ۇشاقتاردىڭ ۇلى جارمەڭكەسى

بولاشاق جويعىش ۇشاقتار بۋىنى

پاريجدەن 12 شاقىرىم قا­شىق­تىقتا ورنالاسقان بۇرىنعى اۋەجاي لە بۋرجەدەگى ءىس-شارا ەكى بولىمنەن تۇرادى ەكەن. العاشقى جابىق جاعدايدا ءوت­كىزىلگەن 17-23 ماۋسىم كۇندەرى بارلىق كاسىبي اۆياتورلار، كونسترۋكتورلار مەن اۆيايندۋستريانىڭ وزگە دە وكىل­دەرى سالاداعى جاڭاشىلدىقتارمەن تا­نىسىپ، ءوزارا كەلىسىمشارتتار ءتۇز­سە، ەكىنشى بولىمىندە قاراپايىم كو­رەرمەندەر اۆياتسيا الەمىندەگى جو­عارى تەحنولوگيالاردى تاماشالاي­دى. كورمەگە قاتىسۋشىلاردى التى قات اسپاندى اينالا شيىرلاعان اۋە كەمەلەرىنىڭ شوۋى دا ايرىقشا تاڭ­عالدىردى دەۋگە بولادى. باپپەن ۇش­قان بوينگتاردان باستاپ، قاس پەن كوز­دىڭ اراسىندا بۇلتقا ءسىڭىپ كەتەتىن ۇش­قىر ۇشاقتاردىڭ شالت قيمىلدارى، ءتىپتى ورنىندا تۇرىپ جامباسقا اۋنا­عانداي كەز كەلگەن جاعىنا اۋدارى­لاتىن اسكەري تىكۇشاقتاردىڭ ونە­رى ءتانتى ەتتى. ولاردىڭ اراسىندا فران­تسيا مەن گەرمانيا ەلدەرى ءاس­كە­ري قۋاتىن بايقاتىپ، ۇشقىر ۇشاق­تاردىڭ التىنشى بۋىنىمەن تانىس­تىرسا، تۇركيا وزدەرىنىڭ بەسىنشى بۋىن­داعى ۇشاق ماكەتىنىڭ تانىستى­رىلىمىن وتكىزدى. بۇل بيىلعى شوۋ­دىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى دە. ايتالىق، كورمەدەگى ەڭ جارقىن تۇساۋ­كەسەرلەردىڭ ءبىرى – فرانتسيانىڭ FCAS (Future Combat Air System) ەۋروپالىق جويعىش ۇشاقتاردىڭ التىنشى بۋىنى. مۇنى بولاشاقتىڭ اۋە سوعىسى جۇيەسى دەسەك تە بولادى. Rafale  ۇشاعىنىڭ ءون­دىرىسىمەن Dassaut كومپانياسى جانە Airbus كونتسەرنى اينالىسادى. جاڭا ماشينانى يسپانيانىڭ قاتىسۋىمەن گەرمانيا مەن فرانتسيا ەلدەرى دە جاساماق. بۇل ۇشاقتار 2040 جىلدان كەيىن Rafale جانە Eurofighter جويعىش ۇشاعىن اۋىستىرادى دەپ جوس­پارلانىپ وتىر.

جاڭا ەۋروپالىق اسكەري جوبا­نىڭ رەسمي تانىستىرىلىمى الەم­دەگى ەكىنشى ءىرى اۆياشوۋ سانا­لا­تىن انگليانىڭ فارنبورو قالا­شىعىنداعى بريتاندىق اۋە ۇشاق­تارىنىڭ التىنشى بۋىنىن تانىس­تىرۋدان ءبىر جىل وتكەن سوڭ وتكى­زىلىپ وتىرۋى دا كەزدەيسوقتىق ەمەس. بىلتىر ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس­تىڭ ەڭ ۇشقىر جويعىش ۇشاعى قۇر­مەتىنە Tempest اتالعان اسكەري اۋە كەمەسىن جاساۋعا BAE Systems جانە Rolls-Royce سياقتى بريتاندىق كوم­­­­­­­پانيالارمەن بىرگە يتاليالىق Leonardo جانە حالىقارالىق MBDA كاسىپورىندارى دا ارالاسىپ وتىرعانى بەلگىلى بولعان-تىن. سوندىقتان دا ونى پانەۋروپالىق ۇشاق تۇرلەرى ساناتىنا قوسادى. بۇل جاڭا ۇشاق 2035 جىلعا قاراي كورولدىكتىڭ اسكەري اۋە كۇشتەرىندەگى اتاقتى Typhoon-دى الماستىرماق. ال قۇر­لىقتاعى FCAS جوباسى تۋرالى بىلتىر بەلگىلى بولعانىمەن، اتالعان باعدارلاما باستاپقى كەزەڭىندە-اق بىرقاتار قيىندىققا كەز بولدى. شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ كوبى نەگىزىنەن تەحنيكالىق جانە ساياسي ماسەلەلەرگە قاتىستى تۇيىندەر كورىنەدى.

ال رەسەيلىك اۆياتەحنيكا سالا­سىنىڭ وكىلدەرى 2014 جىلدان باستاپ باتىس الەمىمەن اراداعى سانكتسيالارعا بايلانىستى بۇل كورمەلەردەن شەتتەپ قالعان بولاتىن. اۋە سالونىنا تەك SSJ100 ازاماتتىق لاينەرى عانا قاتىسىپ كەلگەنىمەن، ءدال وسىنداي ۇشاقتاردى مەكسيكالىق Interjet جانە يرلانديالىق Cityjet كومپانيالارى دا اتالعان الاڭعا الىپ كەلىپ ءجۇردى.  سوندىقتان كەيىنگى جىلدارى اتالعان شاراعا العاش رەت قاتىسىپ وتىرعان رەسەيلىكتەردىڭ «ۆەرتولەتى روسسي» كونتسەرنى پاريجگە «انسات» اتتى ەكى جەڭىل تىكۇشاقتىڭ جاڭارتىلعان تۇرلەرىن الىپ كەلگەن ەكەن. بۇل تىك­ۇشاقتاردىڭ ءبىرى VIP جيىنتىعىمەن قىمبات تاسىمالداۋ قىزمەتىن ۇسىنسا، ەندى ءبىرى مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ماقساتىندا قولدانىلادى. ايتقانداي «انسات» ۇشۋ باعدارلاماسىنا دا قاتىسىپ، رەسمي تانىستىرىلىمىندا ءتۇرلى جاتتىعۋلار كورسەتتى. بۇل كورشى ەلدەگى Pratt & Whitney كانادالىق كومپانياسىنىڭ دۆيگاتەلدەرى ورنا­تىلعان بىردەن-ءبىر تىكۇشاق سانالادى.

Boeing پەن Airbus اراسىنداعى باسەكە

سونداي-اق لە بۋرجە سالونى الەمدىك الپاۋىتتاردىڭ نارىق ءۇشىن تالاساتىن شارشى الاڭىنا دا اينالىپ كەتكەنى بەلگىلى. بيىل  كوپتەگەن اۋە اپاتتارىنان ءوزىنىڭ نارىقتاعى كەلبەتىنە نۇقسان كەلتىرىپ العان Boeing ءۇشىن بۇل كورمە كومپانيانىڭ ءوزىن ءوزى جوعالتۋىنا سەبەپ بولاتىنىن بولجاۋشىلار كوپ بولسا دا، امەريكالىق كونتسەرننىڭ جەتەكشىلەرى ەش ساسپاستان، ماقسات – لاينەرلەردى ساتۋ ەمەس، ساتىپ الۋشىلاردىڭ سە­نىمىن قالپىنا كەلتىرۋ ەكەنىن جەت­كىزدى. سونداي-اق جۇزدەگەن جاڭا لاي­نەرلەر ورنىندا شىرىمەۋ ءۇشىن 737 MAX ۇشاقتارىن قولدانىسقا قايتا ورالتۋدى كوزدەيتىندەرىن دە ايتتى. جالپى اتالعان كورپوراتسيا ەۋروپالىق اۆيا­سالوندا 2016 جىلدان باستاپ ەڭ ءتو­مەنگى ناتيجەلەردى كور­سەتىپ كەلەدى. دەسە دە، بۇل جولى كۇللى دۇنيە كۇمان كەلتىرگەن 737 MAX لاينەرىنىڭ 200 داناسىنا الدىن الا تاپسىرىس الۋى كۇتپەگەن جاڭالىق بولدى. بۇل اتالعان ماركاداعى ۇشاق­تاردىڭ قاتىسۋىمەن بولعان ەكى اۋە اپاتىنداعى 346 جو­لاۋشىنىڭ ءولى­مىنەن تۋعان شۋدان كەيىنگى العاشقى تاپسىرىس ەكەنىن دە ايتا كەتكەن ءلازىم. تاپسىرىستى IAG حالىقارالىق اۆياتسيالىق حولدينگىنە ەنەتىن British Airways جانە Iberia كومپانيالارى بەرىپ وتىر. كەلىسىمشارت كولەمى – 24 ملرد دوللار. ارينە، بۇل ۇلكەن جەڭىلدىكتەر جاسالعاننان كەيىنگى باعا. مۇنىڭ ءوزى الپاۋىت ءوندىرۋشىنىڭ ابىرويىنا كولەڭكە تۇسىرەتىنى جاسىرىن ەمەس. سەبەبى كومپانيا 2017 جىلى وتكەن اۋە سالونىنداعى ساۋدادا 600-گە جۋىق ۇشاق ساتىپ، ەڭ العاشقى ورىندى يەلەنگەن، ونىڭ كوپشىلىگى ءدال وسى مودەل بولاتىن. دەگەنمەن، اتالعان ۇشاقتاردىڭ قاي­تادان كوككە ورالاتىنىنىڭ ءوزى ولار ءۇشىن ۇلكەن جەڭىس. سونداي-اق ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا Korean Air كومپانيا­سى Boeing-ءتىڭ Dreamliner 787-10 ماركاسىنىڭ 20 ۇشاعىن جانە 787-­9s نۇسقاسىنىڭ 10 كولىگىن ساتىپ الا­­تىنىن حابارلادى. بۇل كەلى­سىم قۇنى 6،3 ملرد دوللارعا باعا­لان­دى. اۆيايندۋستريادا بەدەلىن ايتار­لىقتاي ءتۇسىرىپ العان كاسىپورىنعا باس­قا دا كومپانيالار تاپسىرىس بەرىپ جات­قانىمەن كۇماندى ۇشاقتاردىڭ قاي ۋاقىت­تا كوككە كوتەرىلەتىنى ناقتى ايتىلمادى.

ارينە، بۇل كەلىپ ەۋروپالىق Airbus كومپانياسىنىڭ نارىقتاعى ورنىن نىعايتا ءتۇستى. اۆياسالوننىڭ ال­عاش­قى كۇنىنىڭ وزىندە 100-دەن استام ۇشا­عىن ساتىپ ۇلگەرگەن Airbus ەكى-ءۇش كۇننىڭ ىشىندە 44 ملرد دوللارعا تاپ­سىرىس الدى. اسىرەسە، A321XLR ترانس­ماگيسترالدى مودەلى نارىققا قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن كوبىرەك اۋداردى. ويتكەنى بۇل ۇشاقپەن باسەكەلەستىك تۋدىرۋعا ءتيىس Boeing-ءتىڭ 737 MAX ۇشاقتارىنىڭ ماسەلەسى كوپشىلىككە بەلگىلى. سوندىقتان بۇل ونىمگە امەريكالىق American Airlines، اۆستراليالىق Qantas Airways، ساۋديا­لىق Flynas، فيليپپيندىك Cebu Pacific جانە باسقا دا الەمدىك ءىرى اۋە تاسىمال­داۋشىلار تاپسىرىس بەردى. ءتىپ­تى امەريكالىق تاسىمالداۋشى ءوز پار­كىندەگى Boeing-ءتىڭ 757-200 ماركالى ەسكى ۇشاقتارىن Airbus-تىڭ جاڭا اۋە كەمەلەرىمەن الماستىرماق.

«Air Astana» Skytrax-2019 سىيلىعىن يەلەندى

ParisAirShow اياسىندا اۋە سالا­سىن­داعى ءداستۇرلى Skytrax-2019 سىي­لىعى تابىستالدى. اۆياتسيا سالا­سىنىڭ وسكارىنا بالاناتىن بۇل سىي­لىقتىڭ «ورتالىق ازيا جانە ءۇن­دىستانداعى ەڭ ۇزدىك اۋە كومپانيا­سى» اتالىمىن قازاقستاندىق اۆياتسيانىڭ كوشباسشىسى اتانىپ جۇرگەن «Air Astana» اۋە كومپانياسى بيىل سەگى­زىنشى مارتە يەلەندى.

اتالعان شارادا كومپانيا باسشىسى پيتەر فوستەر بۇل ماراپاتتىڭ بورتتىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ التىن ستاندارتىنا عانا تابىستالاتىنىن، سوندىقتان الەمنىڭ كوپتەگەن ءىرى كومپانيالارى قىزمەت كورسەتەتىن وڭىرلىك دەڭگەيدىڭ وزىندە توپ جارۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن جەتكىزدى.

«ەرەكشە قۋانىشتىمىن. بىزگە سەنىم ارتقان جولاۋشىلارىمىزدىڭ قىزمەتىمىزدى جوعارى باعالاعانىنا العىس ايتامىن جانە ارىپتەستەرىمىزدىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىنە ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن» دەدى ماراپاتتاۋ سالتاناتىندا پيتەر فوستەر.

جولاۋشىلاردىڭ اۋەدەگى قىز­مەتكە كوڭىلى قانشالىقتى تولاتىنىن زەرتتەيتىن تاۋەلسىز Skytrax سىي­­لىعى وسىمەن 19 مارتە وتكىزىلدى. 2018 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان 2019 جىلدىڭ مامىر ايىنا دەيىن اتالعان زەرتتەۋلەر اياسىندا 300 اۋە جەلىسىندەگى بورتتىق قىزمەت كورسەتۋ بويىنشا جۇزدەگەن ۇلت وكىلدەرىنەن تۇراتىن 21 ميلليوننان استام اۋە جولاۋشىلارى اراسىندا ساۋالداما جۇرگىزىلگەن ەكەن. وندا تىركەۋدەن باس­تاپ، اۋە كەمەسىنە وتىرعىزۋ، سالون­نىڭ جايلىلىعى، تازالىعى، تاعامى مەن سۋسىندارى، كوڭىل كوتەرۋ جۇيەسى جانە بورتتىق قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنا دەيىن كوڭىل اۋداراتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.

نۇر-سۇلتان – پاريج –  نۇر-سۇلتان

ءتۇيىن: اۆياشوۋ – الەمدەگى تۋريس­تەردى ەڭ كوپ تارتاتىن اۋقىمدى ءىس-شارا­نىڭ ءبىرى. ارينە، الەمنىڭ ەڭ ءۇز­­دىك ۇشاقتارىنىڭ كوز الدىڭىزدا ءتۇيى­لە ۇشقان تۇيعىنداي، مامىرلاي قونعان اق باۋىر قازداي ءتۇرلى ونەر كور­سەتۋى، ءتىپتى اۆياتسيا الەمىنەن حابارسىز جان­­عا دا تاماشا اسەر قالدىرادى. بۇل شاراعا كوپتەگەن ۇشاقتار مەن تىك­­ۇشاقتار الدەنەشە جىلدان بەرى قا­تى­سىپ كەلە جاتسا دا، كورەرمەندەر قى­زىعۋشىلىعىنىڭ استە تومەندەمەۋى دە وسى­نى كورسەتسە كەرەك. ونىڭ ۇستىنە بۇل ۇلكەن ەكونوميكا، ۇلكەن تەحنولوگيا، ۇلكەن نارىق. ويدان وي بوتالادى. وتان­دىق كونسترۋكتورلارىمىز قاي قيىر­دا ءجۇر؟ ۇلتتىق ۇشقىشتار بۋىنى تاربيەلەندى مە؟ قازاقستاندا تەك «ەير استانا» اۋە كومپانياسى 2008 جىلدان بەرى ab-initio ۇشقىشتاردى دايارلاۋ باعدارلاماسى بويىنشا جاس قازاقستاندىقتاردى شەت مەملەكەتتەردىڭ ۇشۋ مەكتەپتەرىندە وقىتىپ، جۇمىسقا قابىلداپ جاتىر. اتاپ ايتقاندا، ولار شەتەلدەردەگى Patria (فينليانديا)، AFTA (يرلانديا)، FTE (يسپانيا) ۇشۋ مەكتەپتەرىندە 1،5 جىلداي وقيدى. بۇگىنگى تاڭدا 200-دەن استام وتانداستارىمىز كومپانيادا ۇشاق تىزگىنىن باسقارىپ ءجۇر. پاريج اۋەجايىنان ۇلتىمىزدىڭ تالعاتتارى مەن توقتارلارى، حيۋازدارى مەن توتىلارىنىڭ ءىزىن جالعايتىن جاستاردىڭ جاڭا بۋىنى جارقىراي كورىنسە، كوبەيە بەرسە دەگەن تىلەكپەن اۋەگە كوتەرىلە بەردىك.