ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءوزى قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىنا سايكەسپەيتىن بارلىق وزگە تىلدەردىڭ سوزدەرى ءدال قازاقتىڭ ايتۋىنا سايكەس وزگەرتىلۋى كەرەك دەگەن قاعيداتقا سۇيەنگەنى ءمالىم. ال ءبىزدىڭ قازىرگى تەرمينولوگيالىق قور رۋحاني ۇستازدىڭ سول ويىمەن ۇندەسە مە، جوق الدە مۇلدە كەرەعار ما؟ ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىن بيىكتەتەتىن ماڭىزدى قادامدار مۇلدە جاسالماي جاتىر دەپ، ارينە، اۋىزدى قۇر شوپپەن سۇرتكەن جاراماس، الايدا ايقىش-ۇيقىش اتاۋلار مەن اۋدارمالاردان بۇگىندە اياق الىپ جۇرە الماي جاتقانىمىز الاقانداعىداي اقيقات-اۋ. سوندىقتان، بۇل جەردەگى اڭگىمەدە سىرتتان كەلگەن سوزدەردىڭ تىكەلەي اۋدارمالارى تۋرالى جالپىلاما سىناپ-مىنەمەي، تەك مادەنيەت پەن ونەر سالاسىنا عانا قاتىستى كەيبىر اتاۋلاردى ءالى كۇنگە دەيىن اركىمنىڭ ءارتۇرلى قولدانىپ جۇرگەندىگى، ياعني ءبىر ىزگە ءتۇسىپ ۇلگەرمەگەندىگى جايىندا ءسوز ەتۋدى ءجون كوردىك. كەيبىر اۆتورلار ورىستان، باسقا دا شەت تىلدەرىنەن ەنگەن كىرمە سوزدەردى اۋدارماي، سول كۇيىندە اينا-قاتەسىز جازا سالۋ ادەتىنە ابدەن بوي ۇيرەتىپ الدى. باياعى سول «وندا تۇرعان نە باردىڭ؟»، ەنجارلىق پەن جانى اۋىرماستىڭ سيقى. وسى تۇستا تاعى ءبىر عالىمداردىڭ، قالامگەرلەردىڭ بىرىنەن-ءبىرى قالىسپاي ءجيى قولداناتىن، ءتىپتى سانگە اينالعان مىناداي ادەتى ەمىن-ەركىن ەتەك جايا باستادى. ول – تانىمال تۇلعالاردىڭ قاناتتى سوزدەرىن، قاعيدالارىن، دايەكسوزدەردى ورىس تىلىنەن اۋدارماي سول قالپىندا بەرە سالۋ، مىسالعا كەلتىرۋ ۇلگىسى. قۇداي-اۋ، سوندا قازاقتىڭ ءبارى ورىس تىلىنە وزىندەي جەتىك دەپ ويلاي ما بۇل شىركىندەر؟ قازاقشا سايراپ وتىرىپ، نەگە بۇلاي ايني قالادى؟ قازاق ءتىلى الەمدەگى ەڭ باي ءتىل سانالادى دەپ كەۋدەمىزدى كەرىپ ماقتانعانىمىز قايدا قالادى سوندا؟ ال سولاي ەكەن، وندا نەگە الگى دايەكسوزدەر قازاق تىلىندە التىن تالشىقتاي ءيىرىلىپ، جان باۋراپ تۇرمايدى، نەگە قازاق تىلىنە اۋدارىلمايدى؟ مۇنداي ورەسكەل جاعدايلاردىڭ اسىرەسە، باسىلىم بەتتەرىندە ءجيى كەزدەسەتىنى وكىنىشتى. ولاي بولسا بىرتە-بىرتە چەرچيللدى، كونفۋتسيدى، گەتەنى اعىلشىنشا، قىتايشا، نەمىسشە اۋدارماي بەرۋگە كوشەتىن بولامىز. مىسالى، ابايدىڭ قاناتتى سوزدەرىن دايەكسوز رەتىندە ءوز تىلدەرىنە اۋدارماي قازاقشا بەرىپ جاتقان وزگە حالىقتى كوردىڭىزدەر مە؟ ەگەر ولاردا دا دايەكسوز جايى سولاي قالىپتاسسا، الەمدىك ءۇردىستىڭ ەشكىمگە جاتتىعى جوققا بالاپ قويا سالار ەدىك-اۋ. بىراق اتتەڭ، ولاي ەمەس. قازاقشا جازىلعان تۋىندىنى قازاقتىڭ وزىنەن باسقا ەشكىم وقىمايتىنىن ەسكەرسەك، بۇل دا تىلدىك قورىمىزدى شۇبارلاندىرىپ، بۇزۋعا جاسالعان ارەكەت دەمەسكە لاجىڭ جوق. ەكىنشى ءبىر بولىسەيىن دەگەن ويىمىز، مادەنيەت پەن ونەر سالاسىنا قاتىستى اتاۋلاردىڭ الا-قۇلالىعى تۋرالى. ءوز سوزدىك قورىمىزدان ءدال سونداي اتاۋ تابۋعا بولاتىنىنا ءشۇبا كەلتىرىپ، جاڭا ءسوز جاساۋدى ارتىق ءىس دەپ ەسەپتەيتىنىمىزدى مۇنداعى كوپتەگەن تەرمين سوزدەردەن اڭعارۋعا بولادى. قانشاما رەت ماسەلە ەتىپ كوتەرگەنمەن، تەرمين سوزدەر اۋدارماسى «باياعى جارتاس، سول جارتاس» كۇيىندە جالعاسۋدا. كەيدە وسىناۋ ماڭىزدى ءىس كىمگە، قاي ۇيىمعا، قايسى مەكەمەگە بەكىتىلگەنىن بىلمەي دال بولاتىنىمىز راس. «سەن سالار دا، مەن سالار، اتقا جەمدى كىم سالار؟» دەپ اركىمگە ءبىر سەنىپ جۇرگەندە ءتورىمىزدى كوپتەگەن بەيتانىس سوزدەر جايلاپ الدى. وسى باعىتپەن العا باسا بەرسەك، ءتۇبىمىز – تۇڭعيىق. ماسەلەن، بىرىزدىلىكتىڭ جوقتىعىنان ءبىر باسىلىمدا «رەپيتيتسيا» دەپ جازىلسا، ەكىنشىسىندە مۇنى «دايىندىق» دەيدى. سول سياقتى ءتىپتى كەي جاعدايدا ءبىر اتاۋدى ەكى ءتۇرلى جازعاندارىنا قاراماستان، ودان ناقتى ناتيجە شىعارۋعا ۇمتىلىس بايقالمايدى. ءسوزىمىز بوسقا كەتپەس ءۇشىن، ء«ارتىس»، «ارتيست» سوزدەرىن الايىق. «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى»، «كسرو-نىڭ حالىق ءارتىسى» دەپ مۇنى قازاقى تىلدىك تابيعاتىمىزعا سايكەس كوپتەن بەرى قولدانىپ ءجۇرمىز. دۇرىس-اق. ال بىراق وندا ء«ارتيستى» نەگە جايىنا قالدىرمايمىز؟ نە ءارتىس، نە ارتيست. ەكەۋىنىڭ بىرەۋىن عانا تاڭداۋ كەرەك ەمەس پە؟ البەتتە، ادەبيەت پەن ونەردە پروزا، كومەديا، دراما، وپەرا، ساتيرا، پوەزيا، ەپوس، كونسەرۆاتوريا، ليبرەتتو، ديريجەر ءتارىزدى ەجەلدەن قازاقى ۇعىممەن بىتە-قايناسىپ كەتكەن تەرمين سوزدەرگە قويار كىنا دا، تاعار ءمىن دە جوق. بىراق، مۇنان كەيىن دە بوگدە سوزدەر ءنوپىرى قاپتاعان ۇستىنە قاپتاۋدا عوي. سۋفلەر، گريم، افيشا، بەنەفيس، ساۋندترەك، تريللەر، ترەيلەر، پروديۋسەر، كاستينگ، كرەاتيۆ، كليپ، ماەسترو دي كاپەللا، ارحيۆ، دياپازون، ينتەرپرەتاتسيا، ينستسەنيروۆكا، ەكشن، انونس ... ت.س.س. وسىلاي جالعاسا بەرەدى. بۇلاردى قالاي قولدانۋ كەرەك؟ بۇل رەتتە ونەر ءتىلىن قازاقىلاندىرۋ ءىسىنىڭ جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلمەي، ولاردى ءتول تىلىمىزدە تولىققاندى سويلەتە الماي وتىرعانىمىز قىنجىلتپاي قويمايدى. كەز كەلگەن ەل تەرميندەردى ءوز مۇددەسى ءۇشىن اۋدارادى. بىراق بۇل ءىستىڭ كاسىبي تۇرعىدان قولعا الىنباي ىرقىنا جىبەرىلۋى، جۇيەسىزدىك پەن رەتسىزدىكتىڭ جايلاۋى، اۋدارماداعى كوپتەگەن تەرميندەردىڭ تەرمينولوگيا كوميسسياسى بەكىتكەن قازاقشا بالامالارى بولا تۇرا، كىرمە سوزدەردىڭ ۇستەمدىك قۇرۋى توقتاماي تۇر. مىنە، ورتاعا سالماق ويىمىز وسى-تىن.
قاراشاش توقسانباي،
«ەگەمەن قازاقستان»
ءمامس: ءجيى قويىلاتىن جەتى ساۋال
قوعام • بۇگىن، 08:24
اكادەميكتىڭ مەرەيتويىن اتاپ ءوتتى
قوعام • بۇگىن، 08:22
اۋىل وقۋشىلارىنا ارنالعان وليمپيادا
ءبىلىم • بۇگىن، 08:20
ءبىلىم • بۇگىن، 08:19
رۋحانيات • بۇگىن، 08:17
قوعام • بۇگىن، 08:16
اۋىلداردى ساقتاعاندار – ارلى باسشىلار...
قوعام • بۇگىن، 08:15
سەنگەنىمىز – شەتەل ۆاليۋتاسى...
ەكونوميكا • بۇگىن، 08:14
رۋحانيات • بۇگىن، 08:10
قۇسبەگى قۋانىش ەتنواۋىل اشۋدى ارماندايدى
ايماقتار • بۇگىن، 08:09
قوعام • بۇگىن، 08:08
كوكتەم اۋەندەرى كوڭىل كوتەرەدى
تەاتر • بۇگىن، 08:06
قوعام • بۇگىن، 08:03
ۇلتتىق بىرلىك پەن كەلىسىم – باعا جەتپەس قۇندىلىق
قوعام • بۇگىن، 08:00
بانكتەردىڭ ازايۋى پايدا ما، زيان با؟
ەكونوميكا • بۇگىن، 07:58
كارانتين كاسىپكەر ايەلدەرگە قالاي اسەر ەتتى؟
قوعام • بۇگىن، 07:56
ەكونوميكا • بۇگىن، 07:55
قوعام • بۇگىن، 07:54
ەكونوميكا • بۇگىن، 07:51
ايماقتار • بۇگىن، 07:50
«مىڭ العىس»: قايىرىمدىلىق تەلەمارافونىندا 22 ميلليون تەڭگە جينالدى
قازاقستان • كەشە
بيىل مەديتسينالىق ساقتاندىرۋعا قانشا قارجى بولىنەدى؟
مەديتسينا • كەشە
2020 جىلى ءمامس اياسىندا قانشا كۇردەلى وپەراتسيا جاسالدى؟
مەديتسينا • كەشە
ەلباسى • كەشە
تاريح • كەشە
سپورت • كەشە
باس تەاترداعى بالالار ستۋدياسى
ونەر • كەشە
التىن شىنجىردىڭ سوڭعى شىعىرشىعى...
رۋحانيات • كەشە
قىزىلوردا وبلىسىندا كارانتين شارالارى جەڭىلدەتىلدى
ايماقتار • كەشە
بىلتىر سقو-دا 7 مىڭعا جۋىق نارەستە دۇنيەگە كەلگەن
ايماقتار • كەشە
شىعىس قازاقستاندا جۇما نامازعا جينالۋعا رۇقسات بەرىلدى
ايماقتار • كەشە
قىزىلجاردا اناسى ۇرىپ-سوققان قىز كوز جۇمدى
ايماقتار • كەشە
جالعا العان ءۇيىن توناپ كەتكەن ۇرى ۇستالدى
ايماقتار • كەشە
فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى تۇرمەگە توعىتىلدى
الەم • كەشە
بەس وبلىستا اۋا رايىنا بايلانىستى ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • كەشە
تۇركىستان وبلىسىندا گاز جەلىلەرى جاپپاي تەكسەرىلەدى
ايماقتار • كەشە
تەرگەۋشىلەردىڭ ۇستازى ۇلىقتالدى
ايماقتار • كەشە
الماتىدا ەتنوسارالىق قاتىناستاردى دامىتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى
ايماقتار • كەشە
الماتىدان قىرعىزستانعا اۋە رەيستەرى قايتا جانداندى
قازاقستان • كەشە
الماتىدا قانشا تۇرعىن ءۇي جىلۋسىز قالدى؟
ايماقتار • كەشە
ارمەنيادان اكەلگەن كولىكتەردى تىركەۋ مەرزىمى ۇزارتىلدى
قازاقستان • كەشە
قىرعىزستاندا پارلامەنت سايلاۋى كۇزدە بولادى
الەم • كەشە
قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر ءۇشىن سالىق ەسەپتەۋ جەڭىلدەتىلدى
ەكونوميكا • كەشە
الماتى وبلىسىنىڭ الاكول اۋدانىنا جاڭا اكىم تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
الماتىلىق ستۋدەنتتەر العىس ايتۋ كۇنىن اتاپ ءوتتى
قازاقستان • كەشە
ومىربەك جولداسبەكوۆتىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويى تويلاندى
قازاقستان • كەشە
قدكبق دەپوزيتتەردىڭ ساۋىردەگى ەڭ جوعارى مولشەرلەمەلەرىن جاريالادى
ەكونوميكا • كەشە
سىر ەلىنەن 700-گە جۋىق ازامات اسكەرگە بارادى
ايماقتار • كەشە
رەسەي ينۆەستورلارى اتىراۋعا بەت بۇردى
ايماقتار • كەشە
قازاقستاندا مەرزىمدى اسكەري قىزمەتكە شاقىرۋ باستالدى
قوعام • كەشە
اسقار مامين «روسكوسموس» باسشىسىمەن كەزدەستى
ۇكىمەت • كەشە
كوكتەم كەشىكپەي جەتەدى: ناۋرىز ايىنا ارنالعان اۋا رايى بولجامى
اۋا رايى • كەشە
دۋبايدان كەلگەن 4 جولاۋشىدان كوروناۆيرۋس انىقتالدى
قوعام • كەشە
ۇكىمەت • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار