ۆاكتسينا العانداردىڭ جاعدايى جاقسى

قازاقستان وڭىرلەرىندەگى ەپيدەميولو­گيا­لىق احۋالدى باعالاۋ ماتريتساسى جا­ريا­لانىپ، 17 مامىرداعى جاعداي بو­يىنشا «قىزىل ايماقتا» نۇر-سۇلتان، الماتى، شىمكەنت قالالارى، اقمولا، اتىراۋ، باتىس قازاقستان، قارا­عاندى وبلىس­تارى تۇر. «سارى ايماقتا» اقتوبە، الماتى، پاۆلودار وبلىس­تا­رى ورنالاسقان. «جاسىل ايماققا» شى­عىس قازاقستان، جامبىل، ماڭعىستاۋ، تۇركىستان، قوستاناي، قىزىلوردا جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارى ەندى. بۇل رەتتە پاۆلودار، اقتوبە، الماتى وبلىستارى «قىزىلدان» «سارى ايماققا»، شىمكەنت قالاسى مەن اتىراۋ وبلىسى كەرىسىنشە، «سارىدان» «قىزىل ايماققا» اۋىسىپ وتىر.

ماماندار اتالعان ىندەتتەن ارىلۋ­دىڭ بىردەن-ءبىر جولى ۆاكتسينا ەكە­نىن ايتىپ دابىل قاعۋدا. جاۋاپتى ۆەدوم­­­ست­ۆو­نىڭ تاراتقان اقپاراتى بويىنشا بۇ­گىن­دە ەلىمىزدە 1 844 938 ادام ۆاكتسينا سالدىرعان. جۋىردا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ باس ديرەكتورى تەدروس ادانوم گەبرەيەسۋس كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنا قارسى ەكپە سالدىردى. بۇل تۋرالى ول تwitter-دەگى پاراقشاسىندا جازدى.

«سovid-19 ينفەكتسياسىنا قارسى ۆاك­تسينا سالدىرتۋعا كەزەگىم كەلدى. ۆاك­تسي­نالار ءومىردى قۇتقارىپ قالادى. ونى الەمنىڭ بارلىق جەرىنە نەعۇرلىم تەزىرەك جەتكىزگەن ماڭىزدى. ەگەر سىزدەر مەن سياقتى ۆاكتسينا قولجەتىمدى ەلدە تۇرساڭىزدار، كەزەگىڭىز كەلىپ تۇرسا، ۆاكتسينالاۋدان ءوتىڭىز»، دەپ جازدى ددۇ باسشىسى. گەبرەيەسۋستىڭ ءدال قانداي پرەپارات سالدىرتقانى تۋرالى ناقتىلانبادى. ددۇ مالىمەتىنشە، الەمدە كوروناۆيرۋس جۇقتىرۋ جانە ودان بولعان ءولىم وقيعالارىنىڭ سانى سوڭعى اپتادا ازايعان. ەۋروپا جانە جەرورتا تەڭىزىنىڭ ايماقتارىندا جاڭا وقيعالار تىركەلۋى ازايعانى بايقالىپ وتىر. ال وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا جاڭادان اۋرۋ جۇقتىرۋ وقيعالارىنىڭ سانى 6 پايىزعا وسكەن.

وسىعان دەيىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا ۆاكتسينانىڭ ەكى دوزاسىن قابىلداعانىن جازعان ەدىك. بۇعان قوسا دەپۋتاتتار، الدىڭعى شەپتە جۇرگەن دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەر، اسكەري سالا قىزمەتكەرلەرى دە ۆاكتسينا الدى. تانىمال تۇلعالار، قوعام بەلسەندىلەرى دە قالىس قالعان جوق. مى­سالى، جاقىندا ەلورداداعى ءابۋ-دابي پلازا ساۋدا ورتالىعىنداعى ۆاكتسينالاۋ بەكەتىندە نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ مۋزىكالىق جاس كورەرمەن تەاترىنىڭ ءبىر توپ ءارتىسى ۆاكتسينا الدى. ونەر سالاسىنىڭ وكىلدەرىن تەاتر ديرەكتورى اسحات ماەميروۆ باستاپ كەلدى.

«بۇگىن ەرەكشە كۇن. نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ مۋزىكالىق جاس كورەرمەن تەاترىنداعى ارىپتەستەرىمىزبەن بىرگە ءابۋ-دابي پلازا كەشەنىندە ۆاكتسينا الدىق. سپۋتنيك-V ۆاكتسيناسىن الۋدى دۇرىس دەپ ۇيعاردىق. ءبىز كورەرمەندەرمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيمىز، حالىقتىڭ ورتاسىندا جۇرەمىز. سوندىقتان ارتىستەرگە، ونەر ادامدارىنا مىندەتتى تۇردە ساقتانۋ كەرەك»، دەدى تەاتر باسشىسى.

ول سپۋتنيك-V ۆاكتسيناسىنىڭ تيىم­دى­لىگى تۋرالى دوستارى مەن ارىپتەستە­رى­نەن ەس­تى­گەنىن ايتادى. سول اقپاراتتىڭ شىن­دى­عىنا ءىس جۇزىندە كوز جەتكىزگەن تەاتر وكىلى قازاقستاندىقتاردى ۆاكتسينا الۋعا شاقىردى.

«قازىر عانا الىپ شىقتىم. ەشقانداي ءتاندى اۋىرتاتىنداي اسەرىن بايقاعان جوق­پىن. يزرايل، اقش، ۇلىبريتانيا سياق­تى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ كوبى ۆاك­تسينا الۋدا العا شىعىپ جاتىر. وتانداستارىمدى ۆاكتسينا الۋعا شاقىرامىن. وتكەن عا­سىر­لاردىڭ باسىندا دا وسىنداي ىندەت تاراعان كەزدەر بولعان. سونىڭ ءبارىن ادامزات ءارتۇرلى ۆاكتسينالاردى ويلاپ تاۋىپ، جەڭىپ وتىرعان. مەنىڭ ۇعى­مىم­دا پاندەميا كەزىندە ۇلتتى، مەم­لەكەتتى ساقتاۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى – ۆاك­تسينا الۋ. ءوزىم ءبىر جىل بۇرىن وسى كوروناۆيرۋسپەن قاتتى اۋىرىپ جا­زىلعانمىن. سوندىقتان بيىل ەكىنشى رەت قايتالانباۋى ءۇشىن ەكپە سالدىردىم»، دەدى ا.ماەميروۆ.

اتالعان تەاتردىڭ جەتەكشى اكتەرى، تانىمال كينو اكتەرى اسىلحان تولەپوۆ تە سپۋتنيك-V ۆاكتسيناسىن تاڭداعانىن ايتتى.

«وزدىگىمنەن تاڭداۋ جاساپ، ۆاكتسينا الامىن دەگەن شەشىمگە كەل­دىم. دەن­ساۋ­لىق كەرەك، كۇتىنۋ كەرەك. اينا­لا­مىزعا دا ءبىزدىڭ قاۋىپسىز بولعا­نى­مىز قاجەت. ءاربىر ىسكە سىن ايتپاس بۇرىن ءبىرىنشى ءوزىڭ­دى تۇزەۋ كەرەك قوي. وتباسى مۇشە­لە­رىنىڭ اراسىندا ەڭ ءبىرىنشى مەن باستاپ تۇرمىن. مامانداردان كەڭەس الدىم، ءبارىن ءتۇسىندىردى. جاڭا ەكپە سالعان ماماندار دا ۆاكتسينادان كەيىن ءۇش كۇن جۋىن­­­­باۋ كەرەك دەگەن سياقتى ەرەجەلەرىن ايتىپ جاتىر»، دەدى اكتەر.

جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيا­نىڭ مۇشەسى، قوعام قايراتكەرى مۇحتار تايجان الەۋمەتتىك جەلىدە وتاندىق ۆاكتسينانى سالدىرعانىن جازدى.

«مەن قازاقستاندىق عالىمداردى قولدايمىن جانە سەنەمىن! QazVac-تى سال­عىزدىم. استانادا ءابۋ-دابي عيما­را­تىن­دا سالىپ جاتىر، 2-قاباتىندا. كەزەك جوق، 10 مينۋت ىشىندە سالىپ جىبەردى. تاعى 30 مينۋت وتىراسىڭ، كەتەسىڭ»، دەدى م.تايجان.

بۇعان دەيىن حابارلانعانداي، بىلتىر جازدا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ، 2020 جىلى جەلتوقسان ايىندا پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى ەرلان كارين، وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ، س.ج.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى تالعات نۇرعوجين وتاندىق ۆاكتسينانى سالدىرعان ەدى. ال بيىل 26 ساۋىردە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ باس­شى­لىعى وتاندىق ۆاكتسينانى ەكتىرگەن. جاقىندا ەلورداداعى №9 ەمحانادا سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق با­قى­لاۋ كوميتەتىنىڭ باسشىسى ايجان ەسماعامبەتوۆا كۆي-عا قارسى قازاق­ستاندىق QazCovid-in ۆاكتسيناسىن سال­دىردى. «ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قام­تا­ماسىز ەتۋ ءۇشىن بىزدە حالىقتىڭ 60% ۆاكتسينالانۋى كەرەك. تەك وسىلاي عانا ۆيرۋستىڭ اينالىمىن توقتاتۋعا بولادى»، دەدى كوميتەت باسشىسى.

قازاقستان پروفيلاكتيكالىق مەديتسينا اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى الماز شارمان كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستە ۆاكتسينا سالۋ ونى جەڭۋدىڭ جالعىز جولى ەكەنىن العا تارتادى.

«ەل تۇرعىندارىنا ۆاكتسينانىڭ ءۇش ءتۇرى سالىنىپ جاتىر. بۇل مۋتاتسياعا ۇشىراپ جاتقان ۆيرۋسقا قارسى ءتيىمدى ناتيجە بەرۋدە. دەسەك تە، ەكپە جاقسى ناتيجە بەرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ باسىم بو­لى­گى ەگىلۋ كەرەك. ەگەر جەتكىلىكتى تۇردە دوزا سالىنباسا، اۋرۋدى جەڭۋ قيىن بولادى. ادامدار قانشالىقتى جىلدام ۆاك­تسينا سالدىرسا، سوعۇرلىم تەزىرەك ۇجىم­دىق يممۋنيتەت قالىپتاسادى. سون­دىقتان ۆاكتسينا سالدىرۋ كوروناۆيرۋس­­­پەن كۇرەستە وتە ماڭىزدى بولىپ وتىر»، دەدى ا.شارمان.

سونىمەن قاتار ول ۆاكتسينا ادامدارعا ءارتۇرلى سيپاتتا اسەر ەتىپ جاتقانىنا قاتىستى جاۋاپ بەردى.

«ۆاكتسينا سالعان سوڭ ونىڭ اسەرى ادامنىڭ جانىنا باتاتىنداي اۋىر بول­­مايدى. 24 ساعات ىشىندە دەنە قىزۋى كو­تە­رىلىپ، بۋىندار سىرقىرايدى. بۇل كەزدە دەنە قىزۋىن تۇسىرەتىن ءدارى قابىلداعان دۇرىس. ۆاكتسينا يممۋندىق جۇيەنى ۆيرۋس­پەن كۇرەسۋگە جاتتىقتىرادى. ما­سە­لەن، ادەت­تە ءبىز جاتتىعۋ جاساعان سوڭ ەرتە­ڭىن­دە دەنەمىز اۋىرادى عوي، بۇل دا سول سياقتى»، دەدى ول.

ونىڭ ايتۋىنشا، ۆاكتسينا العان سوڭ ادام دەنەسىندە بىردەن انتيدەنە تۇزىلە­دى، بىراق كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستە ول شەشۋ­شى ءرول اتقارمايدى.

ء«بىرىنشى «م» كلاستى انتيدەنە پايدا بولادى. كەيىن ولاردى «G» كلاسىنىڭ انتيدەنەسى الماستىرادى. ولار 14 كۇن بولعاندا شارىقتاۋ شەگىنە جەتەدى دە، باسەڭدەي بەرەدى. ودان كەيىن اعزاداعى انتيدەنە تيترىنىڭ كورسەتكىشىنە ءمان بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ولار كوروناۆيرۋستى زارارسىزداندىرۋدا ماڭىزدى رولگە يە، بىراق ولار ەڭ باستىسى ەمەس. ول يممۋندىق جۇيەنىڭ اسكەرى سياق­تى. يممۋندىق قورعانىستا ليمفوتسيت­تەر ماڭىزدى رولگە يە. ولار باياۋ تۇزى­لە­دى، بىراق كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە انا­عۇر­لىم دايىندالعان جانە كۇشى جوعارى. ونى زەرتحانادا انىقتاۋ وتە قيىن. دەگەنمەن ۆاكتسينا العان سوڭ ولار ءتۇزىلىپ، كوروناۆيرۋستىڭ شابۋى­لىن كۇتەدى. ياعني كوروناۆيرۋس جۇق­قان جاسۋشالاردى ولتىرەدى»، دەدى قازاق­ستان پروفيلاكتيكالىق مەديتسينا اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى.