاتسيالادى. وسى­­لايشا، رەسپۋبليكامىزدىڭ ەۋرو­پالىق وداق ەلدەرىمەن 29 سالادا ىنتىماقتاستىعىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرى قالاندى.

«اتالعان كەلىسىم ەرەجەلەرىن ىسكە اسىرۋ ەكىجاقتى فورماتتا دا، وڭىرلىك جانە جاھاندىق دەڭگەيدە دە قازاقستاننىڭ جانە ەۋرووداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ساياسي ءوزارا ءىس-قيمىل كوكجيەگىن كەڭەيتۋگە جانە ەكونوميكالىق بايلانىستارىن تەرەڭدەتۋگە جاردەمدەسەدى. ءتۇرلى حالىقارالىق الاڭداردا ءوزارا قولداۋ كورسەتۋ قازاقستان-ليتۆا ىنتىماقتاستىعىنىڭ وزىنە ءتان ستيلىنە اينالعان.

زاڭ شىعارۋشى بيلىك وكىلدەرى­نىڭ دەڭگەيىندە ەكى ەلدىڭ مازمۇن­دى ءوزارا ءىس-قيمىلىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى مەن سەيمدە دوستىق توپتارى جۇمىس ىستەيدى. ينۆەستيتسيالىق جانە ساۋدا-ەكونوميكالىق ىن­تى­ماقتاستىق ماسەلەلەرىنە، سون­داي-اق لوگيستيكالىق جولداردى ارتاراپتاندىرۋعا، ونىڭ ىشىندە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك مارشرۋتىن (تحكم) جانە كلاي­پەدا پورتىن پايدالانۋ ماسە­لەلەرىنە كوپ كوڭىل ءبولىندى»، دەدى م.تىلەۋبەردى.

مينيستر كەلتىرگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ليتۆا قازاقستاننىڭ ەۋرووداق ەلدەرىندەگى ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەستەرىنىڭ وندىعىنا جانە الەمدەگى ەڭ ءىرى جيىرما سەرىكتەستىڭ قاتارىنا كىرەدى. سونىمەن قاتار ەلىمىز دە ليتۆانىڭ جيىرما ءىرى ساۋ­دا سەرىكتەستەرىنىڭ قاتارىنا كىرەدى.

ء«داستۇرلى لوگيستيكالىق تىز­بەك­تەردىڭ بۇزىلۋىنا قاراماس­تان، 2022 جىلدىڭ 9 ايىندا ەل­­دەرى­مىز اراسىنداعى تاۋار اي­نا­لى­مى 2،1 ەسە ءوسىپ، 500،4 ملن دوللار قۇراعانىن اتاپ ءوتۋ قۋان­تادى. بۇگىندە قازاق­ستان­دىق نارىقتا 170-كە جۋىق ليت­ۆا­لىق كومپانيا بار. ءوز كەزە­گىندە ليتۆادا قازاقستاننىڭ قاتى­سۋى­مەن ونداعان كومپانيالار جۇمىس ىستەيدى. ۇشقىشتاردى دايار­لاۋ، ەلەكترونيكا جانە مەدي­تسينالىق جابدىقتار ءوندىرۋ، پاي­دالانىلعان موتور مايلارىن قايتا وڭدەۋ جانە باسقا دا سالالاردا بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق جوبالار ىسكە اسىرىلادى.

مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتى­ماق­تاستىق جوسپارلى تۇردە دامىپ كەلەدى. قازىر ليتۆادا «بولا­شاق» باعدارلاماسىمەن قوسا 239 قازاقستاندىق ستۋدەنت ءبىلىم الادى. ليتۆا ۋنيۆەرسيتەتتەرى وزىق مەديتسينالىق ستاندارتتار­دى قازاق­ستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيە­سىنە ترانسفەرتتەۋگە بەلسەن­دى قاتى­سادى. ەكى ەل ىنتىماق­تاس­تىعىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى – تاريحي جادى. ليتۆادا قازاق حالقىنىڭ جاپپاي جەر اۋدارۋ جىلدارىن­داعى كومەگىن جىلى ەسكە الادى جانە جوعارى باعالايدى»، دەدى م.تىلەۋبەردى.

ەكى ەل اراسىنداعى مادەني باي­لانىس تا تەرەڭدەي تۇسكەن. ما­سە­لەن، ليتۆادا قازاق حالىق مۋزى­كاسىنىڭ كونتسەرتتەرى جۇيە­لى تۇردە وتكىزىلىپ تۇرادى. قازاق كلاس­سيكتەرىنىڭ كىتاپتارى ليتۆا تىلىندە جارىق كوردى. ءال-فارابي ورتالىعى، ۆيلنيۋس اۋداندىق كىتاپحاناسىندا اباي اتىنداعى وقۋ زالى جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار توعىزقۇمالاق ويىنىنىڭ فەدەراتسياسى دا اشىلدى. ءسوز سوڭىندا مينيستر م.تىلەۋبەردى گاب­ريەليۋس لاندسبەرگيس مىر­زا­نىڭ ساپارى استانا مەن ۆيلنيۋس اراسىنداعى ەكىجاقتى جانە كوپ­جاقتى فورماتتاعى دوستىق پەن سەرىك­تەستىك قاتىناس­تاردى نىعاي­تۋ­عا قوسىمشا سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

ءوز كەزەگىندە ليتۆا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى گابريەليۋس لاندس­بەرگيس قازاقستانعا ساپارى كۇردەلى گەوساياسي جاعداي كەزىندە ءوتىپ جات­قانىن اتاپ ءوتتى. ەلىمىزدىڭ حالىق­ارالىق قۇقىقتىڭ نەگىزگى قاعي­داتتارىن – اۋماقتىق تۇتاستىقتى، شەكارالاردىڭ مىزعىماستىعىن، بەيبىت ىنتى­ماق­تاستىقتى قول­داۋداعى بەرىك ۇستانى­مىن قۇپتاي­تىنىن جەتكىزدى.

«ەلدەرىمىز تاماشا قارىم-قاتىناسقا يە. ليتۆا ەكىجاقتى سايا­سي، ەكونوميكالىق جانە حالىقتار ارا­سىنداعى بايلانىستاردى ودان ءارى نىعايتۋعا مۇددەلى. قازاق­ستان­­دا ليتۆانىڭ تاريحي مۇرا نى­­سان­­دارىن ساقتاۋداعى ەل ۇكى­مەتى­­نىڭ قولداۋىنا العىس ايتا­مىز. سونىڭ ارقاسىندا 2022 جىل­­دىڭ مامىر ايىندا سپاسسك مەمو­ريال­دىق كەشەنىندەگى ليت­ۆالىق ساياسي تۇت­قىندارعا ارنال­عان ەسكە الۋ تاقتا­سى اشىلدى. بۇل اگرەسسورعا مويىن­س­ۇنۋ جانە وعان قارسى شىقپاۋ قاي جەرگە اپاراتىنىن ەسكە سالادى.

ساپار بارىسىندا رەسەيدىڭ تاۋەلسىز ۋكرايناعا قارسى نەگىز­سىز جانە سەبەپسىز اگرەسسياسىنا بايلانىس­تى ءوڭىرىمىز بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان قيىندىقتاردى تالقى­لادىق. حالىقارالىق قاۋىم­داستىق بۇل اگرەسسيانى ايىپتايدى. بىراق ۋكراينانى قولداۋ ءۇشىن كوبىرەك ارەكەت ەتۋىمىز كەرەك»، دەدى گ.لاندسبەرگيس.

مەيمان قازاقستان مەن ەۋرو­پالىق وداق اراسىنداعى ىنتى­ماق­تاستىقتى نىعايتۋ تاراپتار­دىڭ ءبارى ءۇشىن قولايلى ەكەنىن جەت­كىزدى. ەنەرگەتيكا سالاسىنا مۇق­تاجدىق تۇرعىسىنان ليتۆانىڭ قازاقستانعا ۇقساستىعى بار ەكەنىن، بۇدان قۇتىلۋعا كومەكتەسۋگە ءازىر ەكەنىن ءبىلدىردى.

ء«بىز قازاقستاننىڭ رەفورمالارى مەن پرينتسيپتەرىن قولدايمىز. ليتۆا ءوزىنىڭ اقپارات، تسيرفلاندىرۋ، جاسىل جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا سالارىنداعى نوۋ-حاۋ­لارى مەن تاجىريبەسىن ۇسىنۋعا دايىن»، دەدى ليتۆا ديپلوماتى.

سونداي-اق ول ەكى ەلدىڭ اراسىن­داعى بايلانىستى تىكەلەي رەيستەر ارقىلى نىعايتا تۇسۋگە بولاتى­نىن ەسكە سالدى. «مەنىمەن بىرگە كەلگەن ۇلكەن دەلەگاتسيا ليت­ۆا بيزنەسىنىڭ قازاقستانمەن قا­رىم-قاتىناستى كەڭەيتۋگە دەگەن قى­زى­عۋ­شىلىعى بۇل ەلدىڭ تابيعي رەسۋرسى مەن جايعاسقان ورنى­نىڭ ارقاسىندا وراسان ەكەنىن كورسەتەدى. قازاقستان تۋريستەرى مەن ستۋدەنتتەرى، بيزنەسمەندەرى مەن جالپى حالقى ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى تىكەلەي رەيستەردى كوبىرەك پايدالانا الار ەدى»، دەدى ليتۆا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى.