قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن ىنتا كەرەك پە، ۋاقىت كەرەك پە؟ ءتىل ۇيرەنۋگە نە كەدەرگى؟ ءتول مەرەكەمىز تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي ەلوردادا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا باعىتتالعان « ۇلى دالانىڭ ۇلتارالىق ءتىلى» اتتى فورۋمىندا ءدال وسى ماسەلەلەر كوتەرىلدى. ءتىل تۋرالى ادەتتەگى جيىنداردان وزگەشە فورماتتا وتكەن فورۋم جۇمىسىندا قازاق ءتىلىن انا تىلىندەي مەڭگەرگەن ازاماتتار ەمىن-ەركىن وي-پىكىر الماسىپ، ءتىل ۇيرەنۋ جولىن وزگەلەرگە ۇلگى ەتە وتىرىپ، بايانداپ بەردى.

فورۋمعا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى – حاتشىلىق مەڭگەرۋشىسى جانسەيىت تۇيمەباەۆ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى، مادەنيەت جانە ونەر قايراتكەرلەرى، فيلولوگيا مەن لينگۆيستيكا سالاسىنىڭ ساراپشىلارى، قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى مەن قحا مۇشەلەرى، ەتنومادەني بىرلەستىكتەر مەن جاستار ۇيىمىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. جيىندا ءسوز العان ج.تۇيمەباەۆ جۇكتەلگەن تاپسىرمالاردىڭ قانداي دارەجەدە ورىندالىپ جاتقانىن، ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءىس جۇزىندە قانشالىقتى مەڭگەرگەنىن ناقتى دالەلمەن كورسەتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرعانىن العا تارتتى.
– بۇگىنگى جيىندى تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «تىلگە دەگەن كوزقاراس – شىنداپ كەلگەندە، ەلگە دەگەن كوزقاراس» دەگەن ۇلاعاتتى سوزىمەن باستاعىم كەلىپ تۇر. ەلباسى جىل سايىن قحا سەسسياسىندا «قازاق ءتىلى بارشانى بىرىكتىرەتىن، جاستاردى جاقىنداستىراتىن تاتۋلىق تىلىنە اينالۋعا ءتيىس!» دەپ ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا بيىلعى حالىققا ارناعان جولداۋىندا «قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن» دەگەن بولاتىن. مەملەكەتتىك ءتىل مۇنداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبارىمىز داڭعازا جاساماي، جۇمىلا جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەكتىگىن دە ەسكە سالعانى بەلگىلى، – دەگەن ول فورۋمعا ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىسىنان قازاق ءتىلىن جاتىق بىلەتىن، كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جۇزدەن استام ۇلىس وكىلى قاتىسىپ جاتقانىن جەتكىزدى.
– بۇگىن ورتامىزدا وتىرعان ازاماتتاردىڭ اراسىندا ءتۇبى ءبىر تۇركى تىلدەس ەلدەرگە قاراعاندا، سلاۆيان تەكتەس حالىقتاردىڭ وكىلدەرى كوپتەپ كەلىپ وتىر. ياعني، ورىس، ۋكراين، نەمىس، بەلارۋس، پولياك، لاتىش، تاعى باسقا ۇلت جاستارىنىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەندەردىڭ كوپتىگىنە كوز جەتكىزدىك. بۇل قۋانارلىق جاعداي، اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا تۇرارلىق كورسەتكىش، – دەدى ج.تۇيمەباەۆ. ول فورۋم جۇمىسىن اشىق دەپ جاريالاپ، جاستار مەن دەلەگاتسيا وكىلدەرىن اشىق الاڭعا پىكىر الماسۋعا شاقىردى. بۇدان سوڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى مەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ مۇشەلەرى بىرقاتار ساۋالدارعا جاۋاپ بەرىپ، ءتىل ۇيرەنۋدەگى جەكە تاجىريبەسىمەن ءبولىستى. اتاپ ايتساق، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ ارقىلى قالاي جەتىستىككە جەتۋگە بولاتىنىن ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ، ءتىل مەڭگەرۋدە قانداي ادىستەرگە سۇيەنگەنىن، سونداي-اق مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىنە كەڭىنەن توقتالدى. ماسەلەن، اتىراۋ وبلىسى، جىلىوي اۋدانىنا قاراستى قۇلسارى قالاسىنىڭ تۇرعىنى يۋليانا نوۆيكوۆا قالاداعى «وركەن-2» بوبەكجاي-باقشاسىندا تاربيەشى بولىپ قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قازاق وتباسىنا كەلىن بوپ تۇسكەن يۋليانا قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرىن ۇستانىپ قانا قويماي، داستارقانىنان ۇلتتىق تاعامداردى ۇزبەيتىن كورىنەدى.
– جۇبايىم شەرحان ءۇيدىڭ كەنجەسى بولعاندىقتان، قاراشاڭىراقتىڭ يەسى. قازاق ءتىلىن مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە ۇيرەنە باستادىم. بۇل رەتتە كوپ كومەگىن بەرگەن دوستارىما، كورشىلەرىمە، ۇستازىما كوپ العىس ايتامىن. ۇيدە سالەم سالامىن، ال ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى «باقىتتى بول، قوساعىڭمەن قوسا اعار» دەپ باتاسىن بەرەدى. وسى اق تىلەكتى ەستىمەي جۇرگەن كەلىندەر قانشا ما؟ سالەم سالۋدان كىشىرەيىپ قالمايسىڭ، ۇلكەننىڭ باتاسىن الىپ، سالەم بەرۋگە اسىعايىق، – دەدى ول. ال چەشەنستانداعى سوعىس ۋاقىتىندا وتباسىمەن اقتاۋعا جەر اۋىپ كەلگەن جامالايل ەليمحانوۆ ءوزىنىڭ قىزىقتى دا تاعىلىمدى اڭگىمەسىمەن كوپكە ۇلگى بولدى.
– وتباسىمىز 1995 جىلى قازاقستانعا قونىس اۋداردى. بالالىق شاعىم اقتاۋ قالاسىندا ءوتتى. ورىس مەكتەبىندە ءبىلىم الدىم. بەيجىڭدەگى قىتاي ساياسي ۋنيۆەرسيتەتىندە اعىلشىن، قىتاي تىلدەرىندە ءبىلىم العان سوڭ، 2014 جىلى تۋعان قالاما ورالىپ، مۇناي كومپانياسىنا جۇمىسقا ورنالاستىم. بىراق مەنى ءبىر وي ۇنەمى مازالاپ تۇردى. الەمنىڭ 4 ءتىلىن ۇزدىك مەڭگەردىم، بىراق مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىن بىلمەيدى ەكەنمىن. «مەن قازاق تىلىندە سويلەي العان كەزدە عانا ءوزىمدى قازاقستاندىق دەۋگە قۇقىعىم بار» دەپ وزىمە سەرت بەردىم، – دەپ ەسكە الدى جامالايل. وسىلايشا نەبارى ەكى جىلدىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ العان ازاماتتىڭ ەرىك-جىگەرى كىمدى بولسىن قايران قالدىرارى انىق.
«مەن وسى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ، ەلىمنىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ وتىرمىن. مەن ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل – مەنىڭ ەكىنشى انا ءتىلىم. وسى تىلدە ويلايمىن، وسى تىلدە سويلەيمىن. بۇل تىلگە دەگەن قۇرمەتىم بالا كەزدەن ويانعان. ارالاسىپ جۇرگەن جولداستارىم دا وسى تىلدە سويلەيدى. مەنىڭشە، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋ دەگەنىمىز – پاتريوتتىقتىڭ بەلگىسى»، دەگەن پەتروپاۆل قالاسىنداعى ماناش قوزىباەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترانتى بوگدان پەتروۆ كەلەلى پىكىرىمەن كوپتىڭ كوكەيىندەگىسىن تاپ باستى. قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ جۇرگەن جاستارعا ريزا بولعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق كەڭەس مۇشەسى قازىبەك يسا، قوعام قايراتكەرى وتەگەن ورالباي سىندى ەل اعالارى ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، باتاسىن بەردى. فورۋم اياسىندا كونتسەرتتىك باعدارلاما ۇيىمداستىرىلىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك مەڭگەرگەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ بەلسەندىلەرى پرەزيدەنتتىڭ العىس حاتىمەن ماراپاتتالدى. مەملەكەت كوزدەپ وتىرعان مەجە بويىنشا، 2025 جىلعا قاراي قازاقستاندىقتاردىڭ 95 پايىزى قازاق ءتىلىن ءبىلۋى ءتيىس. وسى ورايدا ج.تۇيمەباەۆتىڭ باستاۋىمەن ەتنوس وكىلدەرىنىڭ اراسىندا « ۇلى دالانىڭ ۇلتارالىق ءتىلى» ەستافەتاسى اشىق دەپ جاريالاندى. ەسكەندىر حاسانعاليەۆ پەن قادىر مىرزا ءالىنىڭ تۋىندىسى «اتامەكەن» ءانىن سالتاناتتى تۇردە بارلىق قاتىسۋشىلار ورىنداپ، ەستافەتا اسسامبلەيانىڭ الماتى قالالىق حاتشىلىعىنا جولداندى. شارت بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىل ناسيحاتى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كەڭىنەن قولدانىسقا يە بولادى.
ەلوردالىق ءورت سوندىرۋشىلەر ءورت-تاكتيكالىق وقۋ-جاتتىعۋ وتكىزدى
ەلوردا • بۇگىن، 18:03
قارجىگەر تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋ سەبەبىن ءتۇسىندىردى
ەكونوميكا • بۇگىن، 17:55
پرەزيدەنت بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ توراعاسىمەن كەزدەستى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 17:42
مامەد يبراگيموۆ يسلام ويىندارىندا ەل قورجىنىنا قولا سالدى
سپورت • بۇگىن، 17:33
ەلوردادا اباي قۇنانباي ۇلىنا ارنالعان كەش ءوتتى
ەلوردا • بۇگىن، 17:20
اتىراۋدا جۇكتى ايەلدىڭ ولىمىنە قاتىستى تەرگەۋ باستالدى
وقيعا • بۇگىن، 17:12
پاۆلوداردا دارىگەرلەرگە ارنالعان جاتاقحانا سالىنادى
ايماقتار • بۇگىن، 17:01
ەكونوميكا • بۇگىن، 16:52
بقو-دا وندىرىستەگى جازاتايىم وقيعالاردان 10 ادام كوز جۇمعان
ايماقتار • بۇگىن، 16:40
اسحات ايماعامبەتوۆ اۋىل مەكتەپتەرىندەگى ماسەلەلەردى اتادى
ءبىلىم • بۇگىن، 16:33
ءبىلىم • بۇگىن، 16:25
قارتتار ءۇيىنىڭ قىزمەتكەرلەرى 7،4 ملن تەڭگەدەن استام اقشا ۇرلاعان
قوعام • بۇگىن، 16:12
تەمىر جول سالاسىنداعى جەمقورلىققا قاتىستى تالداۋ جۇرگىزىلەدى
ANTIKOR • بۇگىن، 16:06
ەرتەڭ ەلىمىزدىڭ باسىم بولىگىندە جاڭبىر جاۋادى
اۋا رايى • بۇگىن، 15:57
بيىل شقو-دا 100-دەن استام جەر ءۇي ورتەندى
ايماقتار • بۇگىن، 15:37
اقتوبەدە 5 ايلىق بالاسىن كوشەدە ۇمىتىپ كەتكەن انا انىقتالدى
قوعام • بۇگىن، 15:25
قازاقستاندا قايىرىمدىلىق جاساعان ادامدارعا اتاق بەرىلەدى
قوعام • بۇگىن، 15:18
قوستاناي وبلىسى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنا جاڭا باسشى كەلدى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 15:08
الماتىدا ەسىرتكى تاسىمالىنىڭ جولى كەسىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:55
«كاسپي» اكك ءتيىمسىز جوبالاردى قارجىلاندىرعان
ANTIKOR • بۇگىن، 14:43
ەرتەڭ ماگيستراتۋرا گرانتىنا قۇجات قابىلداۋ باستالادى
ءبىلىم • بۇگىن، 14:30
اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ جاڭا ورىنباسارلارى تاعايىندالدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:22
حامەنوۆا ءوز كىناسىن مويىنداعان جوق
قوعام • بۇگىن، 14:16
شقو-دا تارباعاتاي اۋدانىنا جاڭا اكىم تاعايىندالدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:10
قازاقستاندا جىلقى ەتى قىمباتتادى
قوعام • بۇگىن، 14:02
باقىتگۇل حامەنوۆانىڭ ىسىنە قاتىستى سوت وتىرىسى باستالدى
قوعام • بۇگىن، 13:42
مەملەكەت باسشىسى جوعارعى سوت توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 13:29
«توبىل» مەن «قىزىل-جار» ماڭىزدى ماتچ وتكىزەدى
فۋتبول • بۇگىن، 13:12
شەكارا قىزمەتى 8 مىڭنان استام سۋىق قارۋ تاركىلەدى
قوعام • بۇگىن، 12:52
سولتۇستىك كورەيا كوروناۆيرۋستى جەڭگەنىن جاريالادى
الەم • بۇگىن، 12:43
ماگيستراتۋرا ەمتيحانىندا 328 ادامنىڭ ناتيجەسى جويىلدى
ءبىلىم • بۇگىن، 12:35
اتا-انالار جەكەمەنشىك بالاباقشالارعا شاعىمدانىپ جاتىر
قوعام • بۇگىن، 12:22
الماتىدا وقۋشىلارعا ارنالعان اۆتوبۋس قاتىنايدى
قوعام • بۇگىن، 12:17
حالىقارالىق وليمپيادا جەڭىمپازدارىنا سىياقى بەرىلەدى
ءبىلىم • بۇگىن، 12:08
الماتىدا 190 كوپقاباتتى ءۇيدىڭ ءليفتىسى جاڭارتىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:53
پاۆلوداردا جوعالعان انا مەن بالا تابىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:40
ءىىم قازاقستاندىقتاردى ساقتىق شارالارىن ساقتاۋعا شاقىردى
قوعام • بۇگىن، 11:33
ۇكىمەت باسشىسى وتاندىق ءوندىرىستى قولداۋدى تاپسىردى
ۇكىمەت • بۇگىن، 11:27
ەلەنا رىباكينا تورونتوداعى ءتۋرنيردىڭ ەكىنشى اينالىمىندا ءسۇرىندى
تەننيس • بۇگىن، 11:17
جامبىلدىق تۇرعىننان ءىرى كولەمدە ماريحۋانا تاركىلەندى
ايماقتار • بۇگىن، 11:09
ۇقساس جاڭالىقتار