بۇل رەتتە قازاقستانداعى بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل دينارا زاكيەۆا بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق سەكىلدى اۋىر قىلمىستىڭ قيۋىن قوعام بولىپ جۇمىلا شەشۋ, ادەپ نورماسىن قالىپتاستىرۋ, پروفيلاكتيكا شاراسىنا جاۋاپتى ورگاندارمەن بىرلەسىپ تاباندى ءىس-قيمىل جاساۋ قاجەت ەكەنىن ايتادى. سونداي-اق ول قازىرگى زاڭدا كۇش كورسەتۋ مەن قاتىگەزدىك ارەكەتتەردى قامتيتىن جەكە باپتار جوق بولعاندىقتان, قۇقىق قورعاۋشىلار ايىپتىلاردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ ءۇشىن تەك سايكەس كەلەتىن تارماقتارعا جۇگىنىپ وتىرعانىن جەتكىزدى.
«وسىعان بايلانىستى ازىرلەنىپ جاتقان شارالاردىڭ قاتارىنا قىلمىستىق كودەكسكە جازانى قاتاڭداتا وتىرىپ, كۇش كورسەتۋ جانە قاتىگەزدىككە قاتىستى ءىس-ارەكەتتەردىڭ بارلىق نىسانىن قامتيتىن «كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق» بابىن قوسۋدى ماڭىزدى دەپ سانايمىز», دەيدى د.زاكيەۆا.
بالالار ومبۋدسمەنىنىڭ ايتۋىنشا, بۇل ماسەلەلەردىڭ تىم بەلەڭ الىپ بارا جاتقانى بالا تاربيەسىمەن اينالىساتىن كاسىبي كادرلاردىڭ تاپشىلىعىنان دا بولىپ وتىر.
«بىلىكتى ماماندارعا قاتىستى ۇلكەن ماسەلە بار. مىسالى, قازىر ەلىمىزدە 3 مىڭ مەكتەپتە الەۋمەتتىك پەداگوگ مامان جوق. ءبىر كاسىبي پسيحولوگتەن 1 500 بالا ءدارىس الۋعا ءماجبۇر. ال 6,5 ملن بالامەن قورعانۋدى ۇيرەتەتىن 300 مامان جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار جىلدامدىقتى ازايتاتىن جول جابىندىلارىنىڭ دا سانى از», دەدى ول.
ال اقمولا وبلىسى قوسشى قالاسى №1 اۋرۋحاناسىنىڭ كاسىبي پسيحولوگ مامانى, قازاق پسيحولوگيالىق قوعامىنىڭ مۇشەسى, «جان دۇنيەم» كىتابىنىڭ اۆتورى بالجان قاناپياەۆانىڭ ايتۋىنشا, مەكتەپتەگى زورلىق-زومبىلىقتىڭ ۋشىعۋى كوبىنەسە اتا-انا جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ تومەندىگىنەن ورىن الىپ وتىر.
ء«بىرىنشى كەزەكتە اتا-انا بالالاردىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىنان حاباردار بولۋعا ءتيىس. اپتاسىنا ءبىر رەت بولسىن بالامەن اڭگىمەلەسۋ كەرەك. بالا تەلەفوننان نە كورىپ, كىممەن سويلەسىپ ءجۇر؟ ساعات نەشەدە ۇيىقتايدى؟ بوس ۋاقىتىن قالاي وتكىزەدى؟ وسى جاعدايلاردى ءبىلىپ وتىرعان ءجون. بالانىڭ تەلەفونىن ج ۇلىپ الىپ, كۇش كورسەتۋ ارقىلى تاربيەلەۋ – دۇرىس ەمەس. قاتىگەزدىك كورگەن بالا ءوزى دە قاتىگەز بولۋى ىقتيمال. كەرىسىنشە سويلەسۋ ارقىلى بالانىڭ جۇرەگىنە جول تابا بىلگەن ابزال», دەيدى بالجان نۇرعاليقىزى.
قازىر قوعامدا بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى جابۋلى قازان كۇيىندە قالۋى جيىلەدى. اسىرەسە, ونداي وقيعالاردىڭ اشىق ايىپتالماۋىنا بايلانىستى رەسمي دەرەكتەر مەن كورسەتكىشتەردىڭ بۇرمالانۋى ءارى سايكەس كەلمەۋى سەكىلدى ماسەلەلەردىڭ بارى جاسىرىن ەمەس. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الا باقىلاۋدىڭ ءبىر جولى – مەكتەپتەگى پسيحولوگ مامانداردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋ.
«مەكتەپتەگى تاربيە ءىسىنىڭ اتقارار جۇمىسى – وقۋشى ءۇشىن ماڭىزدى. ماسەلەن, مەكتەپ پسيحولوگى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنان بولەك وقۋشىلارمەن توپتىق جانە ويىن تەراپياسىن جۇرگىزۋ قاجەت. سوندا بالانىڭ جاعدايىنان حاباردار بولىپ وتىرامىز. بالانىڭ بويىندا پايدا بولعان ءبىرتۇرلى ارەكەتتەردى سىنىپ جەتەكشىسى كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە نامىسىنا تيسە, بالانىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايى مەن ساباق ۇلگەرىمى ناشارلايدى. بالانىڭ قۇپيا ارەكەتتەرىن اتا-اناسى, سىنىپ جەتەكشىسى, مەكتەپ پسيحولوگى بىرلەسۋ ارقىلى سۇيەمەلدەۋگە بولادى. مەكتەپتە وقۋشى ءوزىن قاۋىپسىز, جايلى سەزىنگەندە ونىڭ ءبىلىم الۋعا قۇشتارلىعى ارتادى. بالانىڭ ءمولدىر بۇلاقتاي بولىپ جەتىلۋىنە اۋەلى مەملەكەت پەن مەكتەپ تىكەلەي جاۋاپتى», دەيدى ب.قاناپياەۆا.
الايدا قازىر اۋىلدىق جەرلەردە باسقا سالانىڭ ماماندارى پسيحولوگتىڭ جۇمىسىن ىستەپ جاتاتىن جاعداي ءجيى كەزدەسەدى. مۇنداي جاعدايدا وقۋشىلار اراسىندا بۋللينگ ارقىلى ءبىرىن-ءبىرى قورقىتۋ نەمەسە سۋيتسيدكە يتەرمەلەۋ ماسەلەسىندە بىلىكسىز پسيحولوگ قانداي كەڭەس بەرە الادى دەگەن سۇراقتىڭ تۋىنداۋى زاڭدى.
«كوپتەگەن زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان جابىرلەنۋشى جاعدايدى جاسىرىن قالعانىن قالايدى, ياعني ءوزى جامان اتتى بولام دەپ قورقادى. مۇنداي كەزدە كاسىبي پسيحولوگ مامانداردىڭ كومەگى قاجەت. ال ونى دايىندايتىن قازىر قازاق تىلىندە جازىلعان عىلىمي پسيحولوگيالىق-مەديتسينالىق ادىستەمەلىك قۇرالدار جوقتىڭ قاسى. ءبىزدىڭ وقىپ جۇرگەنىمىز – باتىس ەلدەرىنىڭ ورىس تىلىنەن اۋدارىلعان ادىستەرى عانا. ءار ەلدىڭ وزىنە ءتان ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىعى بولۋعا ءتيىس. اسىرەسە, كلينيكالىق باعىتتا جازىلعان پسيحولوگيالىق ەڭبەكتەر قاجەت», دەيدى ساراپشى.
سونداي-اق پسيحولوگ مۇنداي قاتىگەزدىكتى جويۋ ءۇشىن ۇلتتىق تاربيەنىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن العا تارتادى.
«قازاق حالقىنىڭ وزىنە ءتان ەتنوپسيحولوگياسى بار. تۋعاننان باستاپ, ومىردەن وتكەنگە دەيىنگى ادەت-عۇرىپتارى, سالت-ءداستۇرى, جىر-داستاندارى – تۇنىپ تۇرعان پسيحولوگيالىق تاربيە. مۇنى بىلمەي, ءتىپتى ماعجان جۇمابايدىڭ پسيحولوگيا تۋرالى ەڭبەگىن وقىماي, پسيحولوگ بولامىز دەيمىز. ايتكەنمەن ءار ەل ءوزىنىڭ گەوگرافيالىق, پسيحولوگيالىق ايماعىنا ءتان ءومىر سۇرەدى. قازىر كوبى مەديتاتسيا دەپ ءۇندىنىڭ ۇنىمەن جانىنا شيپا ىزدەپ ءجۇر. الايدا قازاقتىڭ دومبىراسىنان وتكەن ەم-دوم بار ما؟ قاسيەتتى قوبىزدىڭ ءۇنى ادام جانىنا شيپا بولماسا, قورقىت بابامىز تۇنەكتەن جول تابار ما ەدى؟! سول سەكىلدى ارتتەراپيا دەپ جۇرگەنىمىز – ءبىزدىڭ ۇلتتىق ونەر مەن ويۋ-ورنەكتەرىمىز», دەيدى ول.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا, وركەنيەتتى ەلدەردە ءار وتباسىندا ءوزىنىڭ جەكە پسيحولوگى بار. مۇنىڭ زورلىق-زومبىلىقتى ازايتۋعا سەپتىگى بولعانىمەن, اتا-انانىڭ تاربيەسى ءبارىبىر بيىك تۇرادى.
«بالا دۇنيەگە كەلگەندە ەڭ ءبىرىنشى كورەتىن ادامى – اناسى, ودان كەيىن – اكەسى. كوبىندە بىزدە «بالا ءبارىن ۇمىتىپ كەتەدى, ۇرا سالدىم, ەشتەڭە ەتپەيدى» دەپ ويلايدى. اتا-انا بالاسىنىڭ الدىندا اينا ەكەنىن ۇمىتپاۋعا ءتيىس. ماعان اتا-انالار بالام ءسوز تىڭدامايدى, سويلەي المايدى دەپ ءجيى شاعىمدانادى. مۇندايدا اتا-انانىڭ ءوز پسيحولوگيالىق جاي-كۇيى دە بالاعا اسەر ەتەتىنىن ەسكەرمەي جاتادى. وتباسىنداعى كوڭىل كۇي تىكەلەي اتا-انانىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قارىم-قاتىناسىنان باستاۋ الادى, بالا اكەنىڭ قولداۋىن سەزىنگەندە عانا ءوزىن قاۋىپسىز سەزىنەدى», دەيدى ب.قاناپياەۆا.
قورىتا ايتقاندا, اناۋ كەرەك, مىناۋ كەرەك, ءبارى كەرەك. الايدا سانا وزگەرمەي, قۇقىقتىق تالاپ كۇشەيمەي تۇك شىقپاسى تۇسىنىكتى. ماسەلەن, اقش-تىڭ ميننەسوتا شتاتىندا كەز كەلگەن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق, ءتىپتى الدەبىرەۋدىڭ ارەكەتى جاقپاي قالىپ, جۇدىرىقتى ءبىر جۇمساپ جىبەرسەڭ دە قىلمىس سانالادى. ءبىرىنشى رەت 90 كۇن, ەكىنشى رەت 1 جىل قاماۋعا السا, ال ءۇشىنشى رەت 5 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى بەكىتىلگەن. ءبىزدىڭ زاڭنىڭ ءبىراز ەلمەن سالىستىرعاندا سولقىلداق تۇسى كوپ. وسىعان قاتىستى بيىلعى پرەزيدەنت جولداۋىندا بالالاردى قورعاۋدىڭ ماڭىزدى مىندەتتەردى ايقىندالىپ, بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى ءۇشىن جازانى قاتاڭداتۋ ماسەلەسى تاپسىرىلدى. ەندىگى ءۇمىت – سوندا. ايتپەسە, باسقا, باسقا ەمەس, ء«دىر-ءدىر ەتكەن, جاسىل تالدار, جاس تالدار» ەرتە كوكتەمدە قىرشىنىنان قيىلسا, ول ەرتەڭ ماۋەلى بولىپ وسە مە؟
