« ۇلى دالانىڭ ۇلتارالىق ءتىلى» ەستافەتاسى باستالدى

فورۋمعا قازاقستان حالقى اسسام­بلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنبا­سارى – حاتشىلىق مەڭگەرۋ­­شىسى جانسەيىت تۇيمەباەۆ، پار­لا­مەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتا­رى، مادەنيەت جانە ونەر قايرات­كەر­لەرى، فيلولوگيا مەن لينگۆيستي­كا سالاسىنىڭ ساراپشىلارى، قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى مەن قحا مۇشەلەرى، ەتنومادەني بىرلەس­تىكتەر مەن جاستار ۇيىمىنىڭ وكىل­دەرى قاتىستى. جيىندا ءسوز العان ج.تۇيمەباەۆ جۇك­تەلگەن تاپسىرمالاردىڭ قانداي دارەجەدە ورىندالىپ جاتقانىن، ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءىس جۇزىندە قانشالىقتى مەڭگەرگەنىن ناقتى دالەلمەن كورسەتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرعانىن العا تارتتى.

– بۇگىنگى جيىندى تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ­تىڭ «تىلگە دەگەن كوزقاراس – شىن­داپ كەلگەندە، ەلگە دەگەن كوز­قاراس» دەگەن ۇلاعاتتى سوزى­مەن باستاعىم كەلىپ تۇر. ەلبا­سى جىل سايىن قحا سەسسياسىندا «قازاق ءتىلى بارشانى بىرىكتىرەتىن، جاس­تاردى جاقىنداستىراتىن تاتۋلىق تىلىنە اينالۋعا ءتيىس!» دەپ ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. مەملەكەت باس­شىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا بيىلعى حالىققا ارناعان جول­داۋىندا «قازاق ءتىلىنىڭ مەملە­كەت­تىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن» دەگەن بولاتىن. مەملەكەتتىك ءتىل مۇنداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبارىمىز داڭعازا جاساماي، جۇمىلا جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەكتىگىن دە ەسكە سالعانى بەلگىلى، – دەگەن ول فورۋمعا ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىسىنان قازاق ءتىلىن جاتىق بىلەتىن، كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جۇزدەن استام ۇلىس وكىلى قاتىسىپ جاتقانىن جەتكىزدى.

– بۇگىن ورتامىزدا وتىرعان ازا­ماتت­اردىڭ اراسىندا ءتۇبى ءبىر تۇركى تىلدەس ەلدەرگە قاراعاندا، سلاۆيان تەكتەس حالىقتاردىڭ وكىل­دەرى كوپتەپ كەلىپ وتىر. ياعني، ورىس، ۋكراين، نەمىس، بەلارۋس، پولياك، لاتىش، تاعى باسقا ۇلت جاس­تا­رى­نىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەندەردىڭ كوپتىگىنە كوز جەتكىزدىك. بۇل قۋا­نارلىق جاع­داي، اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا تۇرار­لىق كورسەتكىش، – دەدى ج.تۇي­مەباەۆ. ول فورۋم جۇمى­سىن اشىق دەپ جاريالاپ، جاستار مەن دە­لەگاتسيا وكىلدەرىن اشىق الاڭعا پىكىر الماسۋعا شاقىر­دى. بۇدان سوڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەر­گەن وزگە ۇلت وكىلدەرى مەن ەتنوما­دەني بىرلەستىكتەردىڭ مۇشە­لەرى بىرقاتار ساۋالدارعا جاۋاپ بەرىپ، ءتىل ۇيرەنۋدەگى جەكە تاجىري­بە­سىمەن ءبولىستى. اتاپ ايتساق، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ ارقىلى قالاي جەتىس­تىككە جەتۋگە بولاتىنىن ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ، ءتىل مەڭگەرۋدە قانداي ادىستەرگە سۇيەنگەنىن، سونداي-اق مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىنە كەڭىنەن توق­تالدى. ماسەلەن، اتىراۋ وبلىسى، جىلىوي اۋدانىنا قاراستى قۇل­سارى قالاسىنىڭ تۇرعىنى يۋليانا نوۆيكوۆا قالاداعى «وركەن-2» بوبەكجاي-باقشاسىندا تاربيەشى بولىپ قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قازاق وتباسىنا كەلىن بوپ تۇسكەن يۋليانا قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرىن ۇستانىپ قانا قويماي، داستارقانىنان ۇلتتىق تاعامداردى ۇزبەيتىن كورىنەدى.

– جۇبايىم شەرحان ءۇيدىڭ كەن­جەسى بولعاندىقتان، قاراشاڭى­راقتىڭ يەسى. قازاق ءتىلىن مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە ۇيرەنە باستادىم. بۇل رەتتە كوپ كومەگىن بەرگەن دوستارىما، كورشىلەرىمە، ۇس­تازىما كوپ العىس ايتامىن. ۇيدە سالەم سالامىن، ال ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى «باقىتتى بول، قوسا­عىڭمەن قوسا اعار» دەپ باتاسىن بەرەدى. وسى اق تىلەكتى ەستىمەي جۇر­گەن كەلىندەر قانشا ما؟ سالەم سالۋدان كىشىرەيىپ قالمايسىڭ، ۇلكەننىڭ باتاسىن الىپ، سالەم بەرۋگە اسىعايىق، – دەدى ول. ال چەشەنستانداعى سوعىس ۋاقىتىندا وتبا­سىمەن اقتاۋعا جەر اۋىپ كەلگەن جامالايل ەليمحانوۆ ءوزى­نىڭ قىزىقتى دا تاعىلىمدى اڭگى­مەسىمەن كوپكە ۇلگى بولدى.

– وتباسىمىز 1995 جىلى قازاق­ستانعا قونىس اۋداردى. بالالىق شاعىم اقتاۋ قالاسىندا ءوتتى. ورىس مەكتەبىندە ءبىلىم الدىم. بەيجىڭدەگى قىتاي ساياسي ۋنيۆەرسيتەتىندە اعىلشىن، قىتاي تىلدەرىندە ءبىلىم العان سوڭ، 2014 جىلى تۋعان قالاما ورالىپ، مۇناي كومپانياسىنا جۇمىسقا ورنالاستىم. بىراق مەنى ءبىر وي ۇنەمى مازالاپ تۇردى. الەمنىڭ 4 ءتىلىن ۇزدىك مەڭگەردىم، بىراق مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىن بىلمەيدى ەكەنمىن. «مەن قازاق تىلىندە سويلەي العان كەزدە عانا ءوزىمدى قازاقستاندىق دەۋگە قۇقىعىم بار» دەپ وزىمە سەرت بەردىم، – دەپ  ەسكە الدى جامالايل. وسىلايشا نەبارى ەكى جىلدىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ العان ازاماتتىڭ ەرىك-جىگەرى كىمدى بولسىن قايران قالدىرارى انىق.

«مەن وسى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ، ەلىمنىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ وتىرمىن. مەن ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل – مەنىڭ ەكىنشى انا ءتىلىم. وسى تىلدە ويلايمىن، وسى تىلدە سويلەيمىن. بۇل تىلگە دەگەن قۇرمەتىم بالا كەزدەن ويانعان. ارالاسىپ جۇرگەن جولداستارىم دا وسى تىلدە سويلەيدى. مەنىڭشە، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ دەگەنىمىز – پاتريوتتىقتىڭ بەلگىسى»، دەگەن پەتروپاۆل قالا­سىنداعى ماناش قوزىباەۆ اتىن­داعى سولتۇستىك قازاقستان مەملە­كەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترانتى بوگدان پەتروۆ كەلەلى پىكىرىمەن كوپتىڭ كوكەيىندەگىسىن تاپ باستى. قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ جۇرگەن جاستارعا ريزا بولعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزي­دەنتى جانىنداعى ۇلتتىق كەڭەس مۇشەسى قا­زىبەك يسا، قوعام قايراتكەرى وتە­گەن ورالباي سىندى ەل اعالا­رى ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، باتا­سىن بەردى. فورۋم اياسىندا كون­تسەرتتىك باعدارلاما ۇيىمداستى­رىلىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك مەڭ­گەر­گەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ بەل­سەن­دىلەرى پرەزيدەنتتىڭ العىس حا­تىمەن ماراپاتتالدى. مەملە­كەت كوزدەپ وتىرعان مەجە بويىن­شا، 2025 جىلعا قاراي قازاقستان­دىق­تاردىڭ 95 پايىزى قازاق ءتىلىن ءبىلۋى ءتيىس. وسى ورايدا ج.تۇيمەباەۆتىڭ باستاۋىمەن ەتنوس وكىلدەرىنىڭ اراسىندا « ۇلى دالانىڭ ۇلتارالىق ءتىلى» ەستافەتاسى اشىق دەپ جاريا­لاندى. ەسكەندىر حاسانعاليەۆ پەن قادىر مىرزا ءالىنىڭ تۋىندىسى «اتامەكەن» ءانىن سالتاناتتى تۇردە بارلىق قاتىسۋشىلار ورىنداپ، ەستافەتا اسسامبلەيانىڭ الماتى قالالىق حاتشىلىعىنا جولداندى. شارت بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىل ناسيحاتى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كەڭىنەن قولدانىسقا يە بولادى.