گۇل – سۇلۋلىق پەن ىزگىلىك ءرامىزى

تۇركى حالىقتارىنىڭ ۇلى اقىنى الى­شەر ناۋاي ايتتى دەيتىن ءسوز بار. «ەڭ ءبىرىنشى قىزدى گۇلگە تەڭەپ جازعان اقىن – ناعىز اقىن» دەپ. راسىندا العاش سۇلۋدى گۇل دەپ جازعان اقىن قاي ۋاقىتتا ءومىر ءسۇردى ەكەن. ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن سالتانات قۇرعان وركەنيەتتىڭ پەرزەنتى بولۋى دا عاجاپ ەمەس قوي. گەتە «جيھانكەزدىڭ تۇنگى جىرىن» ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن ءومىر سۇرگەن كونە گرەك اقىنى الكمانعا ەلىكتەپ تۇسىرگەن دەسەدى. ال گەتەدەن لەرمونتوۆ ارقىلى تارجىمەلەگەن ۇلى ابايدىڭ اۋدارماسى الكماننىڭ جىرىمەن ۇندەس كورىنەدى، اقىن ەرلان ءجۇنىستىڭ ايتۋىنشا. اباي الكماندى بىلگەن شىعار، بىراق شىعارماسىن وقىپ اۋداردى دەپ ايتا المايمىز. سۇلۋدى گۇلگە، گۇلدى سۇلۋعا تەڭەگەن ولەڭدەر دە تاپ وسىلاي مىڭجىلدىقتاردان بەرى كەلە جات­قان بولۋى ابدەن مۇمكىن دەپ بىلەمىز.

الىسقا بارماي-اق عافۋ قايىربە­كوۆتىڭ مىنا ولەڭىنە كوز جۇگىرتۋگە بولادى.

«قالايىن ءبىر تىنىستاپ، جازشى، قۇربىم، جاقسى ولەڭ. تۇرسىڭ قىزىل گۇلگە ۇقساپ، جىر اسىپ پا ناق سەنەن» دەيدى. بۇل – باس-اياعى ءتورت-اق شۋماق ولەڭ. قىزعا دا، گۇلگە دە، جىرعا دا، جاس ومىر­گە دە قاراتا ايتىلعانداي سەزىلەدى. ويت­كەنى سوڭعى شۋماعىندا «ولەڭىمنەن جىميىپ، قىزدىڭ ءوزى قاراپ تۇر» دەپ ادەمى تۇيىندەيدى.

ساعي جيەنباەۆتىڭ «گۇل» دەگەن ولەڭى وقيعاعا قۇرىلعان. ءسال ۇزاقتاۋ، باللادا دەۋگە كەلەتىن سياقتى. بىردەن باۋراپ الاتىن گۇلدەي ولەڭ. مەكتەپكە بارعان بالا اقىن سىنىپتاعى پارتالاس قىزدى ۇناتىپ جۇرەدى. سوسىن ءبىر كۇنى سوعان ارناپ قاپتاتىپ گۇلدەردىڭ سۋرەتىن سالىپ، قىزعا كورسەتەدى. ول «جاقسى ەكەن گ ۇلىڭ» دەپ قىزاراقتاپ سۋرەتىن الا جونەلەدى. ەرتەسىنە كادىمگى گۇل اكەپ، بىلدىرمەي سوم­كەسىنە سالىپ جىبەرەدى. كەلەسى كۇنى قاراسا:

«كوڭىلگە نەشە وي الىپ، جاسىرىن ءبىر سىر ۇققانداي. كەشەگى گۇلدىڭ بوياۋى، بەتىنە قالقىپ شىققانداي. ءدىرىل دە بار ما ءسال عانا، جۇزىنە بالعىن نۇر قونىپ. بۇرشىگىن اشقان جاپ-جاڭا، قالىپتى ءبىر شوق گۇل بولىپ» دەيدى. سودان كەيىن «ويناماي كەتتى مەنىمەن» دەپ «رەنجيتىنى» بار اقىننىڭ. اتالعان ەكى ولەڭ دە گۇلدىڭ اسەمدىگىن قىزدىڭ بويىنداعى سۇلۋلىق ارقىلى، قىز بويىنداعى اسەمدىكتى گۇلدى ايتۋ ارقىلى بارىنشا وبرازدى، نانىمدى جەتكىزگەن.

1960 جىلدارى تۋىپ، ەرتە قايتسا دا قازاق پوەزياسىندا قولتاڭباسىن قال­دىرىپ كەتكەن باۋىرجان ۇسەنوۆتىڭ «گۇل تۋرالى شۋماقتارى» تىپتەن وز­گەشە. الدىڭعى ولەڭدەردىڭ دامىپ، كۇر­­دە­لەنگەن تۇرىنە بالار ەدىك. «ويلاپ تۇر­­ساڭ، ەگىز تاعدىر – قىز بەن گۇل، باق پەنەن سور مايشام الىپ ىزدەپ ءجۇر» دەپ ءبىر-اق كەسەدى.

«ادەمى گۇل ۇزىلەدى ەرتەرەك،

سوعان ءبارى جۇگىرەدى ەنتەلەپ.

كوبەلەك تە، ارا دا،

مال اتاۋلى جايىلاتىن دالادا.

ز ۇلىمدىقپەن شىعىپ جۇرگەن اتاعى

جىلاندار دا گۇلگە ورانىپ

جاتادى»

دەيدى اقىن. مۇندا گۇل ارقىلى سۇلۋ­لىقتىڭ تاعدىرى كەيىپتەلەدى. گۇلدەي سۇلۋلىقپەن قاسىرەتتى، گۇل سۇلۋلىعىنىڭ قاسىرەتىن جىرلاۋ ءبىر جاعىنان عاجاپ سەزىلگەنىمەن، ەكىنشى جاعىنان قايعى ويلاتادى. «تۇلكىنىڭ قىزىلدىعى وزىنە سور» دەگەن حالىق ماتەلىنىڭ ءوزى قاراپايىم بولىپ قالادى بۇدان كەيىن. مۇندا گۇلدى سۇلۋلىق، جاستىق، ىزگىلىك دەي بەر – بارىنە سىيىمدى. سۇلۋلىق سولاي بولا تۇرا قاسىرەت شەكسىن دەگەن زاڭ جوق قوي.

«ساۋداعا دا ءتۇسىپ جاتىر سورلىلار،

قۋراپ قالسا كۇلگە تاستاپ قور قىلار.

بار ايىبى – بولعاندىعى ادەمى،

نازىكتىگى ءھام بوياۋى، بادەنى»

دەپ ءبىر كەتەدى دە عالامات سۋرەتتەر سالادى اقىن.

ۇلكەن، عالامدىق تاقىرىپتى قوز­عاۋ ءۇشىن الپاۋىتتار تۋرالى اڭگىمە ايتۋ­دىڭ قاجەتى جوق. ادامزات باسىنان كە­شىرگەن مۇڭ مەن نالانىڭ ءبارى ونىڭ گۇل­دەي نازىك الەمىن تاپتاپ جايراتۋعا تىرىسقانىمەن، ءتاڭىرىنىڭ قالاۋىمەن، الدە ءوزىنىڭ ەرىك-جىگەرىنىڭ ارقاسىندا الگى قاسيەتى قايتا كوكتەپ شىعاتىن سە­كىلدى. گۇل توركىندەس سۇلۋلىقتىڭ ارتىق­شىلىعى دا سول شىعار. جۇرەگى گۇلدەي نازىك جاراتىلىستىڭ مىنا دۇنيەنىڭ اۋىرتپالىقتارىن ارقالاپ ءومىر ءسۇرۋى نەتكەن ازاپ دەسەڭىزشى؟! ءوز ىشىندە سان جايراپ، سان رەت قايتا ءونىپ شىققان سەزىمدەر كۇرەسكەر رۋحقا – ماڭگىلىك ۋاقىت گ ۇلىنە اينالىپ شىعاتىنى تۋرالى اڭىزدار­دىڭ بىرنەشە نۇسقاسى بار. قىلدان جىڭىشكە، قىلىشتان وتكىر رۋحتىڭ ءبىر سيپاتى سۇلۋ­­لىق دەپ ويلايمىز. سوندىقتان سۇلۋ­لىق نازىك كورىنگەنىمەن، ەرلىك پەن كەمەڭ­گەرلىكتى وياتۋعا كەلگەندەي سەزىلەدى، كەيدە.

«ەي، كوبەلەك، قىزىل-جاسىل

قاناتىڭدى بۇلداما،

كوبەلەك قىپ جۇرگەن سەنى گۇل عانا.

ۇيپالاقتاپ اۋىستىرىپ سان گۇلدى،

قونىشىنان باسىپ ءجۇرسىڭ

تاعدىردى...»

دەپ تابيعاتتى سۋرەتتەۋ ارقىلى اۆتور ادامزاتقا وي سالادى. «كوبەلەكتەي ۇشىپ-قونعان كۇندەر-اي...» دەپ تۇرلاۋسىز سەزىمدەرگە وپىنادى. سويتەدى دە، باق پەن سوردىڭ مايشامىن تۇتاتىپ قويادى. قايسىسىنا قونام دەسەڭىز، ءوز ەركىڭىزدە.