ايدىنى شالقار، سۋى شيپالى الاكولدىڭ شىعىس قازاقستانعا تيەسىلى جاعالاۋى جىلدان-جىلعا اباتتانىپ، اجارلانىپ كەلەدى. 2014 جىلعا دەيىن بۇل جاعالاۋدا قارابايىر دەمالاتىن جۇرت بۇگىندە زاماناۋي دەمالىس ورىندارىندا تىنىعىپ، سوڭعى ۇلگىدەگى سەرۆيس تۇرلەرىن تۇتىنادى.

سۋى مينەرالدى قوسپالارعا باي جاعالاۋداعى دەمالىس قالاشىعى ينفراقۇرىلىممەن قامتىلعان، جولدارى تۇگەلدەي اسفالتتالعان، ورتالىعى ارباتقا اينالعان، ءار جەردە اتقاقتاعان سۋبۇرقاقتار بالدىرعانداردىڭ اجىراماس ەرمەگىندەي. سەرۋەندەپ كەلۋشىلەر ءۇشىن بۇكىل قاجەتتىلىك قاراستىرىلعان. سودان دا بولار الاكولدىڭ شىعىسىنا كەلۋشىلەردىڭ لەگى سوڭعى جىلدارى ۇدەي ءتۇسىپ، 2018 جىلعى ماۋسىمدا دەمالۋشىلار سانى جارتى ميلليوننان اسىپتى. «وبلىسقا اكىم بولىپ كەلگەن ساتتەن الاكولدى اباتتاندىرۋعا ايرىقشا كوڭىل بولگەن دانيال احمەتوۆتىڭ ۇيعارىمىمەن بيىل دا وسى ءوڭىردىڭ يميدجىنە ۇلەس قوساتىن تاعى ءبىر ەرەكشە قادام جاسالدى. ول قادام – تۋريستەرگە رۋحاني كەڭىستىك ۇسىنۋ، الىس-جاقىننان كەلگەن قوناقتاردى ەلىمىزدىڭ تاريحي جانە مادەني ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىستىرۋ. سول ارقىلى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىندا كوزدەلگەن تۋعان جەر قاسيەتىنە بويلاۋ، تاريحي سانانى قالىپتاستىرۋ، پاتريوتتىق سەزىمدى ارتتىرۋ سىندى باسىمدىقتاردى جۇزەگە اسىرۋ. وسىنداي كەلەلى ويلاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى – مۋزەي ەكەن. سول مۋزەي بۇگىندە ەل يگىلىگىنە قىزمەت كورسەتىپ تۇر. ايماق باسشىسى تاياۋدا جاڭا مۋزەيدە بولىپ، مۋزەيدىڭ كەلۋشىلەرگە ساپالى قىزمەت كورسەتۋىنە ساتتىلىك تىلەدى»، دەيدى سەمەيدىڭ تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى قايرات سابىرباەۆ.
ءيا، بۇل قانداي مۋزەي؟ تاراتىپ ايتايىق. الاكول القىمىندا ورنالاسقان ەجەلگى ەلدى مەكەن – جاربۇلاق اۋىلى. ءۇرجار اۋدانىنا قاراستى بۇل مەكەن قازىرگى تاڭدا قابانباي اۋىلى دەپ اتالادى. وبلىس باسشىسىنىڭ پارمەنىمەن بىلتىر وسى اۋىلدا ۇلكەن ەكى قاباتتى مادەنيەت ءۇيى بوي كوتەردى. اتالعان عيماراتتىڭ ۇلكەن ءبىر اۋماعى مۋزەيگە ارنالعان. تاريحي-ولكەتانۋ باعىتىنداعى جاڭا مۋزەي وبلىستىق مادەنيەت، مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ كۇشىمەن جابدىقتالىپ، پايدالانۋعا بەرىلىپ وتىر. سەمەي قالاسىنداعى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنە قاراستى بۇل مادەني شاڭىراق الاكول تاريحىنداعى العاشقى مۋزەي.
جاڭا مۋزەيدىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى بار. ءبىر عانا «ءشىلىكتىنىڭ التىن ادامى» مەن «ءۇرجار حانشايىمى» ىسپەتتى ەرەكشە ەكسپوناتتىڭ ءوزى كورەرمەندى كونە زاماندارعا جەتەلەپ، تاريحىمىزدىڭ سان الۋان قاتپارىنان سىر شەرتەدى. ءولكەمىزدىڭ جاۋھار جادىگەرلەرى مەن قازاق ەتنوگرافياسىنىڭ سان الۋان كورىنىسى، كونە زامان عاجايىپتارى ءبارى دە وسىندا توعىسقان. مۇندا كەلگەن ادام حالقىمىزدىڭ بايىرعىسى مەن ءبۇگىنگىسىن سالىستىرا وتىرىپ، تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتە ءتۇسۋگە جارارلىق دەرەكتەرمەن قاۋىشادى.
«جاڭا مۋزەي جوباسىنىڭ ماقساتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ»، «تۋعان جەر» باعدارلامالارىنىڭ اياسىندا ەلىمىزدىڭ كيەلى جەرلەرىن، مادەني مۇراسىن، قازاق مەنتاليتەتىنىڭ ۇلتتىق قىرلارىن زەرتتەۋ، ءتىلىن، مۋزىكاسىن، ءمادەنيەتىن، ادەبيەتىن ساقتاۋ باعىتىنداعى باستامالاردى جەتىلدىرە ءتۇسۋ. حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس رۋحاني مۇراسىن قوعام ورتاسىندا ناسيحاتتاۋدىڭ كەرەگەسىن كەڭەيتە وتىرىپ جۇرت ساناسىنا ءسىڭىرۋ. سول ارقىلى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ەل-جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، اتا-بابا مۇراسىنا دەگەن ماقتانىشىن، جاۋاپكەرشىلىگىن، وتانىن قورعاۋعا، ونىڭ وركەندەۋىنە، رۋحاني بايلىققا دەگەن قۇشتارلىعىن قالىپتاستىرۋ. تۇپتەپ كەلگەندە، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ مازمۇنى مەن ماڭىزىن تاريحي مىسالدارمەن اشا وتىرىپ، تاريحي سانانىڭ ورنىعۋىنا ىقپال ەتۋ. ەجەلگى داۋىردەن ەگەمەندى شاققا دەيىنگى زاماننىڭ قايسىسىن الساق تا، قازاق دالاسى وركەنيەت كوشىنىڭ باستاۋى مەن ىزگىلىك كوشىنىڭ قوستاۋىندا بولعاندىعى تايعا تاڭبا باسقانداي انىق. ۇلى دالا كەڭىستىگىندە ماقتان تۇتارلىق تاريحي جەتىستىكتەرىمىز جەتەرلىك. سونىڭ ءبىر شوعىرى وسى مۋزەيدە. ال ماقتانا ءبىلۋ ءۇشىن رۋحاني قازىنامىزدىڭ قادىرىنە بويلاۋىمىز كەرەك. جەر تۇبىندەگى جاربۇلاقتا جاڭا مۋزەي اشۋدىڭ ماقساتى دا – سول»، دەيدى قايرات سابىرباەۆ.
ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن III-IV عاسىرلاردا عۇمىر كەشكەن قوعامنىڭ پاتشايىمى مەن حانشايىمى تورىندە تۇرعان قابانباي اۋىلىنداعى جاڭا مۋزەي قۇرامىندا جەتى زال بار. اۋەلگى زال «ءۇرجار حانشايمى» دەپ اتالسا، كەلەسى ەكى زال «ارحەولوگيا» جانە «شىعىس قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرى» دەپ اتالادى. بۇلار عيماراتتىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا ورنالاسسا، ەكىنشى قاباتىندا «تاۋەلسىزدىك»، «ەتنوگرافيا»، «كوشپەندىلەر مادەنيەتى» مەن «پالەنتولوگيا جانە تابيعات» زالدارى بار. ءار زال بەلگىلەنگەن تاقىرىپتار مازمۇنىنا قاراي جادىگەرلەرمەن جابدىقتالىپ، وزىندىك ورنەك تاپقان. تيىسىنشە تەحنيكالىق قۇرالدار دا قاراستىرىلىپ، سەنسورلى كيوسك، QR-كود سەكىلدى ۆيرتۋالدى كورىنىستەر دە ەنگىزىلگەن.
قورىتا ايتقاندا، جۇمىسىن ەندى باستاعان جاڭا مۋزەي ادامزات تاريحىنىڭ دامۋ كەزەڭدەرى: تاس، قولا، تەمىر جانە ورتا عاسىر داۋىرلەرىنەن باستاپ بۇگىنگى دەربەس قوعامعا دەيىنگى ارالىقتى قامتۋعا باعىتتالعان. سونىمەن بىرگە سوناۋ شالعاي ەلدى مەكەندە، اسىرەسە ءبىرى ساياحاتتاپ، ءبىرى سايرانداپ كەلەتىن قاۋىمعا بۇل مۋزەي «ويناي دا بىلگەن حالىققا، ويلاي دا بىلگەن لايىق!» دەگەن ناسيحاتتى ۇسىنۋدى كوزدەيدى.
شىعىس قازاقستان وبلىسى،
ءۇرجار اۋدانى
المانىڭ اتاسى: جەتىسۋ سيۆەرسىنىڭ جايى قانداي؟
ايماقتار • بۇگىن، 00:18
قوعام • بۇگىن، 00:15
ەكونوميكانىڭ وسۋىنە ناقتى سەكتور ۇلەس قوسىپ وتىر
ساياسات • بۇگىن، 00:12
ايماقتار • بۇگىن، 00:11
ايماقتار • بۇگىن، 00:10
وزگەرمەلى الەمدەگى ىنتىماقتاستىق جولى
ساياسات • بۇگىن، 00:06
جەتىنشى سەزدىڭ ارقالاعان جۇگى قانداي؟
قازاقستان • بۇگىن، 00:03
يەمەندە جاعداي تۇراقتالىپ كەلەدى
الەم • بۇگىن، 00:02
ەلەكتر ەنەرگياسىنان باس تارتۋ كىمگە ۇتىمدى؟
الەم • بۇگىن، 00:00
اشتىققا ۇشىراعاندار سانى ارتا ءتۇستى
الەم • كەشە
ايماقتار • كەشە
ەنەرگەتيكالىق تاپشىلىق: داعدارىس پەن مۇمكىندىك
ەكونوميكا • كەشە
قارجى • كەشە
قارجى • كەشە
قوعام • كەشە
قوعام • كەشە
جۋرناليستيكا جامپوزى ومارعالي قۇدىشەۆ تۋرالى ءبىر ۇزىك سىر
قازاقستان • كەشە
رۋحانيات • كەشە
ادەبيەت • كەشە
ءوسۋ مەن ءوشۋدىڭ اراسى ەكى-اق تارماق
ادەبيەت • كەشە
قازاقستان • كەشە
اباي وقۋلارى: حاكىم مۇراسىنىڭ جاس زەرتتەۋشىلەرى
اباي • كەشە
جەرگىلىكتى تۇلعالار ەسكەرۋسىز قالا بەرە مە؟
قوعام • كەشە
كورشىلەرمەن بايلانىس ارتىپ كەلەدى
ەكونوميكا • كەشە
ونەر • كەشە
ايەلىن ۇرىپ ولتىرگەن تۇركىستاندىق 17 جىلعا سوتتالدى
ايماقتار • كەشە
بىرنەشە وڭىردە اۋا رايىنا بايلانىستى ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • كەشە
مەملەكەت باسشىسى «بايتەرەك» حولدينگىنىڭ باسقارما توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
پرەزيدەنت ەسەپ كوميتەتىنىڭ توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
ەلوردادا بىرقاتار كوشە ۋاقىتشا جابىلدى
ەلوردا • كەشە
الماتىدا ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىسقان توپ ۇستالدى
وقيعا • كەشە
قاڭتار وقيعاسىندا 238 ازامات قايتىس بولدى - باس پروكۋراتۋرا
قازاقستان • كەشە
مەملەكەت باسشىسى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
نۇر-سۇلتاندا بوس جۇمىس ورىندارى جارمەڭكەسى وتەدى
ەلوردا • كەشە
ەكىباستۇز قالاسىنىڭ اكىمى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار