وسىدان ون بەس جىلداي ۋاقىت بۇرىن گەنەتيكا، بيولوگيا، حيميا جانە پالەولينگۆيستيكا عىلىمدارىنىڭ اراجىگىندە ادامزاتتىڭ انتروپوگەنەزدىك تۇپكى تەگى مەن جاھاندىق ميگراتسيالىق باعىتتارىنىڭ شەبى مەن شەگىن ءدال انىقتايتىن دنك-گەنەالوگيا سىندى كوكجيەگى كەڭ جاڭا عىلىمنىڭ نەگىزى قالاندى.

الەم نازارىنا بىردەن ىلىككەن دنك-گەنەالوگيا عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاعانداردىڭ ءبىرى بۇرىنعى كەڭەستىك ءارى امەريكالىق بيوحيميك، سونداي-اق پوليمەر-كومپوزيتسيالىق ماتەريالداردىڭ، بيومەديتسينا جانە فەرمەنتتىك كاتاليز سالالارىنىڭ بىلىكتى مامانى، حيميا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور اناتولي الەكسەەۆيچ كلەسوۆ بولاتىن.
بۇگىنگى تاڭدا عالىمنىڭ اقش-تا قىزمەت ىستەپ جۇرگەنىنە دە 30 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. وسى ۋاقىت ىشىندە دنك-گەنەالوگيالىق جاڭا تەحنولوگيالىق ادىستەمە مەن ءوزى جاساقتاعان كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاردىڭ ارقاسىندا عالىم كونە سكيفتەردىڭ دە، بايىرعى جانە بۇگىنگى سلاۆيانداردىڭ دا، ەۆرەيلەر مەن يۋدايزم ءدىنىن ۇستانعان حازارلاردىڭ دا، كاۆكاز حالىقتارىنىڭ تۇپكى تەگىمەن قاتار ولاردىڭ بايىرعى ميگراتسيالىق ىزدەرىن دە ءدال انىقتاپ، ءناتيجەلەرىن عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىپ ۇلگەردى جانە وسى جەتىستىكتەرى ءۇشىن الەم عالىمدارىنىڭ تاراپىنان بيىك باعاعا دا يە بولدى. بۇل كۇندە پروفەسسور ا.كلەسوۆتىڭ ۇلەسى بار دنك-گەنەالوگيا عىلىمى كۇللى الەمدە ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر.
بۇگىندە دنك-گەنەالوگيا عىلىمى تۇبەگەيلى انىقتاپ وتىرعانداي، و باستا كۇللى ادامزاتتىڭ باستاۋ العان گەنەتيكالىق تۇپكى گەنومدارىنىڭ پلانەتا بەتىندەگى جالپى سانى جيىرمادان اسپايدى ەكەن. سوعان قاراماستان، بايىرعى اتاتەكتەرىنەن تامىر الىپ، ودان كەيىنگى سانسىز ميلەنيۋمدار بويى كۇللى ادامزاتتىڭ دنك-مولەكۋلاسىنداعى دەزوكسيريبونۋكەلەين قىشقىلىندا ساقتالىپ، سول دنك ارقىلى ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ وتىراتىن كۇللى بيولوگيالىق كود، ءبىرىن-ءبىرى قۋالاي جايىلاتىن ءيىرىم-تولقىندار سەكىلدى، مىڭداعان عاسىرلاردى ارتقا تاستاپ، بۇگىنگى ۇرپاقتاردىڭ دا، بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ دا دنك مولەكۋلالارىنان باز قالپىندا تابىلاتىنى عاجاپ ەمەي نەمەنە؟ ارينە، باستاپقى نۇكتەدەن الىستاعان سايىن الگى ءيىرىم-تولقىنداردىڭ بارا-بارا باسەڭدەيتىنى سەكىلدى، ادام كلەتكالارىنىڭ يادرولارىنداعى، نەگىزىنەن، اتالىق ۋ حروموسومالار قۇرامىندا ساقتالاتىن تۇقىم قۋالاۋشىلىقتىڭ بيولوگيالىق كودى دا اكەدەن ۇلعا، ۇلدان نەمەرە ۇلعا، نەمەرە ۇلدان شوبەرە ۇلعا، ياعني اتالىق جەلىدەن ۇرپاقتان-ۇرپاققا شەكسىز كوشىپ وتىرۋ ۇدەرىستەرى كەزەڭىندە بەلگىلى ءبىر مولشەردە وزگەرىسكە ۇشىراپ وتىرادى. الايدا سوعان قاراماستان، تۇپكى گەنەالوگيالىق كودتىڭ دەنى باستاپقى كۇيى مەن ساپاسىن ساقتاي وتىرىپ، كەلەسى ۇرپاقتارعا شەكسىز جالعاسا بەرەدى.
وسى عاجاپ قۇبىلىستىڭ ەشبىر كۇمان تۋدىرمايتىن ناقتى دالەلدەرىن جوعارىدا اتالعان گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىندەگى دنك-گەنەالوگيا سالاسىنىڭ عالىمدار توبىنىڭ قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرىنەن دە انىق بايقاۋعا بولادى. ماسەلەن، الگى عالىمدار ەۋروپا حالىقتارىنىڭ بايىرعى اتاتەكتەرىنىڭ بىرىنە ءتان دنك-نىڭ بالەندەي وزگەرىسسىز-اق، ءبۇگىنگى تاڭدا تاياۋ شىعىستاعى ساردينيالىقتاردان، باسكتاردان جانە درۋزداردان تابىلىپ وتىرعانىن العا تارتادى. سونىمەن قاتار الگى عالىمدار اشقان بايىرعى حالىقتاردىڭ ەندى ءبىر گەنەتيكالىق تارماعىنىڭ باعزى زامانداردا ەۋروپادا قونىس تەپكەن اڭشى قاۋىمداردان تاراعانى دا قۇپيا قۇبىلىس. سوسىن، ەڭ عاجاپ جۇمباق بولىپ وتىرعان وسى ماسەلە – الگى اڭشىلار قاۋىمى دنك-سىنىڭ سولتۇستىك ءسىبىر حالىقتارىمەن قاتار بايىرعى امەريكالىق «ءۇندىستەردىڭ» گەنوتيپىنەن دە قوسا تابىلىپ وتىرعاندىعى. بىراق بۇل جۇمباقتىڭ جاۋابىنا كوپ ۇزاماي كوز جەتكىزەتىن بولامىز.
الگى عالىمدار امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» انالىق جەلىدەن تارايتىن ميتوحوندرالدىق دنك-سىن، ودان دا دالىرەك ايتقاندا، انادان كەلەسى ۇرپاقتارعا بەرىلىپ وتىراتىن گەنەتيكالىق اقپاراتتى زەرتتەۋ بارىسىندا بايىرعى امەريكالىقتاردىڭ و باستاعى ازيالىق تۇپنۇسقا گەنومىنىڭ باستاۋ كوزى وسىدان 25000 جىل بۇرىن ازيالىق سىبىردەن تامىر العانىمەن، امەريكا كەڭىستىگىنە ولار تەك 15000 جىل بۇرىن عانا كەلىپ جەتكەنىن انىقتاعان. بۇل جۇمباق قۇبىلىستىڭ تۇپكى سىرىن اشۋ ءۇشىن ەندىگى جەردە عالىمدار 52 بايىرعى امەريكالىقتاردىڭ گەنومدارى مەن كونە ءسىبىر حالىقتارى وكىلدەرىنىڭ 17 گەنومىن سالىستىرا وتىرىپ، ەكى تاراپ اراسىنداعى گەنەتيكالىق الشاقتىقتار مەن ۇقساستىقتارعا قاتىستى 300 مىڭ دنك تىزبەكتەرىندە ورىن العان مۋتاتسيالىق زاڭدىلىقتاردى انىقتاپ، ولارعا جان-جاقتى تالداۋ جاساعان. الايدا بايىرعى امەريكالىقتاردىڭ دنك-سىن انىقتاۋ كەزىندە 1492 جىلدان باستاپ، جاڭا الەمگە افريكا مەن ەۋروپادان كەلەسى 500 جىل بويى تولاستاماي اعىلعان كەلىمسەكتەردىڭ سالدارىنان ورىن العان ءناسىلارالىق قان ارالاسۋ فاكتورى عالىمداردىڭ قولعا العان نەگىزگى نىسانالى زەرتتەۋ جۇمىسىنا ءبىرشاما قيىندىقتار تۋدىرعان. بىراق عالىمدار بۇل قيىندىقتاردى دا جەڭىپ، دنك-گەنەالوگيالىق ءادىستىڭ كومەگىمەن بايىرعى امەريكالىقتاردىڭ ءتۇپنۇسقا گەنوتيپتەرىن كەيىنگى (افريكالىق نەمەسە ەۋروپالىق) گەنومداردان تولىق اجىراتىپ الادى.
عالىمدار اشقان جانە ءبىر جاڭالىقتى دا نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايدى. ماسەلەن، 1920 جىلى ورتالىق سىبىردەن، ودان دا دالىرەك ايتقاندا، بايكال كولىنىڭ ماڭايىنداعى مالتا سەلوسىنىڭ جانىنان تابىلعان ءبىر جاسار ۇل بالانىڭ قاڭقا ءسۇيەكتەرىن، اسىرەسە ارحەولوگيا عىلىمىندا ارتەفاكت بۇيىمداردىڭ جاسىن ءدال انىقتاۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە قولدانىلاتىن راديوكاربون (C-14) ءادىسىمەن قاتار، دنك-گەنەالوگيالىق ادىستەمە تۇرعىسىنان دا قاتار زەرتتەپ، تەرەڭ سارالاۋ بارىسىندا، عالىمدار الگى سۇيەكتەردىڭ جاسىنىڭ 24000 جىلعا تەڭەلەتىنىن عانا ەمەس، ەڭ تاڭعالارلىعى، بايىرعى امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» 30%-نىڭ سىبىرلىك گەنومنىڭ مۇراگەرى ەكەندىگىن دە ءدال انىقتاعان.
سىبىرلىك الگى قاڭقانىڭ قاسىنان كرەمنيدەن جاسالعان قۇرال-سايماندارمەن قاتار بيسەر مونشاقتاردان جاسالعان القا مەن مويىنتۇمار جانە تاس داۋىرىنە ءتان وزگە دە بۇيىمدار تابىلعان. سوسىن، عىلىم ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى بولىپ وتىرعان نەگىزگى فاكتور – بۇگىندە سانكت-پەتەربۋرگتىڭ مەملەكەتتىك ەرميتاج مۋزەيىندە ساقتاۋلى تۇرعان الگى قاڭقا سۇيەكتەرگە ءبىرىنشى بولىپ جان-جاقتى دنك-گەنەالوگيالىق ساراپتاما جۇرگىزە كەلىپ، سول بايىرعى سكەلەت يەسىنىڭ كىم ەكەنىن ءدال انىقتاعان رەسەيدىڭ گەنەتيك عالىمدارى ەمەس، اقش، ۇلىبريتانيا جانە دانيا سىندى وزا دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ابىروي-اتاقتارى الەمگە تانىمال دنك-گەنەالوگيا عىلىمىنىڭ بىلىكتى دە بىلگىر ماماندارىنان ارنايى ىرىكتەلگەن حالىقارالىق عىلىمي كوماندا ەكەندىگى. سوسىن، بۇل ساليقالى فاكتور الگى ءناتيجەلەردىڭ قانشالىقتى سەنىمدى ەكەنىنە ەش كۇدىكسىز ءارى تۇبەگەيلى كوز جەتكىزەدى.
دەي تۇرعانمەن، عالىمدار امەريكاعا افريكا مەن ەۋروپادان كولۋمب داۋىرىنەن كەيىن كەلگەن يمميگرانتتاردىڭ گەنومدارى بايىرعى امەريكالىقتاردىڭ گەنومدارىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتكەنىن دە نازاردان تىس قالدىرماعان. سوسىن، عالىمدار ەۋرازيادان جەتكەن ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ميگراتسيالىق توپتارعا ءتان گەنومداردىڭ، اسىرەسە اركتيكالىق ەسكيموس-الەۋت ءتىلدەرىندە سويلەيتىن ەتنوستىق «ءۇندىستەر» مەن نا-دەنە تىلىندە ءسويلەيتىن كانادالىق چيپەۆا «ءۇندىستەرىنە» تيگىزگەن اسەرىنىڭ مول بولعانىن دا انىقتاعان. سولاي بولا تۇرعانمەن، الگى اتالعان حالىقتاردىڭ وزدەرى دە، ءوز گەنومدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن، اتاپ ايتقاندا، ەسكيموستار مەن الەۋتتەر ءوز دنك-سىنىڭ 50%-دان استامىن، سول سياقتى چيپەۆالىقتار 90%-عا جۋىعىن ەڭ باستاپقى تولقىنداعى بايىرعى ەۋرازيالىقتاردان مۇرالاعانى دالەلدەنىپ وتىر. سوسىن، امەريكانىڭ وڭتۇستىگىنە نەعۇرلىم تەرەڭ بويلاعان سايىن، ازيالىق گەنوتيپتىڭ سولعۇرلىم ازايا تۇسەتىنى، ياعني و باستاعى سىبىرلىك گەنومنىڭ وڭتۇستىك امەريكانىڭ بايىرعى حالىقتارىندا وتە سيرەك كەزدەسەتىنى دە قوسا ايقىندالىپ وتىر.
گەنەالوگيالىق جانە ەكولوگيالىق تۇرعىدان جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىنە قاراعاندا، بايىرعى امەريكالىقتاردىڭ تۇپكى تەكتەرى ازيانى 25000 جىل بۇرىن ارتتا قالدىرعان. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ولار امەريكاعا تەك 15000 جىلدان كەيىن عانا كەلىپ جەتكەن. سوندىقتان دا عالىمدار «مۇنىڭ سەبەبى نە بولۋى مۇمكىن؟» دەگەن ساۋالدىڭ تۋىندايتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇل قۇپيانىڭ سىرىن دا جان-جاقتى ىزدەستىرگەن. ماسەلەن، ولار بۇگىنگى بەرينگ بۇعازىنىڭ تابانى مەن الياسكاعا ءتيىپ تۇرعان باتپاقتى القاپتاردى گەولوگيالىق تۇرعىدان ءجۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، بەرينگيا جەرمويناعىنىڭ كليماتى مەن قورشاعان ورتاسى ول زامانداردا بايىرعى ءسىبىرلىكتەردىڭ ءومىر سۇرۋىنە ابدەن لايىقتى بولعاندىعىن دا، سونىڭ ارقاسىندا ولاردىڭ الگى ايماقتا 10000 جىل بويى مەكەندەپ قالعانىن دا، سونداي-اق، بايىرعى ءسىبىرلىكتەردىڭ گەنوتيپىندە الگى ءداۋىرلەردە بەلگىلى ءبىر مۋتاتسيالىق وزگەرىستەردىڭ ورىن العانىن دا دنك-گەنەالوگيالىق عىلىمىنىڭ كومەگىمەن تولىق دالەلدەپ شىققان.
اتالعان داۋىردەگى بەرينگيا جەرمويناعىندا قالىپتاسقان ەكولوگيالىق جانە كليماتتىق احۋالدىڭ سىبىردەن العاش قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىنا لايىقتى بولعانىن 2019 جىلى 31 قاڭتاردا ارنايى حابار تاراتقان كانادانىڭ CBS News تەلەكانالى دا راستاپ شىقتى. الگى حابارعا كانادانىڭ سولتۇستىك باتىسىنداعى يۋكون تەرريتورياسىنىڭ ورتالىعى ۋايتحورس قالاسىنداعى گەولوگ عالىم دجەف بوندتىڭ تەرەڭ عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ نەگىزىندە قۇراستىرعان، وسىدان 18000 جىل بۇرىنعى بەرينگيا جەرمويناعىنىڭ كارتاسى نەگىز بولعان. بۇل كارتادان الگى جەرمويناقتىڭ مۇزدان ارىلعان، كولدەر مەن وزەندەرگە باي جاسىل ايماق بولعانى ايقىن كورىنىپ تۇر. سوسىن، ارحەولوگيالىق عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى دە بەرينگيادا ول زاماندا ورماندار مەن جاسىل القاپتاردىڭ دا، مامونت جانە بيزون سەكىلدى سۇتقورەكتى الىپ جانۋارلاردىڭ بولعانىن دا قوسا دالەلدەپ وتىر.
ءسوز سوڭىندا بۇگىنگى امەريكانىڭ نيۋ-مەكسيكو شتاتىنداعى كلوۆيس قالاسىنىڭ ماڭىنان تابىلعان مۇز داۋىرىنە ءتان ءبىر جارىم جاسار تاعى دا ءبىر ەر بالانىڭ گەنومىنا دنك-گەنەالوگيالىق تەحنولوگيامەن وتە مۇقيات جۇرگىزىلگەن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ءناتيجەلەرى عالىمدارعا سولتۇستىك امەريكانىڭ بايىرعى دا تۇڭعىش تۇرعىندارىنىڭ تۇپكى تەگىنىڭ ەۋروپادان ەمەس، تىكەلەي ازيادان تاراعانىن بۇلتارتپاس دايەكپەن دالەلدەپ بەرگەنىن ايتۋ پارىز. بۇل عىلىمي ساراپتاما بويىنشا، قوس امەريكانىڭ بايىرعى تۇرعىندارىنىڭ شامامەن 80 پايىزعا جۋىعى جوعارىدا اتالعان كلوۆيس مادەنيەتىنە ءتان گەنومداردان تارايتىنى، سونداي-اق سول گەنومداردىڭ ۇشتەن ءبىرىنىڭ وسىدان 24 مىڭ جىل بۇرىنعى سىبىرلىك گەنومنان باستاۋ الاتىنى دا قوسا دالەلدەنىپ وتىر. دەمەك، بايىرعى امەريكالىقتاردىڭ سىبىرلىك نەمەسە ودان دا ناقتىراق ايتقاندا، التايلىق تۇپكى تەگىنە قاتىستى ارحەولوگيا، گەنەتيكا، بيولوگيا، حيميا، جانە پالەولينگۆيستيكا عىلىمدارىنىڭ قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرى، ەندى، مىنە، دنك-گەنەالوگيالىق جاڭا عىلىمىنىڭ تاراپىنان دا تولىق قولداۋ تاۋىپ وتىر.
ەندەشە، عاسىرلار بويى الەم عالىمدارى، ونىڭ ءىشىندە، كەيىنگى شيرەك عاسىردا ءبىزدەر زەرتتەپ كەلگەن كەڭ ارنالى عىلىمي جۇمىستاردا ءتۇيىندەلگەن پىكىرلەر مەن پايىمداردىڭ جاي عانا گيپوتەزا ەمەس، ەندى مىنە، ىرگەتاسى مىقتى تەورياعا اينالعانىنا كوز جەتكىزىپ وتىرعانىمىز رۋحاني جاڭعىرۋدى باستان كەشىرىپ وتىرعان ءوز ەلىمىز ءۇشىن دە، كۇللى تۇركى وركەنيەتى ءۇشىن دە باعا جەتپەس قۇندىلىق بولارى كۇمان تۋدىرمايدى. سوسىن، ولاي ەمەس دەۋگە جوعارىدا كەلتىرىلگەن بۇلتارتپايتىن عىلىمي دايەكتەر مەن ىرگەلى دەرەككوزدەرى مۇلدە جول بەرمەيدى.
ءادىل احمەتوۆ،
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق جوعارى مەكتەپ عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى
فيليپپ حانزادامەن قوشتاسۋ راسىمىنە وزگەرىس ەنگىزىلدى
الەم • بۇگىن، 16:07
قاراعاندى وبلىسىندا كانالدا بالىق اۋلاۋعا تىيىم سالىنادى
ايماقتار • بۇگىن، 15:43
1 ماۋسىمنان باستاپ ماگيستراتۋراعا تۇسۋگە ءوتىنىش قابىلدانادى
ءبىلىم • بۇگىن، 15:02
يۋسۋپ باتىرمۇرزاەۆ وليمپيادا جولداماسىنا يەلىك ەتتى
سپورت • بۇگىن، 14:43
ايماقتار • بۇگىن، 14:15
183 حالىقارالىق بايقاۋشى قىرعىزستانداعى رەفەرەندۋمدى باقىلايتىن بولادى
الەم • بۇگىن، 13:32
قىرعىزستاندا كونستيتۋتسيالىق رەفەرەندۋم ءوتىپ جاتىر
الەم • بۇگىن، 13:22
قازاقستانعا ۇشىپ كەلگەن 28 جولاۋشىنىڭ پتر-انىقتاماسى جوق
قوعام • بۇگىن، 13:07
اقتوبەدە سۋ تاسقىنىنان 20 ادام ەۆاكۋاتسيالاندى
ايماقتار • بۇگىن، 12:43
الماتى وبلىسىندا Lexus جەدەل جاردەمنىڭ وتۋىنە كەدەرگى جاسادى
ايماقتار • بۇگىن، 12:10
اقتوبەدە تاكسي جۇرگىزۋشىسى مەكتەپ وقۋشىسىن قاعىپ كەتتى
ايماقتار • بۇگىن، 11:40
بورالداي اۋرۋحاناسىنىڭ دارىگەرلەرى انتىنا بەرىك
مەديتسينا • بۇگىن، 11:06
الماتىدا كارانتيندى بۇزعان نىساندار بەلگىلى بولدى
ايماقتار • بۇگىن، 10:37
ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى «كەرۋەن-ساراي» تۋريستىك كەشەنى اشىلدى
تۋريزم • بۇگىن، 10:12
پنەۆمونيادان 5 ادام قايتىس بولدى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 10:00
ەلىمىزدە 1222 ناۋقاس كوروناۆيرۋستان ايىقتى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:37
وتكەن تاۋلىكتە 2842 ادامدا كوروناۆيرۋس انىقتالدى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:32
كوكشەتاۋدا ساۋدا ءۇيىنىڭ تەرەزەسىنەن قۇلاعان جىگىت مەرت بولدى
ايماقتار • كەشە
كيىك ءمۇيىزىنىڭ 293 داناسى تاركىلەندى
وقيعا • كەشە
باتىس قازاقستانداعى ءبورلى اۋىلىندا كارانتين شارالارى كۇشەيتىلدى
ايماقتار • كەشە
يمانبەك زەيكەنوۆتىڭ جاڭا تۋىندىسى جارىققا شىقتى
ونەر • كەشە
دينارا سادۋاقاسوۆا تۋرنيرگە قاتىسۋدان نە سەبەپتى باس تارتقانىن ايتتى
قازاقستان • كەشە
ەلوردا اكىمى مەردىگەرلەرگە ىڭعايلى جول سالۋدى تاپسىردى
ەلوردا • كەشە
مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ قاتىسۋىمەن قىزمەتكەرلەر 300 ءتۇپ اعاش ەكتى
ەكولوگيا • كەشە
الماتىدا تۇسكە دەيىن 55 تۇرعىنعا ۆاكتسينا ەگىلدى
ايماقتار • كەشە
اگرارلىق ماماندىقتارعا بولىنەتىن اۋىل كۆوتاسى ارتتى
ءبىلىم • كەشە
سانكت-پەتەربۋرگتە جامبىل جاباەۆقا ارنالعان كىتاپ كورمەسى اشىلدى
رۋحانيات • كەشە
ورتالىق مەملەكەتتىك ارحيۆكە جاڭا باسشى كەلدى
تاعايىنداۋ • كەشە
ءىىم ريددەردەگى بالا ولىمىنە بايلانىستى ۇندەۋ جاسادى
ايماقتار • كەشە
«نۇر-سۇلتان – تەمىرتاۋ» تاس جولىن سۋ شايىپ كەتتى
ايماقتار • كەشە
شىمكەنتتىڭ تورىندە «ەگەمەن قازاقستان» كوشەسى اشىلدى
ايماقتار • كەشە
تاتيانا احمەتوۆا وليمپيادا جولداماسىن يەلەندى
كۇرەس • كەشە
ازەربايجاندا «قازاق ادەبيەتى اپتالىعى» ءوتىپ جاتىر
قازاقستان • كەشە
التاي كولگىنوۆ ەلوردانى ۆەلوسيپەدپەن ارالاپ شىقتى
ەلوردا • كەشە
پرەزيدەنت حانزادا ءفيليپپتىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى كوڭىل ايتتى
پرەزيدەنت • كەشە
رەسپۋبليكا بويىنشا 8 ءوڭىر قىزىل ايماقتا تۇر
قازاقستان • كەشە
ەلوردادا جوعارعى سوت سۋدياسى قاماۋعا الىندى
وقيعا • كەشە
ەلوردالىق وقۋشىلار IV توقساندا قالاي وقيدى?
ءبىلىم • كەشە
پنەۆمونيادان 1 ناۋقاس قايتىس بولدى
كوروناۆيرۋس • كەشە
ەلىمىزدە 1511 ادام كوروناۆيرۋستان ايىقتى
كوروناۆيرۋس • كەشە
قازاقستاندا ءبىر كۇندە 2734 ادام كوروناۆيرۋس جۇقتىردى
كوروناۆيرۋس • كەشە
قازاقستان-رەسەي بىرلەسكەن دەماركاتسيالىق كوميسسياسىنىڭ وتىرىسى ءوتتى
ساياسات • 09 ءساۋىر، 2021
شىمكەنتتە ترياتلوننان قازاقستان چەمپيوناتى وتەدى
سپورت • 09 ءساۋىر، 2021
قازاقستان ەلشىسى شۆەتسيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترىمەن كەزدەستى
ساياسات • 09 ءساۋىر، 2021
شقو-دا تۇرعىندار ەۆاكۋاتسيالاندى
ايماقتار • 09 ءساۋىر، 2021
قازاقستاندا قانشا ميكروقارجى ۇيىمى جۇمىس ىستەيتىنى بەلگىلى بولدى
ەكونوميكا • 09 ءساۋىر، 2021
پرەزيدەنت اتىراۋ جانە اقتوبە وبلىستارى اكىمدەرىنىڭ ەسەبىن تىڭدادى
پرەزيدەنت • 09 ءساۋىر، 2021
ەلباسى حانزادا ءفيليپپتىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى كوڭىل ايتتى
ەلباسى • 09 ءساۋىر، 2021
بيىل 4 مىڭعا جۋىق ەتنيكالىق قازاق قانداس مارتەبەسىن الدى
قوعام • 09 ءساۋىر، 2021
اسقار مامين «روسكوسموس» باسشىسىمەن كەلىسسوز وتكىزدى
ۇكىمەت • 09 ءساۋىر، 2021
ايماقتار • 09 ءساۋىر، 2021
قوستاناي وبلىسىندا جاپپاي ۆاكتسينا ەگۋ باستالادى
ايماقتار • 09 ءساۋىر، 2021
م.ايتەنوۆ: حالىققا ۆاكتسينا ەگۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن قارقىندى ناسيحاتتاۋ كەرەك
ايماقتار • 09 ءساۋىر، 2021
«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى قالاي جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر؟
رۋحانيات • 09 ءساۋىر، 2021
پرەزيدەنت عارىش سالاسىنىڭ ماماندارىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى
پرەزيدەنت • 09 ءساۋىر، 2021
ۇيعىر اۋدانىنىڭ سۋدياسى جەمقورلىق فاكتىسىمەن كۇدىككە ءىلىندى
ايماقتار • 09 ءساۋىر، 2021
تۇركىستان وبلىسىندا ۆەگەتاتسيالىق ماۋسىم قالاي وتەدى
ەكولوگيا • 09 ءساۋىر، 2021
الماتىدا تاۋ باۋرايى وتقا وراندى
ايماقتار • 09 ءساۋىر، 2021
قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ سوڭعى سۇحباتى ەفيرگە شىعادى
رۋحانيات • 09 ءساۋىر، 2021
فيليپپ حانزادانىڭ قازاسى: ۇلىبريتانيادا ۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى جاريالاندى
الەم • 09 ءساۋىر، 2021
تۇركىستان وبلىسىندا 7 تويحانانىڭ جۇمىسى توقتاتىلدى
ايماقتار • 09 ءساۋىر، 2021
ايەلدەر يپوتەكاسى قاشان ىسكە قوسىلاتىنى بەلگىلى بولدى
ەكونوميكا • 09 ءساۋىر، 2021
ۇقساس جاڭالىقتار