قانداستارعا قامقورلىق ءبىلىم بەرۋدەن باستالادى

بىرەۋگە ۇزاق، بىرەۋگە قىسقا ءبىر جىل

ال ولاردىڭ ءبىر عانا ءۇمىتى – پەرزەنتىندە. تىم بولماسا كەلەشەك ۇرپاعىنىڭ تۋعان توپىراعىندا اۋناپ-قۋناپ جۇرگەنىن قالايدى. كەيبىر وتباسى ءۇشىن ونىڭ جالعىز جولى – شەتتە 11-12 جىل ءبىلىم الىپ، مەكتەپتى بىتىرگەن بالاسىن قازاقستانعا وقۋعا جىبەرۋ. الايدا ولاردىڭ بارلىعى بىردەي اتا-انانىڭ اماناتىن اقتاي الماي ءجۇر.

موڭعوليادا تۋىپ-ءوسىپ، سول جاقتاعى 12 جىلدىق مەكتەپتە ءبىلىم العان سوڭ، ەلگە ورال­عان قان­داسىمىز قۇرالاي بولات­بەك قازىر ەلىمىز­دەگى بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بىرىندە وقيدى. ول دايىندىق بولىمىنە تۇسۋگە ەمتيحان تاپسىرعانىن ايتادى.

– 2018 جىلى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ دايىندىق بولىمىنە ءتۇستىم. مەن ءۇشىن دايىندىق ءبولىمى ءدال باتىستىق ۇعىممەن Gap year سياقتى بولدى. ياعني مەكتەپ ءبىتىرىپ ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسكەنگە دەيىن ءوزىمدى تانۋىما، كوز­قاراسىمدى وزگەرتۋىمە، مامان­دىق تاڭداۋىما كوپ سەپتىگىن تيگىزدى. دايىندىق بولىمىنە ءتۇسۋ ءۇشىن وقۋ ساۋاتتىلىعى مەن ماتەماتيكا ساۋاتتىلىعى پانىنەن ەمتيحان تاپسىردىق. 40 بالدىڭ 33-ءىن جينادىم. ءدال نەشە بالدان جوعارى قابىلداعانى ەسىمدە جوق. ايتەۋىر ەمتيحان تاپسىرعان جاستاردىڭ جوعارى ۇپاي العاندارى نۇر-سۇلتان قالاسى مەن الماتىعا، قالعاندارى باسقا قالالاردىڭ دايىندىق بولىمدەرىنە ءتۇستى. مۇلدە دايىندىق بولىمىنە تۇسە الماي قالعاندار ساۋساقپەن سانارلىق. ولار سىرتتاي كۋرس­تا وقۋ ارقىلى دايىندالىپ، بىزبەن بىرگە ۇبت تاپسىردى، – دەدى ق.بولاتبەك.

ستۋدەنتتىڭ ايتۋىنشا، العاش كەلگەن­دەگى ۋاقىت مادەنيەتتىڭ وزگەشەلىگىن تۇسىنۋگە، قوعامعا بەيىمدەلۋگە كوپ كومەك­تەستى. ءبىر جىل بويى مىندەتتى پان­دەر مەن ماماندىق بويىنشا بەيىندى پاندەرگە دايىندالدى. دەگەنمەن قيىندىقتار دا كەزىكتى.

– موڭعوليادا جاقىندارىمىزبەن عانا قازاقشا سويلەسەتىن ەدىك. مەكتەپتە موڭعولشا ءبىلىم الدىم، موڭعولداردىڭ ورتاسىندا ءوستىم. دايىندىق بولىمىندە قازاقشا وقىعان كەزدە توپتاعى ستۋدەنتتەرگە باسىندا كۇلكى بولاتىنمىن. ءبىر جىلدان كەيىن انا تىلىمدە سايراپ شىعا كەلدىم. ارينە، بۇل – دايىندىقتىڭ ناتيجەسى. سودان سوڭ قازاقستان تاريحى ءپانى بارىمىزگە جەڭىل بولمادى. بايتاق تاريحىمىزدى كەڭىنەن زەرتتەۋگە وسى ۋاقىت ۇلكەن مۇمكىندىك سىيلاعانداي. بارىنەن بۇرىن قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىزعا قيىن ءتيدى. ولار مەكتەپتە توتە جازۋمەن جازدى. سول سەبەپتى ولارعا ارىپتەن باستاپ ءبارىن قايتادان ۇيرەنۋگە تۋرا كەلەدى. سوندىقتان دايىندىق ءبولىمىنىڭ ءبىر جىلى – كەيبىرىنە تىم ۇزاق بولسا، ەندى بىرىنە تىم قىسقا ۋاقىت سىقىلدى. ءبىر ۇسىنىسىم بار، قانداستارعا بولىنەتىن كۆوتا (گرانت) سانى كوبەيگەنىن قالايمىن. اتامەكەنىن اڭساپ جەتكەن جاستار وقۋعا تۇسە الماي، قايتادان كەلگەن ەلىنە قاي­تىپ كەتپەسە ەكەن، – دەيدى ق.بولاتبەك.

تالاپ وزگەرگەن

ءيا، كەيىپكەرىمىز دايىندىق بولىمىنە تاپسىرعان جىلى تالاپ باسقا بولاتىن. ال قازىر بۇل تالاپتار جەڭىلدەتىلگەن. ويتكەنى 2020 جىلدان باستاپ دياس­پورا وكىلدەرى جوو-نىڭ دايىندىق بولىمدەرىنە ەمتيحانسىز قابىلدانادى. بۇرىنعىداي ماتەماتيكا مەن وقۋ ساۋات­تىلىعىنان تەست تاپسىرمايدى، تەك اڭگى­مە­لەسۋدەن وتسە بولعانى. بۇل قازاق­­­­­س­تان رەسپۋبليكاسى جوعارى جانە (نەمەسە) جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبى­لىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ دايىندىق بو­لىم­دەرى قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ قاعي­دالا­رىن بەكىتۋ تۋرالى» ءبىلىم جانە عى­لىم مينيسترلىگىنىڭ 2011 جىلعى 30 جەل­­توق­سانداعى №554 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن.

اتالعان ۆەدومستۆونىڭ بىزگە بەرگەن جاۋابىنا قاراعاندا، جىل سايىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ دايىندىق بولىمدەرىنە مەملەكەتتىك ستيپەنديامەن جانە جاتاقحانالارداعى ورىندارمەن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، قىتاي، وزبەكستان، موڭعوليا، رەسەي، تاجىكستان جانە تۇرىكمەنستاننان 1 مىڭنان اسا قانداس قابىلدانادى. ولار دايىندىق ءبولىمىنىڭ باعدارلاماسى بويىنشا قازاق ءتىلىن، جالپى ءبىلىم بەرۋ پاندەرىن وقيدى، ۇبت-عا تولىق دايىندىق كۋرسىنان وتەدى.

2022-2023 جىلدارى جوعارى وقۋ ورىن­دارى دايىندىق بولىمدەرىنىڭ تىڭ­داۋ­شىلارىن وقىتۋعا 1 750 گرانت قاراس­تىرىلعان.

بايقادىڭىز با، دايىندىق بولىمىنە تۇسۋگە تالاس جوق. ويتكەنى مىڭنان اسا ادامعا 1 750 گرانت بولىنگەن. وقۋ­عا نيەت بولسا، جەتىپ-اق جاتىر. الاي­دا وسىعان قاراماستان، قانداس­تار دايىن­دىق بولىمىنە ءتۇسىپ، 1 جىل­دىق وقۋدىڭ ءوزىن اياقتاي الماي شى­عىپ قالىپ جاتادى. ماسەلەن، ا.باي­تۇرسىنوۆ اتىنداعى قوستاناي ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ وكىلى (قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى اتى-ءجونىن كورسەتپەۋدى سۇرادى) قانداستاردىڭ كوبى ساباققا قاتىسپاعاندىقتان وقۋدان شىعارىلعانىن جەتكىزدى.

– ءبىز دايىندىق بولىمىنە وقۋعا تۇس­كەن 5 ستۋدەنتتىڭ 4-ءىن شىعارۋعا ءماج­بۇر بولدىق. سەبەبى ساباققا مۇلدە قا­تىس­­پايدى. ولارعا ءبىزدىڭ جانە ۋنيۆەر­سيتەتىمىزبەن كەلىسىمشارتقا وتىرعان مەك­تەپتەردىڭ مۇعالىمدەرى ساباق بەرەدى. ساباق كۇندەلىكتى كەستەگە قويىلعان، ادەتتە دارىستەر تۇستەن كەيىن، ياعني كۇن­دىز بولادى. قانداستار قوستانايدا تۇر­مايتىندىقتان، ونلاين رەجىمدە ءبىلىم الادى. سونىڭ وزىندە ساباققا ءجوندى قاتىسپايدى، قۇددى ستيپەنديا ءۇشىن عانا وقيتىنداي. شىعىپ قالعاندارى كۇندىز جۇمىس ىستەدى. اۋەلدە ءبىز ولاردى باقىلادىق، بىردەن شىعارىپ جىبەرگەن جوقپىز. سەسسيانىڭ قورىتىندىسى بويىن­شا، وسىنداي شەشىمگە كەلدىك. جوعا­رى ءبىلىم الۋعا قۇلشىنىسى، نيەتى بولۋى كەرەك. تەگىن جوعارى ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك تۋىپ تۇرعاندا دۇرىس پايدالانۋى قاجەت قوي. دايىندىق بولىمىندەگى تىڭداۋشىلارعا ساباق بەرەتىن مۇعالىم­دەر وسى قوسىمشا جۇمىسىنا كوپ اقى دا المايدى. سوندىق­تان ولاردى كەشكە ساباق بەرۋگە كوندىرۋ قيىن. قانداستارعا جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ ساباقتى وتكىزىپ ال­ماۋعا جاعداي جاسايىق دەسەك تە كەلمەيدى. قالاي دەگەنمەن دە ساباققا سالعىرت قا­راۋعا بولمايدى، وقۋىن بىتىرگەنشە اتا-انالارى قاراس­قانى ابزال، – دەيدى ۋنيۆەرسيتەت وكىلى.

ءبارى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ الەۋەتىنە بايلانىستى

رەتبەك ماعاز قىتايدىڭ التاي وڭى­رىندە تۋعان. قازىر ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دايىندىق بولىمىندە ساباق بەرەدى.

– مەن دە بۇگىندە ءوزىم وقىتىپ جات­قان تىڭداۋشىلارىم سەكىلدى شەتەلدە مەكتەپ ءبىتىرىپ، اتامەكەنگە وقۋ قۋىپ ورالدىم. دايىندىق كۋرسىنان ءوتىپ، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋني­ۆەر­سيتەتىنىڭ باكالاۆرياتىن، ماگيسترا­تۋراسىن ءبىتىردىم. سودان سوڭ ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى «جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى دايىندىق» كافەدراسىنا وقىتۋشى بولدىم. دايىندىق بولىمىندەگى كۋرستان وسىنداي تىڭداۋشىلاردى دايار­لايتىن كافەدرانىڭ قىزمەتكەرىنە دەيىنگى ءجۇرىپ وتكەن جولىمدا جيعان تاجىريبەمە سۇيەنىپ ايتسام، ءبارى دە ۋنيۆەرسيتەت پەن وقىتۋشىلىق قۇرامنىڭ الەۋەتىنە بايلانىستى. وقىتۋشى ەڭ الدىمەن الدىنداعى ستۋدەنتتىڭ جان دۇنيەسىن جانە ولاردىڭ ارعى جاقتاعى اتا-اناسىنىڭ كوڭىل كۇيىن ءتۇسىنۋى قاجەت. سونىڭ ىشىندە قىتايدان كەلگەن قان­داس­تارعا قيىنداۋ، ولار كورشى ەلدىڭ قان­شاما قاتاڭ تالابىنان ءوتىپ، ۆيزا اشتىرىپ، ءوزىنىڭ جالعىز بالاسىن ۇكىلەپ جى­­بە­رىپ وتىر. سونى بىلگەندە مەندەگى جاۋاپ­­كەرشىلىك جۇگى ارتا تۇسەدى، – دەيدى ر.ماعاز.

وقىتۋشىنىڭ ايتۋىنشا، موڭعوليا­دان، وزبەكستاننان كەلگەن قان­داس­تار كيريلل قارپىن ءبىلىپ كەلەدى. ال مەك­تەپ­تى قىتايدان ءبىتىرىپ كەلگەن ستۋدەنتتەر قىتايشا وقىعان، بۇرىنعىداي توتە جازۋمەن قازاقشا ءبىلىم المايدى. ويتكەنى قازاق مەكتەپتەرى جابىلعان. تۇيەنىڭ ءتولى بوتا ەكەنىن بىلمەيدى.

– بىلمەيتىنىن بەتىنە باسۋعا بولماي­دى. مەن نە ىستەدىم؟ توپ ىشىنەن توپ اشىپ، ولارمەن بولەك جۇمىس ىستەدىم. شاعىن، جەڭىل ماتىندەردى قايتالاپ وقى­تىپ، دايىندىق سىنىبىنىڭ كوركەم جازۋ داپتەرىن الىپ، جازعىزدىم. ەكى ايعا سوزىلعان ۇزدىكسىز جۇمىستان كەيىن ولار وزگە توپتاستارىنىڭ قاتارى­نا قوسىلدى. تىڭداۋشىلاردىڭ قۇلشى­نىسى جاقسى. ءۇش جىلدان بەرى دايىندىق ءبولىمىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە ساباق بەرىپ كەلەمىن. ءوزىم كورگەندەي، ولاردىڭ كوبى وقي الماعاندىقتان شىعىپ كەت­پەيدى. ادەتتە ءتارتىپ بۇزعاننان، قوسىم­شا جۇمىس ىستەيمىن دەپ ءجۇرىپ وقۋ­دان شەتتەتىلۋى مۇمكىن. مەملەكەت ولار­عا اقشا ءبولىپ، ستيپەنديا بەرىپ، جاتاق­حانامەن قامتىپ، وقۋعا تولىق جاعداي جاساپ وتىر. سوندىق­تان بۇعان دا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، وقۋدان شىعىپ قالماي، ويداعىداي ءبىتى­رۋ جاعىن ويلاۋى كەرەك. ولاردىڭ وقۋ­دان شەتتە­تىلمەۋىنە وقۋ ورنى دا، وقىتۋ­شىلار دا مۇددەلى بولۋعا ءتيىس. كارانتين كەزىندە ونلاين وقىتتىق، وسى وقۋ جىلىنان باستاپ ءداستۇرلى فورماتتا ءبىلىم بەرىپ جاتىرمىز. ونلاين وقىتۋ سىرتتان كەلگەن بالاعا وتە قيىن، – دەيدى ر.ماعاز.

بەس ستۋدەنتىنىڭ تورتەۋى وقۋدان شى­عىپ قالعان ۋنيۆەرسيتەت ءالى كۇنگە ونلاين وقىتىپ وتىر. ال ر.ماعاز وفلاينعا كوشكەنىن جەتكىزدى. وقىتۋدىڭ فورماتى دا ءوز كەزەگىندە اجەپتاۋىر ءرول وينايتىنى بەلگىلى.

ءتۇيىن: ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ ۆەدومستۆونىڭ جينالىستارىندا ۇدايى: «كوپ ماسەلە اقپاراتتىڭ ازدىعىنان تۋادى»، دەيدى. گرانت سانىنىڭ وقۋعا تۇسەتىن ۇمىتكەر­لەردىڭ سانىنان كوپ بولعانى دا ءدال وسى تۇيتكىلدەن تۋاتىن سەكىلدى. ءمينيستردىڭ ءسوزىن مينيسترلىكتىڭ ءوزى ەسكەرمەيتىندەي. ايتپەسە شەتەلدە 4 ميلليوننان كوپ قازاق تۇرادى، ءار وتباسىندا 4 ادامنان دەسەك، كەمى 1 ميلليونداي وتباسى شەتتە ءجۇر. ونىڭ نەبارى 1 پايىزىندا مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشى بار دەگەننىڭ وزىندە شامامەن 10 مىڭ تالاپكەر بولادى. ال بىزدە بولىنگەن 1 750 گرانتقا 1 مىڭنان استام ادام عانا قۇجات تاپسىرادى. نەگە؟ ناسيحات پەن اقپاراتتىڭ ازدىعى عانا الدىمەن ويعا كەلەدى.