گۋن ايۋرزانا: شەتەل ادەبيەتى بولماسا، ءبىز «موڭعولداردىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە» ءومىر سۇرەتىن ەدىك

موڭعولداردى ورىستاردىڭ پىكىرى قىزىقتىرمايدى

– ءسىز ادەبيەتكە ولەڭمەن كەلىپسىز، ودان كەيىن پروزاعا اۋىسىپسىز، ەكى جانردا جازۋ­دىڭ ارتىق­شىلىعى بار ما ەكەن؟

– شىندىعىندا، ولەڭ وزدىگىنەن جازىلادى، دۇرىسى، ءوزى كەلەدى. پوەزيا ءۇشىن جوسپاردىڭ دا، باسقانىڭ دا قاجەتى جوق. جاس كەزىمنەن كۇن­دە دەرلىك بىرنەشە شۋماق ولەڭ جازۋعا داعدى­لانعانمىن. جۇرە كەلە ولەڭنىڭ دە ءوز كەمشىلىگى بار ەكەنىن بايقادىم. ولەڭ وزدىگىنەن ساۋلاپ كەلە باستاعاندا مەن ونىڭ الدىندا تىم دارمەنسىز ەكەنىمدى سەزىندىم. كەيدە ولار ماعان وزىمدىكى ەمەس سياقتى كورىنەتىن. سوندىقتان اقىن رەتىندە وزىمە ەشقاشان سەنىمدى بولعان ەمەسپىن. ال پروزانىڭ ءجونى بولەك. جازۋشى پروزا جازۋ بارىسىندا ءبارىن جىمداستىرا بىلەدى. ونى جازۋ ءۇشىن ارناۋلى جوسپار قۇرىپ، ءتىپتى ونى كەز كەلگەن ۋاقىتقا اۋىستىرۋعا دا مۇمكىندىگىڭ بار. سودان كەيىن كەيىپكەرلەرىڭ تۋرالى شەشىم قابىلداۋ دا ءوز الدىنا ءبىر قىزىق دۇنيە. ويتكەنى مەن كەيىپكەرلەرىم ءۇشىن وزىمە جاۋاپكەرشىلىك الامىن. سوسىن ءوزىمنىڭ شىعارما تۋدىرۋشى ەكەنىمدى اۆتوماتتى تۇردە سەزىنەمىن. بۇل دا قاناعاتتانعان جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بەلگىسى بولماق.  ال اقىندار ەشتەڭەگە، ءتىپتى ءوز ولەڭدەرىنە دە جاۋاپ بەرمەيدى. ولار وزدەرىن الدەبىر اسپاني سوزدەردىڭ اۋدارماشىسى رەتىندە سەزىنەدى. بىراق ەشقايسىمىز دا اسىرە شاماندىق كەيىپتە بولماعانىمىز ابزال. ەگەر شامانشىل  بولا بەرسەڭ، ادەبيەت جاساۋ ايدالادا قالادى.

– ءسىز وسىعان دەيىن وقىرمانعا جەتى ولەڭ­دەر جيناعىن ۇسىنىپسىز، اينالاعا، مىنا الەم­گە اقىننىڭ كوزىمەن قاراۋ مۇلدە بولەك شىعار؟

– مەن بۇعان قىسقاشا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىم. اقىندار ەشقانداي جاۋاپكەرشى­لىك­تىڭ شەڭبەرىندە بولمايدى، ءتىپتى ولار الدەبىر قوعامدا ەمەس، ءوز الەمدەرىندە عانا ءومىر سۇرەدى.   ارينە سولاي بولۋى كەرەك تە.

– ءسىزدىڭ «يمپۋلس داۋىسى» اتتى روما­نىڭىز موڭعولياداعى، سونىمەن قاتار قىتاي­داعى ىشكى موڭعولداعى حالىق ەمشىلە­رى­نىڭ تاريحى تۋرالى باياندايدى. مەنى بۇل كىتاپ­­تىڭ اتاۋى قاتتى قىزىقتىردى. موڭ­عول­دار بولاشاقتى بولجاي الاتىنىن وسى شىعار­ماڭىزدا تىلگە تيەك ەتەسىز، ءتىپ­تى كەز كەل­گەن ادامنىڭ تاعدىرىن ونىڭ دىبىسى­نان بول­جاۋعا بولادى دەگەن بايلام ايتاسىز.

– سول روماندى جازۋ ءۇشىن مەن حالىق ەمشىلە­رىمەن دوستاستىم. ءتىپتى يمپۋلس ءبىز ويلاعاننان دا جوعارى بولجاۋ قاسيەتىنە يە ەكەنىن ءتۇسىندىم. جاقسى دارىگەر ءبىر مينۋت ىشىندە ناۋقاستىڭ تامىر سوعۋىنا قاراپ وعان ءدال دياگنوز قويا الادى. مۇنداي دياگنوز ءۇشىن وتە قىمبات فيزيكالىق تەكسەرۋ جانە كەم دەگەندە ءۇش-ءتورت كۇندىك كەزەڭ قاجەت. ەگەر ءسىز ءۇش جىل ىشىندە اۋىر اۋرۋعا تاپ بولساڭىز، وندا ءسىزدىڭ ءيمپۋلسىڭىز بۇگىندە بۇل اقپاراتتى الدەقاشان وڭدەپ قويعان. بۇل وزىنشە ءبىر تىلسىم دۇنيە سياقتى.

– ءسىزدىڭ «قارلى رومانس» پوۆەسىڭىز كوپ­تە­گەن تىلگە اۋدارىلدى.   ماسكەۋ ادەبيەت ينس­­تي­تۋتىنىڭ پروفەسسورى كازناچەەۆ  بۇل شى­عار­­ما­نى حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭى­زىمەن» دەڭ­گەيلەس دەپ باعالاپتى. بۇل باعا ءسىزدى ءوسىردى مە؟

– جوق. كازناچەەۆ مىرزا وسىلاي ايتقاندا مەن ءوزىمدى جايسىز سەزىندىم. سوندىقتان مەن وسى سياقتى ماقتاۋلاردى شىعارماشىلىق ءوسۋ جولىما پايدالانبادىم. بىراق ونىڭ بۇل باعاسى موڭعولداردىڭ اتالعان شىعارما تۋرالى ەشتەڭە بىلمەگەنىن تۇسىندىرەدى. سوڭعى 30 جىلدا ەلىمىز بارلىق سالادا، سونىڭ ىشىندە ادەبيەتتە دە رەسەيدەن الىستاپ كەتتى.  ماسكەۋدەگى ادەبيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەننەن كەيىنگى ءومىر جولىمدا ۋنيۆەرسيتەت پروفەسسورىنان جاقسى باعا ەستۋ مەن ءۇشىن قۋانىش. بىراق موڭعولداردى، اسىرەسە جاس بۋىن وقىرمانداردى ورىستاردىڭ پىكىرى قىزىقتىرمايدى.

– العاشقى رومانىڭىز «سيقىرلى ساعىم» كوممۋنيستىك داۋىردەگى قاراپايىم موڭعول وتباسىلارى مەن ولاردىڭ ۇرپاق­تارىنىڭ پوستسوتسياليستىك ءومىرىن سۋرەتتەيدى. رومانداعى وقيعالار ومىردە بولعان با؟

– كىتاپتا باياندالعان جايتتارعا وتە ۇقساس وقيعالار تۋرالى كوپ ەستىدىم.  ال مەن رومانىما وزىمە تانىس وقيعالاردى عانا پايدالاندىم. روماننىڭ باستى كەيىپكەرلەرى مەنىڭ قۇرداستارىم ەدى، سول ءۇشىن  بۇل روماندى جازۋ وتە وڭاي بولدى.

جيىرما ەكى جىل كىتاپ جازىپ ءومىر ءسۇردىم

– موڭعول جازۋشىلارى بولاشاقتا ادە­بيەت بويىنشا نوبەل سىيلىعىن الادى دەپ ويلايسىز با؟ كىمدەر الادى دەپ ويلايسىز؟

– جۋىق جىلدارداعى نوبەل سىيلىقتارى ساياسي سەبەپتەرمەن ءجيى بەرىلدى. مەنىڭ ويىمشا، ۋكراينانىڭ ءبىر قالامگەرى الداعى قازان ايىندا وسى سىيلىقتى الۋى مۇمكىن. ال كۇندەردىڭ كۇنى الدە ءبىر موڭعول جازۋشىسى دا وسى سىيلىقتى الۋعا لايىق كەلەتىن شىعار.  سۇراعىڭ وتە سالماقتى، نە ايتارىمدى بىلمەي وتىرمىن. شۆەتسيا قىتايمەن تىكەلەي قاقتىعىساتىن بولسا، قىتايداعى ىشكى موڭعولياداعى كەيبىر جازۋشىنىڭ دا مۇمكىندىگى بار شىعار. سونىمەن بۇنىڭ ءبارىن ۋاقىت شەشەدى. ەگەر كەز كەلگەن موڭعول جازۋشىسى نوبەل سىي­لىعىن السا، مەن ونىڭ ەل مويىندايتىن تالانتتى اقىن نەمەسە كەرەمەت جازۋشى بولعانىن قالاي­مىن. بۇل ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ويتكەنى بۇل سىيلىقتى كوپتەگەن قاراپايىم قالامگەر الدى ەمەس پە؟!

– مۇمكىن، موڭعول جازۋشىسى رەتىندە ەڭ الدىمەن ءسىز الاتىن شىعارسىز؟

– ەگەر سولاي بولسا، سول ۇلكەن قۋانىشتى سەنىمەن بىرگە تويلايمىن. (كۇلدى).

– جيىرما ەكى جىل بويى ەش جەردە جۇمىس ىستەمەپسىز، تەك جازۋشىلىقپەن اينالىساسىز. موڭعوليادا جازۋشىلاردىڭ جاعدايى قالاي؟ قالاماقىعا كۇن كورۋ مۇمكىن بە؟

– ءيا، مۇمكىن. سوندىقتان مەن وسى جولدى تاڭدادىم. قازىر كىتاپ جازۋ ارقىلى ءتىپتى قوماقتى اقشا تاۋىپ جۇرگەن باسقا اۆتورلار دا بار. سولاردىڭ كەسىرىنەن مەن جازۋمەن ءومىر سۇرەمىن دەگەندى قويدىم. ولاردىڭ بۇل وسپادارلىعى مەنى قاتتى قىنجىلتادى.

– الەم ادەبيەتى موڭعول ادەبيەتىنە اسەر ەتتى مە؟

– ارينە. شەتەل ادەبيەتى بولماسا، ءبىز تەك «موڭعولداردىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە» عانا ءومىر سۇرەتىن ەدىك.

– ءسىزدىڭ ەلدە كىتاپ نارىعى قالاي؟ جازۋ­شى­­لاردىڭ كىتاپتارى ءۇيىنىڭ بالكونىندا ءۇيىلىپ جاتا ما، الدە ساتىلا ما؟

– جوعارىدا ايتقانىمداي، بىزدە ءارتۇرلى اۆتورلار جارىققا شىقتى. اراسىندا جاقسى جازاتىندارى دا بار. بىراق ولاردىڭ كىتاپتارىن ساتىپ الاتىندار وتە از. ال جازا المايتىندار دا جاعالاسىپ ءومىر سۇرۋدە، بىراق ولاردىڭ جازعاندارىن اق-قارانى ايىرمايتىن وقىرماندار ساتىپ الىپ ءجۇر. بۇل جەردە لوگيكا ساقتالماعان.

– ءسوزدىڭ كۇشىنە سەنەسىز بە؟

– ارينە، سەنۋىم كەرەك. بۇل سەنىم مەنىڭ ءومى­رىمنىڭ ءمانى بولىپ تابىلادى.

– ءبىر قىزىعى، اقىندار پروزا جازسا، مول­دىرەتىپ جازادى. مۇنىڭ نەندەي سىرى بار؟  اقىن بولۋدىڭ ماعىناسىن ءبىر اۋىز سوزبەن سيپاتتاي الاسىز با؟

– مەنىڭشە، كەز كەلگەن كەرەمەت جازۋشى ەڭ الدىمەن اقىن بولىپ قالىپتاسۋى كەرەك. ال جازۋشى اقىن ەمەس، تەك جازۋشى عانا بولسا، ودان ەشتەڭە شىقپايدى. ەگەر ءسىز ۇلكەن شىعارمانىڭ ىشىنەن جۇرتتى تاڭداندىرا الاتىن  كۇشتى پوەتيكالىق قۋاتتى سەزىنە الماساڭىز، وندا ونىڭ جازعانىنان ەشتەڭە شىقپايدى.

اڭگىمەلەسكەن

دۇيسەنالى الىماقىن،

«Egemen Qazaqstan»