الەم قازاقتارى ناۋرىزدى قالاي تويلايدى؟

رەسەيدە «قارا جورعانى» بيلەيمىز

ەسەنعالي يبراەۆ، رەسەي قازاقتارىنىڭ فەدەرالدى اۆتونومياسىنىڭ پرەزيدەنتى، تۇمەن قالاسى:

- ناۋرىزدى بۇكىل رەسەيدە – التايدان كاۆكازعا، سىبىرگە جانە قىرىمعا دەيىن كۇتەدى. رەسەيدىڭ كەيبىر ايماقتارىندا مەرەكەنىڭ اتاۋى ءارتۇرلى، جەرگىلىكتى داستۇرلەرى وزگە، اتاپ ءوتۋى بولەك. بىراق بارلىق جەردە ۇستەلدەر تاتتىلەرگە تولى، ءارتۇرلى ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتارمەن ءارتۇرلى حالىقتاردىڭ تىلدەرىندە اندەر شىرقالادى.

رەسەيلىك قازاقتار «ناۋرىز» مەرەكەسىنىڭ اتاۋىن ساقتاپ، جاڭا جىلدى نەمەسە كوكتەمگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋ كۇنىن بارلىق تىلەك بىلدىرۋشىلەردى قارسى الۋعا شاقىرادى. ءسىزدىڭ قانداي ۇلت وكىلى ەكەنىڭىز ماڭىزدى ەمەس. ەگەر ءسىز رەسەيدەگى تويلاناتىن ناۋرىزعا قاتىساتىن بولساڭىز، ءسىزدى ەڭ قىمبات قوناق رەتىندە قارسى الادى.

تۇمەن وبلىسىندا ناۋرىز ەجەلدەن قوعامدىق ماڭىزى بار مادەني وقيعالاردىڭ ۇلكەن كۇنتىزبەسىنىڭ ءبىر بولىگى. ءتۇرلى حالىقتار مەن مادەنيەت وكىلدەرى ءۇشىن مەرەكە بولدى. 

ءداستۇر بويىنشا رەسەيدەگى ناۋرىز - بۇل شاشۋ راسىمىنەن باستالاتىن حالىقتىق مەرەكەلەر، ساحنادا-ۇلتتىق شىعارماشىلىق ۇجىمداردىڭ قويىلىمدارى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى «قارا جورعا» ءبيىن بارلىعى بيلەيدى.

ناۋرىزدى مەرەكەلەۋگە رەسەيدەگى قازاقتار ءاردايىم كيىز ءۇي قۇرىپ، كەڭ داستارحان جايىپ، ءداستۇرلى قازاق اسحاناسىنىڭ تاعامدارىنان ءدام تاتادى. بۇل كۇنى مەرەكەلىك داستارحاننىڭ باستى تاعامى ول - ناۋرىز كوجە.

جاستار مەن ەرەسەكتەر كۇش پەن ەپتىلىك سايىسىنا بەلسەندى قاتىسادى: «ارقان تارتۋ»، «جىلىك سىندىرۋ»، «تەڭگە الۋ». ءداستۇرلى التىباقان قۇرىلادى، بالالار اتقا، شاناعا قۋانا وتىرادى.

ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدەر اسپازدىق شەبەرلىك ساباعى مەن باۋىرساق دايىنداۋ بويىنشا جارىستار وتكىزەدى. حالىق قولونەرشىلەرى كورمە-جارمەڭكە ۇيىمداستىرادى. قازاق قولونەرشىلەرى ءتۇرلى-ءتۇستى قولدان تىگىلگەن قۇراق كورپەلەرىن جايعاستىرادى.

ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ ەڭ كەرەمەت وقيعاسى - ات جارىسى. كورەرمەندەرگە اسىرەسە ات ۇستىندەگى كوڭىلدى حالىق ويىنى – قىز قۋ نەمەسە جاستار قاتىساتىن قىزدى قۋىپ جەتۋ ۇنايدى.

رەسەي قازاقتارى ەجەلگى حالىقتىق داستۇرلەردى ەسكە الادى جانە قۇرمەتتەيدى، اتا-بابا وسيەتتەرى، سالت-داستۇرلەر، ءتىل، مادەنيەت ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلەدى. بۇعان، ارينە، رەسەي حالىقتارىنىڭ ەتنومادەني ارتۇرلىلىگىن ساقتاۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىڭ ساياساتى، سونداي-اق رەسەي مەن قازاقستاننىڭ بەرىك وداقتاستىق قاتىناستارى ىقپال ەتەدى.

بيىلعى جىلى ەلىمىزدىڭ ناۋرىز مەيرامىنا وراي، بەس كۇن دەمالىس كۇنى بولىپ بەكىتىلدى. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە مەرەكەنى اتاپ وتۋىنە ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. ەلىمىز امان جۇرتىمىز تىنىش بولىپ، اق مول، ۇلىس وڭ بولسىن!

الىستاعى التايدا دومبىرادان ساباق بەرەمىن

جانايدار نۇرساليەۆ، رەسەي فەدەراتسياسى التاي رەسپۋبليكاسىنىڭ قوساعاش اۋدانى:

- ناۋرىز مەرەكەسىن التايدىڭ قازاقتارى اسىعا كۇتەدى. رەسەيدىڭ التاي ولكەسىندەگى موڭعول مەملەكەتىمەن شەكارالاس شاعىن عانا قوساعاش اۋدانىندا تۇرامىز. مۇندا ءوز ءتىلىمىزدى قادىر تۇتامىز. ۇلى مەيرام ناۋرىزدا قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن دارىپتەپ، ءانى مەن كۇيىن، ءبيىن وسىندا پاش ەتەمىز. ودان بولەك ات جارىس ۇيىمداستىرىپ، ءتۇرلى ۇلتتىق ويىنداردى كورسەتەمىز. ۇلتتىق مەرەكەدە قازاق حالقىنىڭ ونەرىن كورسەتىپ، كوڭىل كوتەرەمىز. ايەلدەر قاۋىمى اق كويلەك، كامزول، ال ءبىز ەرلەر قاۋىمى بولساق شاپانىمىز بەن بورىگىمىزدى كيىپ، داستارقان باسىنا جينالىپ، شۇيىركەلەسىپ، ارقا-جارقا بولامىز.

قازىرگى تاڭدا قوساعاشتا دومبىرا مەكتەبىندە ساباق بەرەمىن. رف، التاي رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى جانە بىرنەشە اندەر مەن كۇيلەردىڭ اۆتورىمىن. ايتا كەتەتىن جايت، «وتانداستار قورى» بىزگە بىرنەشە دومبىرا سىيلاپ، ونلاين ساباقتاردى وتكىزىپ كەلەدى. بۇل كومەككە كوپ-كورىم ريزامىز. ءوسىپ كەلە جاتقان جاس بۋىننىڭ بويىنا قازاقىلىقتى ءسىڭىرىپ وسسە دەگەن تىلەگىم بار. قازاقتىڭ ءانىن، ءبيىن، كۇيىن، جالپى ونەرىنەن جاستار حاباردار بولسا دەپ ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن.

الدا كەلە جاتقان ناۋرىز مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! ءار قازاقتىڭ ۇيىنەن تاتۋلىق پەن بىرلىك كەتپەسىن! قازاق ەلى، بارلىق اعايىن-تۋعان، قازاقستان جۇرتى امان بولسىن! انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇردى ۇمىتپايتىن قازاق بولايىق!

باستى ميسسيام – امەريكاداعى قازاقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋ

مارات وماروۆ، اقش

قازاقستاندىق تانىمال كومپوزيتور مارات وماروۆ قازىرگى كەزدە امەريكاداعى قازاقتاردىڭ ناۋرىزدى قالاي تويلايتىنىنا قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى. ءوز شىعارماشىلىعىنىڭ جاڭالىقتارىمەن ءبولىستى.

بۇگىنگى تاڭدا امەريكا قۇراما شتاتتارىندا تۇرىپ جاتقان ونەر يەسى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قازاقي اندەردى ءسۇيىپ تىڭدايتىنىن العا تارتتى. ءانشى الداعى ۋاقىتتا امەريكا مەن قازاقستان قارىم-قاتىناسىن دامىتۋعا ۇلەسىن قوسىپ، ەكى ەل اراسىنا التىن كوپىر سالۋدى ماقسات ەتۋدە.

- مۇحيت اسىپ، امەريكادان جالىندى سالەم جولداپ وتىرمىن. 30 جىلدىق تاجىريبەمدە اق جۇرەك قازاق جىگىتتەرىن بايقادىم. امەريكاداعى ساپارىمنىڭ باستى ماقساتى - وسى جاقتاعى قازاقتاردىڭ باسىن قوسىپ، مادەني ورتا قۇرۋ.  تەكتى، جۇرەكتى، رۋحى بيىك قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ەلدەگى «وتانداستار قورىمەن» بىرلەسە وتىرىپ، مادەني ورتالىق قۇرۋ. قور باسشىسى ابزال ساپاربەك ۇلىمەن بىرلەسە ادەبي، مادەني جوبانى قولعا الۋ. امەريكادا 200 مىڭعا جۋىق قازاقتار تۇرادى. 90 جىلداردان بەرى كەلە جاتقان «ناۋرىز كوكتەم» ءانىمدى ورىندايمىن. لاس ۆەگاستا ناۋرىز مەرەكەسىنە ۇلكەن كونتسەرت وتەدى. امەريكادا ناۋرىز مەرەكەسىن تويلايتىن ۇلت وكىلدەرى وتە كوپ. اتاپ ايتقاندا، مىسىر، يران، يراك، تۇركيا ەلدەرى. ءار ۇلت وكىلدەرى وزدەرىنىڭ ادەبي-مادەني مۇرالارىن دارىپتەيتىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمەن سايىستار وتكىزەدى.

ناۋايدا ناۋرىز مەيرامىندا قۇداي جولىنا اس بەرەمىز

گۇلدانا نارىنبەتوۆا، وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ناۋاي وبلىسى، كەنيمەح اۋدانى:

- ناۋاي وبلىسىندا قازاقتار شوعىرلانعان 6 ايماق بار: تامدى، ۇشقۇدىق، كەنيمەح جانە نۇراتا اۋداندارى مەن زارافشان ناۋاي قالاسى. مۇنداعى ءشولدى ايماقتاردى مەكەن ەتكەن 50-گە جۋىق ۇلكەن-كىشى قازاق اۋداندارىندا ناۋرىز تويى ەرەكشە كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيدە تويلانادى. ناۋرىز ناقىشتارى ۇلتتىق سالت داستۇرلەرىمىزدى دارىپتەۋدەن باستالادى. اتاپ ايتقاندا، اۋىل ايماق كوشەلەرى تازالانىپ، اعاشتار وتىرعىزىلادى. ء «ولى رازى بولماي ءتىرى بايىماس» دەگەن ناقىل ءسوزدى ۇنەمى وسكەلەڭ ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرگەن اتا-بابالارىمىز مەرەكەدەن الدىڭعى  العاشقى اپتالاردا قابىرستاندار  مەن زيراتتاردى  تازالاپ، وتكەندەر رۋحىنا قۇران اياتتارىن باعىشتايدى، اۋىل ايماقتى جيىپ، قۇداي جولى(اس بەرەدى) وتكىزەدى. وسى كۇندەرى شارۋالار (تامدى ۇشقۇدىق مەن كەنيمەح نۇراتا اۋداندارىنداعى قازاقتار شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانادى) تاساتتىق ءداستۇرىن (قۇرباندىققا مال (جاعدايىنا قاراي تۇيە، جىلقى مەن وگىز، قوشقار اتايدى) سويادى) ورىنداپ، كوكتەن ءتورت ت ۇلىك مال ءۇشىن جاڭبىر جاۋىن سۇرايدى.

مەرەكە كۇندەرى وزبەكستانداعى قازاقى اۋىلدارىنىڭ بارلىق مۇشەلەرى ۇلتتىق كيىم كيىپ، كورشى قولاڭ اعايىن تۋىستار حالىنەن حابار الادى.  بۇل كۇندەرى ناۋقاستاردان كوڭىل سۇراپ بارىپ، ولارعا ماتەريالدىق مورالدىق تۇرعىدان كومەك كورسەتىلەدى. ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا تاۋەلىبايلىقتار (ناۋايلىق قازاقتاردى وسىلاي اتايدى) اتاۋلى مەرەكەلەرىن وتكىزەدى. بويداقتارعا قىز ايتتىرادى، كەلىن تۇسىرەدى، بۇلدىرشىندەردىڭ تۇساۋىن كەسىپ، سۇندەت توي جاسايدى.

كەنيمەح، تامدى جانە ۇشقۇدىق اۋداندارىندا «دومبىرا فەست»، «دومبىراشىلار بايقاۋى»، «سالت-داستۇرلەر بايقاۋى»، «ۇلتتىق سپورتتىق ويىندار سايىستارى»  تۇراقتى تۇردە وتەدى.

سوڭعى جىلدارداعى مەملەكەت جاعىنان جاسالعان قولداۋلار(اۆيا بيلەتتەردەگى، تەمىر جول پويىزدارىندا جول اقىلارىندا 50 پايىزدىق جەڭىلدىكتەر بەرىلدى) ارقاسىندا تۋريزم باعىتىندا دەمالىستار ۇيىمداستىرىلۋدا، 5 كۇندىك دەمالىستا زيرات ءتۋريزمى مەن گاستروتۋريزم دامۋدا.

وسى ورايدا الدا كەلە جاتقان ءاز ناۋرىز - ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىمەن بارشا تۇركى حالىقتارىن ۇلتتىق مەرەكەمەن قۇتتىقتايمىن. اق مول بولسىن، ءتۇرلى بالە جالادان، ايتىپ كەلمەيتىن اپاتتان حالقىمىز امان بولسىن!

پرەزيدەنت ناۋرىز مەيرامىندا ارنايى كەلەدى

باتىربەك حادىس ۇلى، موڭعوليا مۇسىلمان ۇيىمدارى وداعىنىڭ توراعاسى، ۇلان-باتىر قالاسىنداعى بايان-ولگەي جەرلەستەر ۇيىمىنىڭ ورىنباسارى:

- بيىل ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەيرامىن كەڭ كولەمدە وتكىزىلەدى. ناۋرىزدىڭ 3 جۇلدىزىندا استانامىز ۇلان-باتىر قالاسىندا بۇركىتشىلەر مەرەكەسى بولىپ ءوتتى. ونى موڭعوليانىڭ مادەنيەت مينيسترلىگى، تۋريزم باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن ۇلان-باتىر قالاسىنداعى بايان-ولگەي جەرلەستەر ۇيىمى بىرلەسە وتىرىپ ۇيىمداستىردىق. بايان-ولگەيدەن 21 بۇركىتشىلەر كەلدى. جارىس ەكى كۇن ۇيىمداستىرىلدى. بۇركىت اڭ الدىرۋ ەمەس، كوكپار تارتۋ، تەڭگە ءىلۋ، ات ۇستىندەگى اۋدارىسپاق، كۇرەس سياقتى ءىس شارالار وتكىزىلدى. ودان كەيىن بايان ولگەي ايماعىنىڭ قۇرمان حان اتىنداعى قازاق دراما تەاترىنىڭ ونەرپازدارىنىڭ قاتىسۋىمەن اتاقتى اقتان دەگەن جازۋشىنىڭ العاش رەت «بۇركىت» پوەماسى قويىلىمىن موڭعول تىلىندە ساحنالادى. سونداي-اق تەاتردىڭ ارتىستەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ۇلان-باتىر بولەك، ەردەنەت قالاسىندا، مالايقى اۋىلىندا كونتسەرتتەر قويىلدى. ناۋرىزدىڭ 17-18 كۇندەرى اعايىندار، ياعني ورتا بۋىن مەن جاستاردىڭ باسقوسۋى وتەدى. 19 ناۋرىزدا سانۋسلان موڭعولدىڭ ۇلتتىق كۇرەسىنەن ناۋرىز مەيرامىنا ارنالعان كۇرەس ۇيىمداستىرىلىپ وتىر. ول ورتالىق پالۋاندار سارايىندا 250 پالۋان قاتىساتىن جارىس وتەدى. بۇل جىل سايىن ناۋرىز مەيرامىنا وراي وتكىزىلىپ وتىرادى. بۇل جولعى پالۋاندار سايىسىندا باس جۇلدە جانە جۇلدەلى سىيلىقتار «وتانداستار قورىنىڭ» دانەكەرلىگىمەن قر التىن قىران قورى تاراپىنان بەرىلگەنىنە ءدان ريزامىز. ال ناۋرىزدىڭ 20-22 كۇندەرى ارالىعىندا موڭعوليا مەملەكەتىنىڭ پرەزيدەنتى وسى بايان ولگەي ايماعىنا رەسمي ساپارمەن كەلەدى. بۇل وسى جەردى مەكەندەگەن قازاق ۇلتىنا دەگەن ۇلكەن ءىلتيپات، قۇرمەت دەپ بىلەمىز. وسى ورايدا ايتا كەتەتىنىم، ءار جىلى موڭعول ەل باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن ناۋرىز مەيرامىنا وراي، ەلگە كوپ جىلدار قىزمەت ەتكەن ازامات، ازاماتشالارىن وردەن، مەدالدارىمەن ماراپاتتايدى. ناۋرىز مەرەكەسىنە وراي، وتكەن اپتادان باستاپ، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىمەن جۇمىسقا بارۋدى باستادى. بۇنداي ءىس شارالار بارلىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە، مەكتەپتەر دە، بالا-باقشالاردا جۇرگىزىلەدى. وندا بەسىككە سالۋ، تۇساۋكەسەر، نەكە قيۋ سياقتى سالت-داستۇرلەرىمىزدەن قويىلىمدار كورسەتىلەدى. ونداعى ماقسات كوپشىلىككە، وسكەلەڭ ۇرپاققا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ. بۇدان بولەك وزگە دە قازاقتار مەكەندەگەن اۋدانداردا اقىندار ايتىسى، ات جارىستار ۇيىمداستىرىلادى. ايتا بەرسەك وتە كوپ. ال ونەر كورسەتكەن ونەرپازدار دا قۇر الاقان قالمايدى. ولارعا ارنايى سىي سياپاتتار بەرىلەدى. پاندەمياعا بايلانىستى ءبىر، ەكى جىل بويى ناۋرىز تويلانباي قالدى. بيىل ناۋرىز مەرەكەسى وتە جاقسى، كەڭ كولەمدە وتكىزىلىپ باستادى. ايتا بەرسەك، وتە كوپ ءىس شارالار وتكىزىلىپ جاتىر.

بيىلعى جىلى ەلىمىزدىڭ ناۋرىز مەيرامىنا وراي، بەس كۇن دەمالىس كۇنى بولىپ بەكىتىلدى. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە مەرەكەنى اتاپ وتۋىنە ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. ەلىمىز امان جۇرتىمىز تىنىش بولىپ، اق مول، ۇلىس وڭ بولسىن!

گەرمانياداعى ناۋرىزدا مىڭنان استام قوناق كۇتەمىز

ۆالەري وستۆالد، Qazan E. V نەمىس-قازاق دوستاستىق قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:

- مەن ءۇشىن ناۋرىز - بالالىق شاقتىڭ ەستەلىگى. گەرمانياعا كوشكەنگە دەيىن قازاقستاندا تۇردىم، كەڭەس وداعى كەزىندە مۇلدە تويلانبايتىن ەدى عوي.

گەرمانياعا كوشكەننەن كەيىن عانا تەلەديداردان جانە ناۋرىز ايىندا قازاقستانعا ساپارلاردىڭ بىرىندە بۇل قانداي جارقىن، كەرەمەت مەرەكە ەكەنىن كوردىم. ءبىزدىڭ قاۋىمداستىق ءۇشىن ناۋرىز مەيرامى قازاقستاندىق ۇيىمدى تىركەۋدىڭ شەشۋشى فاكتورى بولدى. ءبىرىنشى رەت وتكىزگەننەن كەيىن ءبىز تاعى دا وتكىزەمىز دەگەن شەشىمدى قابىلدادىق. 2023 جىلى ناۋرىز مەيرامىن ءۇشىنشى  رەت ۇلكەن اۋقىمدا ۇيىمداستىرعالى وتىرمىز. بۇعان دەيىن ءبىز پاندەمياعا بايلانىستى ءماجبۇرلى ۇزىلىسپەن بادەن - ۆيۋرتەمبەرگتە وتكىزە الماعان ەدىك. بيىل ءبىز مىڭنان استام قوناقتى كۇتەمىز. ناۋرىزدى وتكىزە وتىرىپ، ءبىز گەرمانيانىڭ تۇرعىندارىن قازاقستاننىڭ داستۇرلەرى مەن تاعامدارىمەن تانىستىرامىز. 

الىس-جاقىن شەتەلدەردى 7 ملن-عا جۋىق قانداسىمىز مەكەندەيدى. بۇگىندە اتاجۇرتپەن بايلانىسىن ۇزبەگەن ولاردىڭ تىنىس-تىرشىلىگى مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆتىڭ تىكەلەي باقىلاۋىندا. «ورالمان» دەگەن تىركەستىڭ «قانداس» دەپ قۇلاققا جىلى ەستىلەر بالاماسىنا اۋىسقانى وسىنىڭ دالەلى. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلگەندە الىستاعى اعايىنداردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى مەن مەيىرىمى مول مەرەكەنى قالاي تويلايتىنىن ءبىلۋ ءبىزدىڭ ماقساتىمىز بولاتىن. بۇل باعىتتا ءالى اتقارىلار ىلكىمدى ىستەر كوپ دەپ بىلەمىز.