ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇر­سى­نوۆ­تىڭ ءوزى قازاق ءتىلىنىڭ تابيعا­تىنا سايكەسپەيتىن بارلىق وزگە تىلدەردىڭ سوزدەرى ءدال قازاقتىڭ اي­تۋىنا سايكەس وزگەرتىلۋى كەرەك دەگەن قاعيداتقا سۇيەنگەنى ءمالىم. ال ءبىز­دىڭ قازىرگى تەرمينولوگيالىق قور رۋحاني ۇستازدىڭ سول ويىمەن ۇندەسە مە، جوق الدە مۇلدە كەرەعار ما؟ ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىن بيىكتەتەتىن ماڭىزدى قادامدار مۇلدە جاسالماي جاتىر دەپ، ارينە، اۋىزدى قۇر شوپپەن سۇرتكەن جاراماس، الايدا ايقىش-ۇيقىش اتاۋلار مەن اۋدارمالاردان بۇگىندە اياق الىپ جۇرە الماي جاتقانىمىز الاقانداعىداي اقيقات-اۋ. سوندىقتان، بۇل جەردەگى اڭگىمەدە سىرتتان كەلگەن سوزدەردىڭ تىكەلەي اۋدار­مالارى تۋرالى جالپىلاما سىناپ-مىنەمەي، تەك مادەنيەت پەن ونەر سالاسىنا عانا قاتىستى كەيبىر اتاۋلاردى ءالى كۇنگە دەيىن اركىمنىڭ ءارتۇرلى قولدانىپ جۇرگەندىگى، ياعني ءبىر ىزگە ءتۇسىپ ۇلگەرمەگەندىگى جايىندا ءسوز ەتۋدى ءجون كوردىك. كەيبىر اۆتورلار ورىستان، باسقا دا شەت تىلدەرىنەن ەنگەن كىرمە سوزدەردى اۋدارماي، سول كۇيىندە اينا-قاتەسىز جازا سالۋ ادەتىنە ابدەن بوي ۇيرەتىپ الدى. باياعى سول «وندا تۇرعان نە باردىڭ؟»، ەنجارلىق پەن جانى اۋىرماستىڭ سيقى. وسى تۇستا تاعى ءبىر عالىمداردىڭ، قالامگەرلەردىڭ بىرىنەن-ءبىرى قالىسپاي ءجيى قولداناتىن، ءتىپتى سانگە اينالعان مىناداي ادەتى ەمىن-ەركىن ەتەك جايا باستادى. ول – تانىمال تۇلعالاردىڭ قاناتتى سوزدەرىن، قاعي­دالارىن، دايەكسوزدەردى ورىس تىلىنەن اۋدارماي سول قالپىندا بەرە سالۋ، مىسالعا كەلتىرۋ ۇلگىسى. قۇداي-اۋ، سوندا قازاقتىڭ ءبارى ورىس تىلىنە وزىندەي جەتىك دەپ ويلاي ما بۇل شىركىندەر؟ قازاقشا سايراپ وتىرىپ، نەگە بۇلاي ايني قالادى؟ قازاق ءتىلى الەمدەگى ەڭ باي ءتىل سانالادى دەپ كەۋدەمىزدى كەرىپ ماقتانعانىمىز قايدا قالادى سوندا؟ ال سولاي ەكەن، وندا نەگە الگى دايەكسوزدەر قازاق تىلىندە التىن تالشىقتاي ءيىرىلىپ، جان باۋراپ تۇرمايدى، نەگە قازاق تىلىنە اۋدارىلمايدى؟ مۇنداي ورەسكەل جاعدايلاردىڭ اسىرەسە، باسىلىم بەتتەرىندە ءجيى كەزدە­سەتىنى وكىنىشتى. ولاي بولسا بىرتە-بىرتە چەر­چيللدى، كونفۋتسيدى، گەتەنى اعىل­شىنشا، قىتايشا، نەمىسشە اۋدارماي بەرۋگە كوشەتىن بولامىز. مىسالى، اباي­دىڭ قاناتتى سوزدەرىن دايەكسوز رە­تىندە ءوز تىلدەرىنە اۋدارماي قازاقشا بە­رىپ جاتقان وزگە حالىقتى كوردىڭىزدەر مە؟ ەگەر ولاردا دا دايەكسوز جايى سولاي قا­­لىپتاسسا، الەمدىك ءۇردىستىڭ ەشكىمگە جات­تىعى جوققا بالاپ قويا سالار ەدىك-ا­ۋ. بىراق اتتەڭ، ولاي ەمەس. قازاقشا جا­زىل­عان تۋىندىنى قازاقتىڭ وزىنەن باسقا ەشكىم وقىمايتىنىن ەسكەر­سەك، بۇل دا تىلدىك قورىمىزدى شۇبار­لاندىرىپ، بۇزۋعا جاسالعان ارەكەت دەمەسكە لاجىڭ جوق. ەكىنشى ءبىر بولىسەيىن دەگەن ويى­مىز، مادەنيەت پەن ونەر سالاسىنا قاتىستى اتاۋلاردىڭ الا-قۇلالىعى تۋرالى. ءوز سوزدىك قورىمىزدان ءدال سونداي اتاۋ تابۋعا بولاتىنىنا ءشۇبا كەلتىرىپ، جاڭا ءسوز جاساۋدى ارتىق ءىس دەپ ەسەپتەيتىنىمىزدى مۇنداعى كوپتەگەن تەرمين سوزدەردەن اڭعارۋعا بولادى. قانشاما رەت ماسەلە ەتىپ كوتەرگەنمەن، تەرمين سوزدەر اۋدارماسى «باياعى جارتاس، سول جارتاس» كۇيىندە جالعاسۋدا. كەيدە وسىناۋ ماڭىزدى ءىس كىمگە، قاي ۇيىمعا، قايسى مەكەمەگە بەكىتىلگەنىن بىلمەي دال بولاتىنىمىز راس. «سەن سالار دا، مەن سالار، اتقا جەمدى كىم سالار؟» دەپ اركىمگە ءبىر سەنىپ جۇرگەندە ءتورىمىزدى كوپتەگەن بەيتانىس سوزدەر جايلاپ الدى. وسى باعىتپەن العا باسا بەرسەك، ءتۇبىمىز – تۇڭعيىق. ماسەلەن، بىرىزدىلىكتىڭ جوقتىعىنان ءبىر باسىلىمدا «رەپيتيتسيا» دەپ جازىلسا، ەكىنشىسىندە مۇنى «دايىندىق» دەيدى. سول سياقتى ءتىپتى كەي جاعدايدا ءبىر اتاۋدى ەكى ءتۇرلى جازعاندارىنا قاراماستان، ودان ناقتى ناتيجە شىعارۋعا ۇمتىلىس بايقالمايدى. ءسوزىمىز بوسقا كەتپەس ءۇشىن، ء«ارتىس»، «ارتيست» سوزدەرىن الايىق. «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى»، «كسرو-نىڭ حالىق ءارتىسى» دەپ مۇنى قازاقى تىلدىك تابيعاتىمىزعا سايكەس كوپتەن بەرى قولدانىپ ءجۇرمىز. دۇرىس-اق. ال بىراق وندا ء«ارتيستى» نەگە جايىنا قالدىرمايمىز؟ نە ءارتىس، نە ارتيست. ەكەۋىنىڭ بىرەۋىن عانا تاڭداۋ كەرەك ەمەس پە؟ البەتتە، ادەبيەت پەن ونەردە پروزا، كومەديا، دراما، وپەرا، ساتيرا، پوەزيا، ەپوس، كونسەرۆاتوريا، ليبرەتتو، ديريجەر ءتارىزدى ەجەلدەن قازاقى ۇعىممەن بىتە-قايناسىپ كەتكەن تەرمين سوزدەرگە قويار كىنا دا، تاعار ءمىن دە جوق. بىراق، مۇنان كەيىن دە بوگدە سوزدەر ءنوپىرى قاپتاعان ۇستىنە قاپتاۋدا عوي. سۋفلەر، گريم، افيشا، بەنەفيس، ساۋندترەك، تريللەر، ترەيلەر، پروديۋسەر، كاستينگ، كرەاتيۆ، كليپ، ماەسترو دي كاپەللا، ارحيۆ، دياپازون، ينتەرپرەتاتسيا، ينستسەنيروۆكا، ەكشن، انونس ... ت.س.س. وسىلاي جالعاسا بەرەدى. بۇلاردى قالاي قولدانۋ كەرەك؟ بۇل رەتتە ونەر ءتىلىن قازاقىلاندىرۋ ءىسىنىڭ جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلمەي، ولاردى ءتول تىلىمىزدە تولىققاندى سويلەتە الماي وتىرعانىمىز قىنجىلتپاي قويمايدى. كەز كەلگەن ەل تەرميندەردى ءوز مۇددەسى ءۇشىن اۋدارادى. بىراق بۇل ءىستىڭ كاسىبي تۇرعىدان قولعا الىنباي ىرقىنا جىبەرىلۋى، جۇيەسىزدىك پەن رەتسىزدىكتىڭ جايلاۋى، اۋدارماداعى كوپتەگەن تەرميندەردىڭ تەرمينولوگيا كوميسسياسى بەكىتكەن قازاقشا بالامالارى بولا تۇرا، كىرمە سوزدەردىڭ ۇستەمدىك قۇرۋى توقتاماي تۇر. مىنە، ورتاعا سالماق ويىمىز وسى-تىن.

قاراشاش توقسانباي،

«ەگەمەن قازاقستان»