ءار بالا ۇستازدان ءتالىم الۋعا لايىقتى

وڭىرلەرگە مۇعالىم جەتىسپەيدى

پرەزيدەنت پەداگوگ جەتىسپەيتىن وڭىر­لەرگە ساپالى كادر تارتاتىن الەۋ­مەت­تىك باعدارلاما جاساۋدى ۇسىندى. «سا­پالى بىلىمگە قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ – ءسوزسىز باسىم باعىت. بۇل – بۇكىل قوعام دامۋىنىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى. ءبىز مەكتەپتەردى قالاي ماتەريالدىق جاعىنان قامتاماسىز ەتسەك تە، ءبىلىم ساپاسىن جاقسى مۇعالىمدەرسىز كوتەرۋ مۇمكىن ەمەس. ۇلى احمەت بايتۇرسىن ۇلى ايتقانداي، مۇعالىم – مەكتەپتىڭ جۇرەگى. سوندىقتان مەن مۇعالىمدەر تاپشىلىعى بار وڭىرلەرگە ۇزدىك پەداگوگتەردى تارتۋ­دىڭ ارنايى قولداۋ پاكەتتەرى بار باع­دار­لاما ازىرلەۋدى تاپسىرامىن»، دەدى ق.توقاەۆ.

قولداۋ پاكەتتەرىنە نە كىرەدى؟ ۇز­دىك پەداگوگتەر قالاي انىقتالادى؟ باع­دار­لاما قاشان ازىرلەنەدى؟ اتالعان ماسە­لەلەر بويىنشا ءبىلىم جانە عىلىم مينيس­ترلىگىنە حابارلاستىق. اتالعان ۆەدومست­ۆودان: «مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قولداۋ شارالارىنىڭ ءتيىستى پاكەتى بار ۇزدىك پەداگوگتەردى تارتۋ بويىنشا ارنايى باعدارلاما ازىرلەنەدى. ۇزدىك پەداگوگتەر ولارعا ەڭ كوپ قاجەتتىلىك جانە ءبىلىم بەرۋ ساپاسى بويىنشا ۇلكەن الشاقتىق بار وڭىرلەرگە تارتىلادى. سونىمەن قاتار جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ۇزدىك تۇلەكتەرىن انىقتاۋ جانە تارتۋ جۇمىستارى باستالدى. پەداگوگتەردى تارتۋ ولشەمدەرى ازىرلەنەدى. تارتىلعان پەداگوگتەر ءۇشىن الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ مىناداي شارالارى ۇسىنىلادى: جالاقىنىڭ ءوسۋ كوەففيتسيەنتىن بەلگىلەۋ، تۇرعىن ءۇي تولەمدەرىن بەرۋ نەمەسە وتەۋ جانە ت.ب. بۇل جوبا 2022 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ ىسكە اسىرىلا باستايدى»، دەگەن جاۋاپ الدىق.

مينيسترلىكتىڭ دەرەگىنە قاراعاندا، پەداگوگتەر ەڭ كوپ جەتىسپەيتىن وڭىر­لەر­­گە اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، الماتى جانە تۇر­كىستان وبلىستارى جاتادى. وندا باستاۋىش سىنىپ، ماتەماتيكا، فيزيكا، ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى مۇعالىمدەرىنە قاجەت­تىلىك بار.

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ وسى وقۋ جىلىنىڭ باسىندا: «پەداگوگ دەفيتسيتىنە كەلسەك، بيىل قىركۇيەكتەگى جاعداي بويىنشا ەلىمىزدە 3 مىڭنان اسا جۇمىس ورنى بوس تۇر. بۇگىندە قازاقستاندا 350 مىڭداي مۇعالىم بارىن ەسكەرسەك، سالىستىرمالى تۇردە 3 مىڭدى اسا ۇلكەن تاپشىلىق دەپ ويلامايمىن. مۇعالىمدەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى كوبىنە اۋىلدىق جەرلەردەگى شاعىن مەكتەپتەردە بايقالادى. شاعىن مەكتەپتەردەگى پەداگوگ تاپشىلىعى ونداعى جۇكتەمەنىڭ ازدىعىنان تۋىنداپ وتىر»، دەگەن.

ماماندار ادەتتە اۋىلدىق جەرلەردە جەتىسپەيدى. سان جاعىنان جەتىسپەي تۇرعاندا، ساپا جاعىنان تاپشىلىقتىڭ بولاتىنى انىق. ويتكەنى ءاربىرىمىز ءوز اۋىلىمىزداعى مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ كەزىندە قالاي وقىعانىن جانە ديپلومدى قانداي جولمەن العانىن، ءبىر مۇعالىمنىڭ ءبىر-بىرىنە وقۋ باعدارلاماسى كەلمەيتىن بىرنەشە پاننەن ساباق بەرەتىنىن بىلەمىز. الايدا ناقتى فاكتىنى سويلەتسەك.

ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ دەرەكتەر قورىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 366 666 مۇعالىمنىڭ 209 391-ءى (57%) اۋىلدىق مەكتەپتەردە جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ ىشىندە 73 226 (41،1%) ماماننىڭ التى جىلدان اساتىن ەڭبەك ءوتىلى بار، 32 256 پەداگوگ (15،4%) جوعارى جانە ءبىرىنشى ساناتقا يە، 45 445 مۇعالىم (21،7%) «پەداگوگ-زەرتتەۋشى»، «پەداگوگ-شەبەر» ساناتتارىن جانە 3 908-ءى ماگيسترلىك دارەجەسىن العان. جوعارى ءبىلىمى بارلار – 185 749، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىمى بارلار – 23 642.

ءبىز جاۋاپتى مينيسترلىكتەن قانشا پەداگوگتىڭ ءوز ماماندىعىمەن جۇمىس ىستەيتىنىن سۇراعانبىز. بىراق وعان جاۋاپ بولمادى. دەگەنمەن وسى قولدا بار دەرەكتىڭ وزىنەن اۋىل مۇعالىمدەرىنىڭ ساپالىق قۇرامى كوڭىل كونشىتپەيتىنىن بىلۋگە بولادى. ويتكەنى بارلىق ساناتى جانە ماگيسترلىك دارەجەسى بار پەداگوگتى قوسقاندا 81 603 قانا بولادى. بۇل بارشا اۋىل مۇعالىمىنىڭ جارتىسىنا دا جەتپەيدى، ناقتىسىن ايتقاندا 38 پايىزىن عانا قۇرايدى.

ءساتسىز جوبا ساباق بولا ما؟

مۇنى ۋرباندالۋ ۇردىسىمەن، ياعني حالىقتىڭ اۋىلدان قالاعا اعىلۋىمەن بايلانىستىرۋعا بولار. الايدا مۇنداي ماسەلە بۇرىننان بەرى بولدى عوي، ەڭ قيىنى ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما بولعاندا دا تۇيتكىلدىڭ ءتۇيىنى تۇبەگەيلى تارقاتىلمادى. ءيا، ءبىز «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسىن مەڭزەپ وتىرمىز. بۇل ۇكىمەتتىك باعدارلاما دا اۋىل­دار­داعى مامانداردىڭ تاپشىلىعىن جويۋعا باعىتتالعان جانە كادرلاردىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتكەرلەرى دە بار. «ديپلوممەن – اۋىلعا» بارىپ، كەرى قايتقاندار، قارىزعا بەلشەدەن بات­قاندار تۋرالى تالاي رەت جازىلدى. بىلىكتى مۇعالىمدەردى مامان تاپشى وڭىرگە تارتاتىن جاڭا باعدارلاما دا ءدال سولاي سوڭىندا سۇيىلىپ كەتپەي مە؟ بۇل ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ بۇل سۇراعىمىزعا ۆەدومستۆودان جاۋاپ الا المادىق.

ەسەسىنە «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلدە وقىپ كەلىپ، اۋىلعا جۇمىسقا بارعان جانسۇلتان نۇرمۇحانوۆ جوعارى­دا­عى سۇراعىمىزعا جاۋاپ بەردى. ونىڭ ويىنشا، جاڭا باعدارلاما «ديپ­لوم­مەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى سياقتى سوڭىندا سۇيىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن مۇ­عا­لىم­دەرگە ەشقانداي مىندەتتەمەسىز ءۇي بەرۋ قاجەت.

«پرەزيدەنت قاسىم-جومارت
توقا­ەۆ­­تىڭ­ بىلىكتى پەداگوگتەر جەتىسپەيتىن وڭىر­لەرگە كادر تارتۋ ماسەلەسىن شەشۋ تۋرا­لى تاپسىرماسى – مەنىڭشە، قالا مەن اۋىل اراسىنداعى ءبىلىم ساپاسىنىڭ الشاق­تىعىن جوياتىن جاقسى باستاما. ەڭ ءبىرىنشى، ۇزدىك ۇستاز اۋىلدىق جەرگە بارۋ ءۇشىن وعان قاجەتتى الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم جاسالۋى كەرەك، ياعني ەشقانداي مىندەتتەمەسىز بەرىلەتىن ءۇي مەن كوتەرمە قاراجات بولعانى دۇرىس. ويتكەنى «ديپلوممەن – اۋىلعا» باع­دار­لاماسىنىڭ مىندەتتەمەلەرى كوپ بول­عاندىقتان، كوپ­شى­لىگى بۇل جوبامەن اۋىلعا بارعىسى كەلمەيدى. الايدا مۇنىڭ ءوزى دە قازىرگى جاعدايدا مامانداردى اۋىلعا تارتۋعا جەتكىلىكسىز بولىپ تۇر. سول سەبەپتى «اۋىل كۆوتاسىمەن» بىتىرگەن جاس مامانداردى اۋىلدا ەڭبەك ءوتىلىن باستاۋعا زاڭ بويىنشا مىندەتتەۋ قاجەت. سونىمەن قاتار «بولاشاق» حالىقارالىق ستي­پەن­ديا­سىنىڭ پەداگوگيكالىق مامان­دىق بويىنشا بىتىرگەن تۇلەكتەرىن دە ەڭبەك ءوتىلىن اۋىلدا وتكىزۋگە مىندەتتى ەتۋ كەرەك. سوندا عانا اۋىلدىڭ ءبىلىمى مەن جالپى جاعدايى كوركەيەدى. سونىمەن بىرگە بريتاندىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، اۋىلدىق جەردە حالىقارالىق مەكتەپتەردى اشقان ءجون. نەگە دەسەڭىز، قازىرگى ۋاقىتتا مامانداردىڭ كوپشىلىگى ەڭ اۋەلى جۇمىس ورنىنىڭ بەدەلى مەن دا­رە­جەسىنە كوڭىل بولەدى»، دەيدى ج.نۇرمۇحانوۆ.

تۇيتكىلدەن تۇيتكىل تۋادى

راسىمەن دە اۋىل مەن قالا مەكتەپ­تەر­ىنىڭ ءبىلىم ساپاسى اراسىنداعى الشاق­تىق – بىرنەشە جىلدان بەرى كۇن تارتى­بى­­نەن تۇسپەي تۇرعان وزەكتى ماسەلە. ويتكەنى حالىقارالىق ءبىلىم باعالاۋ كورسەتكىشتەرىندە اۋىل وقۋشىلارى قالالىق قۇرداستارىنان 1،5 جىلعا ارتتا قالىپ كەلەدى. اۋىل مەن قالا مەكتەپتەرى اراسىنداعى ءبىلىم ساپاسىنىڭ الشاقتىعىن زەرتتەپ جۇرگەن مامان، ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى ايماقتانۋ كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى جاسۇلان نۇرباەۆ بۇل ءۇشىن جۇمىس كەشەندى تۇردە ۇيىمداستىرىلۋى كەرەك ەكەنىن اتادى.

«پەداگوگيكالىق كادر جەتىسپەۋشىلىگىن جويۋعا باعىتتالعان الەۋمەتتىك باعدار­لاما كەشەندى بولۋى ءتيىس. ءبىلىم بەرۋ نەمەسە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى كەز كەلگەن الەۋمەتتىك باعدارلاما ءومىردىڭ كوپتەگەن اسپەكتىلەرىن قامتۋى كەرەك. ال ەگەر اۋىلدىق جەر تۋرالى ايتاتىن بولساق، كەشەندى جۇمىستار ەكى ەسە ارتادى. سونىمەن «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى نەمەسە ونىڭ اتىنا ايتىلاتىن سىن كوبىنە جاس كادرلاردىڭ كەلىسىمشارت مەرزىمىن اياقتاعاننان كەيىن نەگىزىنەن حالىق تىعىز ورنالاسقان جانە دامىعان ەلدى مەكەندەرگە كەتەتىنىنە بايلانىستى. ال جاس مۇعالىمدەر الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ جوقتىعىنان كەتەدى، ياعني ءتيىستى ينفراقۇرىلىمنىڭ (جولدار، ينتەرنەت جانە ت.ب.)، قاجەتتى ىڭعايلىلىقتىڭ (سۋ، گاز، جىلۋ جانە ت. ب.)، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەردىڭ (كلۋبتار، سەكتسيالار، بوس ۋاقىت) بولماۋى سەبەپ بولادى. ساراپشىلار قوسىمشا ءبىلىمنىڭ بولماۋىنا بايلانىستى اۋىلدىق ءبىلىمنىڭ ساپاسى قالالىق دەڭگەيدەن تومەن دەپ ءجيى ايتادى. ال قوسىمشا ءبىلىم الۋشىلار ءۇشىن عانا ەمەس، جاس پەداگوگتەر ءۇشىن دە قاجەت. بۇل باعدارلاما كوپتەگەن باسقا باعدارلاما مەن رەفورماعا قاراعاندا وڭ ناتيجەگە يە بولسا دا، ءبىر باعدارلاما اۋىلداعى كادرلار جەتىسپەۋشىلىگىن شەشە المايدى. اۋىل شارۋاشىلىعىن دا، اۋىلدىق كاسىپكەرلىكتى دە، اۋىلدىق ينفراقۇرىلىمدى دا دامىتۋ قاجەت، جالپى اۋىلدا ءومىر ءسۇرۋ قالادا تۇرعاننان كەم تۇسپەيتىن دەڭگەيدە بولۋى ءتيىس»، دەدى ج.نۇرباەۆ.

ساراپشىنىڭ سوزىندە جان بار، بارلىق سالا ءبىر-بىرىمەن بىتە قايناسىپ جاتىر. ءبىر سالادا عانا وزگەرىس جاساپ، سول سالادا تولىق ىلگەرىلەۋ كۇتۋ مۇمكىن ەمەس. دەسەك تە بۇل ءۋاج پەداگوگ تاپشىلىعى بار وڭىرلەرگە بىلىكتى مامان تارتۋدى ماقسات ەتكەن جاڭا الەۋمەتتىك باعدارلامانى سالعىرت ازىرلەۋگە تۇرتكى بولا المايتىنى انىق. ءبىر كەزدەرى «مۇعالىم كوپ، ۇستاز از» دەپ جازعانبىز. ال ءار بالا ءوزىنىڭ تۇرعىلىقتى جەرىنە، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، دەنساۋلىق جاعدايىنا قاراماستان، بىلىكتى پەداگوگتەن، ياعني ۇستاز دەگەن ۇلى اتتان ءبۇتىن ءبىر ومىرىنە ازىق بولار ءتالىم، ساپالى ءبىلىم الۋعا لايىقتى ءارى قۇقىلى.