ال بۇگىنگىنىڭ قاريالارى قانداي؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرگەندە كوپشىلىگىمىزدىڭ اۋزىمىزدان وڭدى ءسوز شىعا قويمايدى. سىناپ-مىنەي جونەلەمىز. «وي, بۇگىنگىنىڭ وڭعان قارياسى جوق, ءبارى ونداي, ءبارى مۇنداي» دەپ, باس جوق, كوز جوق قىزىل سوزگە ەرىك بەرىپ, ەلىرىپ كەتەمىز. كەيبىر ۇلكەن كىسىلەردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە اراگىدىك بايقالىپ قالاتىن ورەسكەل ءىس-ارەكەتتەرىن قاراپ, قازاقتىڭ بۇكىل قاريالارىن قاراقتاپ شىعا كەلەمىز. كوپكە توپىراق شاشۋعا بولمايتىنىن مۇلدە ۇمىتامىز. كوپ تۇگىلى, ءبىر ادامنىڭ سىرتىنان عايبات سويلەۋ مۇسىلمانشىلىق جولى ەمەس ەكەنىن قاپەرگە المايمىز.
بۇگىنگىنىڭ قارياسى كىم؟ ول سەنىڭ اكەڭ, اناڭ, ول سەنىڭ اتاڭ, اجەڭ. باسقا ەشكىم ەمەس. ولار جامان بولسا, سەنىڭ كىم بولعانىڭ؟.. بۇگىنگى جاس ۇرپاقتى وسى كۇنگە جەتكىزگەن قازىرگى قاريالار ەمەس پە؟ باسقا كىم؟ سولاردىڭ توككەن ماڭداي تەرىمەن ەلدىگىمىز ەكشەلىپ, ەرتەڭگى كۇنگە ۇمىتپەن قاراپ, الدىمىزدى باعدارلاپ جۇرگەنىمىز وتىرىك پە؟
بۇرىنعىلاردىڭ بۇگىنگى قاريالاردان ايىرماشىلىعى بار شىعار, ءباسى دە بيىك بولار. بىراق ءار زاماننىڭ ءوز ادامى, ءار ءداۋىردىڭ ءوز داۋىسى, ءار كەزەڭنىڭ ءوز تالابى بولاتىنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.
بىزگە اڭسار بولعان بۇرىنعىنىڭ اقساقال-قاريالارىنىڭ ەل ىشىندە بەدەلدى, ءوز قوعامىنا ءسوزىنىڭ ءوتىمدى بولۋى بولمىس-بىتىمىنە بايلانىستى شىعار, بىراق ولاردىڭ قولىندا بيلىك بولعانىن دا قاپەرگە الۋىمىز كەرەك. كادىمگى اتقارۋشى بيلىك. ءيا, وتكەن كەزەڭدەردەگى قازاق قوعامىنىڭ, رۋلاردىڭ تىزگىنى اقساقالدار ينستيتۋتىنىڭ قولىندا بولدى. قاراپايىم جۇرت سولارعا جۇگىنگەن, ءوزىن تولعانتقان ماسەلەسىنىڭ ءتۇيىنىن ۇلكەندەر ارقىلى شەشكەن. مىنە, بۇل جاعدايات ەل ىشىندە اقساقالداردىڭ بەدەلىن بيىكتەتىپ, مارتەبەسىن وسىرەر نەگىزگى سەبەپتەردىڭ ءبىرى-ءتىن. بۇل شىن مانىندە قازاق قوعامىنداعى اقساقالداردىڭ قولىنداعى مىقتى كوزىر ەدى.
قازىر قوعامدىق قاتىناس, زامان رەڭى باسقا. بۇرىندارى اقساقالداردىڭ قولىندا بولعان ەل تىزگىنى كەيىن زاماناۋي اتقارۋشى بيلىكتىڭ قولىنا وتكەلى قاشان... سودان بەرى اقساقالدار ينستيتۋتىنان ءمانىس كەتتى. اۋىلدىق جەردەن باستالاتىن كوپ ساتىلى رەسمي بيلىك بار. قاعازعا حاتتالعان زاڭ شەڭبەرىندە ءومىر ءسۇرۋ تالابىن دا ەسەپكە الىڭىز. مىنە, مۇنىڭ ءبارى ۋاقىت اعىمىمەن وڭمەڭدەپ ەنگەن وزگەرىستەردەن تۋىنداي كەلىپ, اقىر سوڭىندا قازاق قوعامىنداعى اقساقالدار ينستيتۋتىن السىرەتىپ, ءتىپتى مۇلدە ىسىرىپ تاستادى. مۇنداي جاعدايدا ەل ىشىندەگى ۇلكەندەر جاعىنىڭ, ياعني بۇرىن قوعامدى وزىنە قاراتا بىلگەن اقساقالدار قاۋىمىنىڭ بەدەلىن ءتۇسىرىپ جىبەردى. ال ەندى وسىنداي جاعداي نىق ورنىققاندا قازىرگى قاريالاردىڭ بەدەلىنە, قوعامداعى مارتەبەسىنە قاراپ سىن ايتۋ قاجەت پە؟
كەشەگى قايماعى بۇزىلا قويماعان قازاق ورتاسىندا ءومىر سۇرگەن قاريالار مەن سىرتقى جانە ىشكى رۋحاني اگرەسسيادان بىرنەشە عاسىر زارداپ كورگەن بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ قاريالارىن سالىستىرا وتىرىپ, ءبىرىنشىسىن ماقتاپ, يدەال كورە بەرەيىك, بىراق سوڭعىسىن جاپپاي داتتاۋ ءجون بولا قويار ما ەكەن؟
زەينەتكەرلىك دەگەن ءبىر بەلەس بار. زەينەتكەرلىك جاسقا كەلگەن سوڭ وتباسى, وشاق قاسىنا بايلانادى. جاستارعا كەزەك بەرۋ ۇرانى مەن الپىستان اسقاندى «ارتىق» كورۋ قاعيداسىنىڭ «قىلىشىنان قان تامىپ تۇر». ءومىر كورگەن, تاجىريبەسى مول ادامنىڭ الەۋەتىن مىنا نارىقتىق زاماندا قوعامدىق جۇمىستارعا سالۋ ارقىلى پايدالانامىن دەۋ اقىلعا سىيىمسىز. اقىلى ماڭدايىنان «اسىپ-توگىلگەن», قولىندا رەسمي جانە بەيرەسمي بيلىك بار جاس بۋىنعا اقساقالدارىڭ بەدەل ەمەس, جاي عانا «نەسىبەسىنە» ورتاقتاسۋشى. قاراپايىم حالىققا قولىندا بيلىگى جوقتىڭ ءسوزى ءوتىمسىز, ءوزى سۇيكىمسىز. سودان كەلىپ, بۇگىنگى قاريالار بۇرىنعىلارداي ەمەس, بەدەلى تومەن دەپ ەزەۋرەيمىز.
بۇگىنگىنىڭ قاريالارىن ۋاقىت ەكپىنى جيىنداردا باتا بەرۋشى, اعايىننىڭ اراسىنداعى ونى-مۇنى, مايدا-شۇيدەگە ارالاسىپ, اقىل بەرىپ, تەلى مەن تەنتەككە باسۋ ايتۋشى عانا ەتىپ قويدى. حالىق ماڭىزدى شارۋالارى ءۇشىن اتقارۋشى بيلىك, زاڭ ورىندارى تۇرعاندا, قاريالارعا جۇگىنە قويمايدى.
قاريالار ازايىپ بارا جاتىر دەيمىز. حالىق باردا قاريالار ەشقاشان ازايمايدى, تەك «ەلۋ جىلدا ەل جاڭارادى». ءبىر بۋىننىڭ ورنىن كەلەسى بۋىن باسادى... كەشە كەلمەسكە كەتكەن ۇلكەندەردىڭ ورنىن تولتىرعان بۇگىنگى قاريالاردىڭ باعاسىن ءبىلىپ, قادىرىنە جەتۋدى ۇمىتقان قوعامدا كوزى ءتىرى قاريالارىن سىناۋ جالعاسا بەرەدى. بۇل جاقسى ءۇردىس ەمەس.
بۇرىنعى زامانعى قاريالارعا ىستىق ىقىلاسىمىزدىڭ استارىندا قايماعى بۇزىلماعان قازاق قوعامىنا دەگەن ساعىنىش تۇر. ولارعا ارنالعان قۇرمەت وسى ساعىنىش-اڭساردان تۋىندايدى. سول سياقتى بۇگىنگى قاريالارىمىز دا ەرتەڭگە ۇلگى-ونەگە. ولار دا كەلەر ۇرپاققا بەدەل, يدەال بولا الادى. وسىنى ۇمىتپايىق, اعايىن.
