الەۋمەتتىڭ الەۋەتى ارتادى

ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، الەۋمەتتىك كودەكستى ازىرلەۋ بارىسىندا حالىقارالىق تاجىريبەلەر زەردەلەنگەن. قۇجات 5 بولىمنەن، 19 تاراۋدان جانە 267 باپتان تۇرادى. كودەكستەگى ماڭىزدى جاڭالىق – وتباسى­نىڭ تسيفرلىق كارتاسى نەمەسە ەلىمىزدەگى وتباسىلاردىڭ دەربەس دەرەكقورى. بۇل مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قازىرگى اقپاراتتىق جۇيەلەرىنىڭ دەرەكتەرى نەگىزىندە قالىپتاستىرىلادى.

«اتاۋلى كومەكتىڭ ءمانى وز­گەردى. ەندى اتاۋلى كومەك قان­داي دا ءبىر قىزمەتتى الاتىن تەك ناقتى ادام ەمەس، وتباسىنى نەمەسە ازاماتتى قيىن ومىرلىك جاع­دايدان شىعارا الاتىن اتاۋلى شارا رەتىن­دە قاراستىرىلادى. ءۇشىنشى وزگەرىس قولدا­نىستاعى الەۋمەتتىك كونتراكتىڭ جاڭا مازمۇنىنا قاتىستى، ياعني تاراپ­تاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ قارالىپ وتىر. مىسالى، مەملەكەت ناقتى ءبىر وتباسىنىڭ ءال-اۋقات دارەجەسىنە قاراپ اتاۋلى شارا كورسەتۋگە مىندەتتى بولسا، ونى الۋشى وتباسى بۇل شارالاردى ومىرلىك قيىن جاعدايدان شىعۋ ءۇشىن ورىنداۋعا مىن­دەتتى»، دەدى ت.دۇيسەنوۆا.

قۇجاتتىڭ كەلەسى جاڭاشىل­دىعى وتباسىلاردى جانە وتباسى مۇشەلەرىن الەۋ­مەتتىك قولداۋ جۇيەسىنە قاتىستى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، تسيفرلىق كارتانى پيلوتتىق ىسكە اسىرۋ بارى­سىندا كوپبالالى وتباسىلار­دىڭ الەۋمەتتىك قاتەرلەرگە تاپ بولۋ ىقتيمالى جوعارى ەكەنى بايقالعان. وسىعان بايلانىستى الەۋمەتتىك كودەكس جوباسىندا بالالى وتباسىلاردى الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ قولدانىستاعى ءبىر­تۇتاس جۇيەسىن تولىق ساقتاۋ جانە ونىڭ نەگىزگى پارامەترلەرىن وزگەرتۋ قاراستىرىلدى.

«كودەكس جوباسىنا ەنگىزىلەتىن جاڭا پارامەترلەر وتباسىلارعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ اياسىن كەڭەيتۋدى كوزدەيدى. ياعني مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا بەرىلەتىن ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق كىرىسىنەن تۇسكەن تابىستىڭ 50 پايىزى كولەمىندەگى باستاپقى كاپيتال وتباسىلارعا قوسىمشا كومەك كوزى بولماق. بالا كۇتىمىنە بايلانىستى تولەمدەر مەرزىمى ۇزارتىلادى. كوپبالالى انالارعا بەرىلەتىن جاردەماقى مولشەرى كوبەيەدى جانە ولار «التىن القا» جانە «كۇمىس القامەن» ناگ­رادت­تالعان انالار دەگەن جاڭا ستاتۋس­پەن قاراستىرىلادى. تاعى ءبىر ماڭىزدى پارامەتر – 2025 جىلدان باستاپ اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تاعا­يىنداۋ ءۇشىن كەدەيلىك شەگى بۇگىنگى كۇن­كورىس دەڭگەيىنەن ەمەس، مەدياندىق تابىس ەسەبى­نەن انىقتالادى. بۇل رەتتە ەكونو­ميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى زەردەلەندى»، دەدى ت.دۇيسەنوۆا.

سونىمەن قاتار مۇمكىندىگى شەكتەۋلى مۇشەسى بار وتباسى­لارعا قاراستىرىلعان ارناۋلى الەۋ­مەتتىك قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسى تولىعىمەن قايتا قۇرىلماق. وسىعان سايكەس، مۇگەدەكتىگى بار ادام­دارعا قىزمەت كورسەتۋگە وتباسى مۇشەلەرى تارتىلادى. بۇل رەتتە وتباسى مۇشەسى جەكە كومەكشى نەمەسە الەۋمەتتىك قىز­مەتكەر رەتىندە رەسىمدەلەدى. بۇل جۇمىسقا ەڭبەك­اقى تولەنەدى جانە وسى كىرىستەن الەۋ­مەتتىك تولەمدەر مەن زەينەتاقى جارنالارى اۋدارىلادى.

«ەكىنشى، ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەت­تەر­دىڭ جاڭا ستاندارتتارى دايارلانىپ، جان باسىنا شاققانداعى نورماتيۆتەردى ەن­گىزۋ قاراستىرىلىپ وتىر. ونىڭ مولشەرى قىز­مەتتەر ءۇشىن جەكە نورماتيۆ، ال كوم­پەن­ساتورلىق تەحنيكالىق قۇرال­دار تۇرعىسىندا شەكتەۋلى باعا­لار تۇرىندە جىكتەلەدى. بۇل وزگە­رىس­تەر ءبىر جاعىنان كەيبىر جەكەلە­گەن قىزمەت نەمەسە تا­ۋار تۇر­لەرىن مونەتيزاتسيالاۋعا اكەلەدى. ال ەكىنشى جاعىنان جەكە سەكتور جاعىنان شاعىن سىيىمدىلىقتى ارنايى قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنىڭ اشىلۋىنا مۇم­كىندىك تۋعىزادى. بۇل شارالار وتان­دىق تاجىريبە، ياعني ءبىلىم بەرۋ سالا­سىندا «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ ۇلگىسى بو­يىنشا ەنگىزىلىپ وتىر. ءۇشىنشى، الەۋ­مەتتىك قىزمەت پورتالى بويىنشا جەر­گىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جانىندا قۇرىل­عان كوميسسيالارعا جاڭا قۇزىرەت بەرۋ قاراستىرىلعان»، دەدى ت.دۇيسەنوۆا.

سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك قىزمەت­كەرگە قاتىستى تالاپتار مەن ولاردىڭ مار­تەبەسىن ەسكەرەتىن نورمالار ەنگىزىلدى. الەۋ­مەتتىك جۇمىسپەن بىلىكتىلىگى تاۋەلسىز باعا­لاۋدان وتكەن جانە سەرتيفيكاتى بار ما­ماندار عانا اينالىسا الادى. مۇگە­دەكتىگى بار ازاماتتارعا قىزمەت كورسە­ت­تەتىن مامانداردى تاڭداۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ رەەسترى جاسالادى.

«كودەكستىڭ ءۇشىنشى نوۆەللاسى الەۋ­مەتتىك تاۋەكەلدەردەن ساقتانۋ جانە ازا­مات­تاردى زەي­نەت­اقىمەن قامسىز­دان­دىرۋ­­عا قاتىستى. الەۋمەتتىك تاۋەكەل­­دەردەن ساقتاندىرۋدى كوزدەي­تىن قولدانىستاعى ساقتاند­ىرۋ جۇيەسى حالىقارالىق ستاندارت­تارعا جانە ناقتى ەكونوميكالىق جاعدايلارعا ساي كەلەتىن جۇيە رەتىندە ساقتالادى. دەگەنمەن ونىڭ ماقساتتى مىندەتى وزگەرىسكە ۇشىرايدى. جۇيە تەك الەۋ­مەتتىك تولەمدەر تولەۋگە عانا باعىت­تالماي، ەڭ الدىمەن ازاماتتاردى فورمالدى تۇردە جۇمىسپەن قامتۋعا ىنتالاندىرۋدى كوز­دەيدى»، دەدى مينيستر.

وسىعان بايلانىستى سالىق كودەكسىن­دە شاعىن بيزنەستىڭ جالدامالى جۇمىس­كەرلەرگە تولەي­تىن سالىقتىق جۇكتەمە ەندىگى جىلى 33 پايىزدان 20 پايىزعا دەيىن تومەندەيدى. ونلاين پلات­فورمالاردىڭ كومەگىمەن جۇمىسپەن قامتىلعان ازاماتتار ءۇشىن ارنايى سالىق رەجىمى ەنگىزىلەدى. جۇمىسكەرلەرىن جازاتايىم وقيعالاردان ساقتان­دىراتىن جۇمىس بەرۋشىلەر ءۇشىن ساقتاندىرۋ تاريفتەرى تومەندەيدى.

ء«بىرىنشى كەزەڭدە ءبىز مەم­لەكەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان ءبىر جاسقا تولماعان بالاسى بار انالارعا بەرىلەتىن الەۋمەتتىك تولەمدى ولاردىڭ تابىستارىنىڭ 40 پايىزى دەڭگەيىندە بەكىتتىك. قازىر جۇمىس ىستەپ، ۋاقتىلى الەۋمەتتىك جارنالارىن تولەپ وتىرعان انالاردىڭ 85 پايىزدان استامى وسى تولەمدى الادى. بۇرىن ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بازالىق تولەمدەردى رەسپۋب­ليكا­لىق بيۋدجەتتەن 18 مىڭنان 28 مىڭعا دەيىنگى مول­شەرىندە الاتىن. بۇل شارالار كوپتەگەن ايەلدى فورمالدى تۇردە جۇمىس ىستەۋگە، ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسۋعا ىنتالاندىردى جانە لايىق­تى تولەمدەر الۋعا مۇمكىندىك بەردى. ەندىگى جىلدان باستاپ جۇ­مىسسىز قالعان ازاماتتارعا جارنا تولەگەن ۋاقىتىنا سايكەس 6 ايعا دەيىن بۇرىنعى تابىسىنىڭ 45 پايىزىن تولەۋ قاراستىرىلىپ وتىر»، دەدى ت.دۇيسەنوۆا.

سونداي-اق زەينەتاقى جۇيە­سىنە دە وزگەرىستەر ەنگىزىلمەك. قازىرگى تاڭدا زەينەتكەرلەردى 3-كە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. ءبىرىنشىسى، 1998 جىلعى 1 قاڭتارعا دەيىن زەينەتكە شىققان، تولىق ەڭبەك ءوتىلى بار زەينەتكەرلەر. ولاردىڭ سانى – 300 مىڭنان استام ادام. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ زەينەتاقىسى 120 مىڭنان 160 مىڭ تەڭگەگە دەيىن. ەكىنشىسى، زەينەت جاسىنا 1998 جىلعى 1 قاڭتاردان كەيىن جەتكەن جانە 1998 جىلعى 1 قاڭتارعا دەيىن ەڭبەك ءوتىلى بار ازاماتتار. قازىر وسى توپتاعى زەينەتكەرلەر سانى – 1،9 ملن-نان استى. ولاردىڭ سانى 2030 جىلعا قاراي 2،6 ملن-عا دەيىن جەتەدى دەگەن بولجام بار. ءۇشىنشى ۇرپاق – بولاشاق زەينەتكەرلەر. ولار زەينەتكە 2038 جىلدان كەيىن شىعىپ، مەملەكەتتەن بازالىق زەينەتاقى، بىرىڭعاي جيناقتاۋشى قورىنان جيناقتاۋشى زەينەتاقىسىن الادى.

ءبىرىنشى بۇگىنگى ۇرپاق زەي­نەت­كەرلەرى ءۇشىن الداعى 5 جىل­دا بازالىق زەينەتاقى مول­شەرى كوبەيتىلەدى. ەڭبەك زەي­نەتاقىنىڭ كولەمىن ەسەپتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ەڭ جوعارى تابىستىڭ كولەمى 46-دان 55 ايلىق كورسەتكىشكە دەيىن نەمەسە ەكونوميكاداعى ورتا اي­لىق جالاقىنىڭ 70 پايىزى­نا دەيىن ارتادى. وزدەرىڭىز جا­قىندا قولداعان بۇل شارالار بۇ­گىنگى ۇرپاق زەينەتكەرلەرىنىڭ تو­لىق مەملەكەتتىك قولداۋدا بو­لا­تىنىن كورسەتەدى. ال زەي­نەت­­اقىنى ءوز جيناقتارى ەسەبى­نەن قالىپتاستىراتىن بولا­شاق زەينەتكەرلەر ءۇشىن قوسىم­شا جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ زەينەت­اقى جارناسى ەنگىزىلەدى. بۇل جار­نا قولدانىستاعى زاڭدا كوزدەل­گەن شارتتى جيناقتاۋشى زەي­نەت­اقى جۇيەسى ءۇشىن بازا قالىپ­تاستىرادى. وسىلايشا بۇل توپ­تاعى ازاماتتار زەينەت­كەر­لىك جاسىنا جەتكەندە دا قازىرگى زەينەتكەرلەر سياقتى زەينەت­اقىنىڭ 3 ءتۇرىن الادى. مەملەكەت ەسەبىنەن – بازالىق زەينەتاقى، جۇمىس بەرۋشىلەر ەسەبىنەن – شارتتى-جيناقتاۋشى زەينەتاقى، ءوز جيناقتارى ەسەبىنەن – جيناق­­تاۋ­شى زەينەتاقى. بۇل شارا­لار ازا­ماتتاردى لايىقتى زەينەت­اقى­مەن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ پا­يىمدايمىز»، دەدى ت.دۇيسەنوۆا.

بۇدان بولەك، كودەكس جوباسىنا ءوز اكتيۆتەرىن باسقارۋ بويىن­شا سالىمشىلار قۇقىعىن كەڭەي­تۋگە قاتىستى وزگەرىستەر ەنگىزى­لەدى. ەندى بەلگىلەنگەن جەتكى­لىك­تىلىك شەكتەن جوعارى زەينەت­اقى جيناقتارىن ازاماتتار تەك ەم­دەلۋگە جانە تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ­عا جۇمسايدى. سونداي-اق سالىم­شىلار بار زەينەتاقى جيناق­تارىنىڭ 50 پايىزدان اسپايتىن بولىگىن اكتيۆتەردى باسقارۋ جونىندەگى كومپانياعا بەرۋگە جانە مۇنداي كومپانيانى وزدەرى تاڭداۋعا قۇقىلى.

كەلەسى جاڭالىق حالىقتى جۇ­مىسپەن قامتۋدىڭ جاڭا تاسىل­دەرىنە بايلانىستى. بۇل باعىت­تاعى پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن ەڭبەك نارىعىن ليبەراليزاتسيا­لاۋ كوزدەلگەن. وسى ماقساتتا «تاۋەلسىز جۇمىسكەر» – ياعني تابىس اكەلەتىن ەڭبەكپەن اينالىساتىن، بىراق ءتيىستى ۋاكىلەتتى ورگانداردا رەسمي مەملەكەتتىك تىر­كەۋى جوق تۇلعا ۇعىمى ەنگىزىلگەن. ەگەر تاۋەلسىز جۇمىسكەرلەر ءوز قىزمەتىن ونلاين پلاتفورمالار وفەرتاسىنا قوسىلۋ نەمەسە جاريا شارت جاساسۋ ارقىلى اتقارسا، وندا بۇل جۇمىسكەرلەر رەسمي جۇمىسپەن قامتىلدى دەپ تا­نى­لادى. مىسالى، ياندەكس تاك­­سي ونلاين پلاتفورماسىنا قوسىل­­عان تاكسي جۇرگىزۋشىلەرى، Glovo ونلاين پلاتفورماسىنا قوسىل­­عان كۋرەرلەر وسى سانات­تاعى جۇ­مىسكەرلەر قاتارىنا كىرگىزىلەدى.

ءماجىلىستىڭ الەۋمەتتىك-مادە­ني دامۋ كوميتەتىنىڭ تور­اعاسى ءجاميلا نۇرمانبەتوۆا الەۋ­­مەتتىك قورعاۋ جۇ­يەسى­نىڭ زاڭ­نامالىق نەگىزى جاڭعىر­تىلۋى­نا قاراماستان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ وسپەۋى الاڭدايتىن ماسەلە ەكەنىن ايتتى.

جيىن قورىتىندىسى بو­يىنشا دەپۋتاتتار ۇكىمەتكە ءوز ۇسىنىمدارىن بەردى.