ەل بولاشاعىنا ارنالعان باعدارلاما

ۇلتتىق بانك دەرەكتەرىنە سۇيەنەتىن بولساق، وتكەن جىلدىڭ جارتى­جى­ل­دىعىندا ۇلتتىق قوردىڭ ۆاليۋتالى اكتيۆتەر قورى 53 ملرد دوللاردى قۇراعان. الداعى ۋاقىتتا بۇل كورسەتكىشتى 100 ملرد دوللارعا دەيىن كوتەرۋ كوزدەلىپ وتىر. قالاي بولعاندا دا ينۆەستيتسيالىق كىرىستى جىل سايىن جاقسارتۋ تۋرالى ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، ۆاليۋتا باعامى، مۇناي باعاسى، اكتسيالار قۇنى سياقتى تىزبەكتەلە بەرەتىن فاكتورلاردىڭ ەل ەكونوميكاسىنا اسەرى بولماي قويمايدى. دەگەنمەن بالالاردىڭ بولاشاعىنا باعىتتالعان باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا بايلانىستى قوعام ءپوزيتيۆتى پىكىردە. ال ەلىمىزدەگى 17 جاسقا دەيىن 6 ميلليوننان اسا بالانىڭ جارقىن ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋ بارشاعا ورتاق مىندەت ەكەنىن ءاربىر ازامات سەزىنۋگە ءتيىس.

وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىن ۇل­عايتۋعا، ساۋاتتى باسقارۋعا جانە ماكروەكونوميكالىق تۇراق­تى­لىقتى قامتاماسىز ەتە وتى­رىپ، ەكونوميكانى ءارتاراپتان­دىرۋ جانە تسيفرلاندىرۋدى ىسكە اسى­رۋعا تاپسىرما بەردى. پرەزي­دەنت اتاپ وتكەندەي، «شيكىزاتقا ءالى دە تاۋەلدى ەلمىز. ەڭبەك ونىم­دى­لىگى تومەن، يننوۆاتسيا جەتكى­لىك­سىز. ال ۇلتتىق تابىستىڭ يگىلى­گىن جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي كورىپ وتىرعان جوق».

قازىرگى كەزدە «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدىڭ تەتىكتەرى پىسىقتالىپ جاتىر. پارلامەنت ءماجىلىسى­نىڭ VII شاقىرىلىم دەپۋتاتى، قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ مۇشە­سى بول­عان يرينا سميرنوۆا­نىڭ اي­تۋىنشا، «ۇلتتىق قور – با­لالارعا» باعدارلاماسىنىڭ قا­بىل­دانۋى – ادىلەتتى شەشىم. ال­­داعى ۋاقىتتا زەينەتكەرلەر، مۇگە­دەكتەرگە قولداۋ كور­سەتۋ سياق­تى الەۋمەتتىك باعدار­لاما­لار­مەن جالعاسىن تاۋىپ جاتسا، مەم­لە­كەتتىك قولداۋدىڭ حالىق يگىلى­گى­نە جۇمىس ىستەگەنىنىڭ كەپىلى بولماق.

«ەندىگى كەزەكتە شىعىنعا باتىپ كەلگەن ۇيىمدار ۇلتتىق قور­دىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا ۇلەسىن قوسۋعا ءتيىس. سوندا عانا بالالاردىڭ شوتىنا تۇسەتىن قار­جى دا ۇلعايا بەرمەك. وسى ورايدا مەملەكەت بايلىعى حالىقتىڭ قازى­ناسى ەكەنىنە باسىمدىق بەرىپ وتىرعان پرەزيدەنت الەۋ­مەت­­ت­ىك باعدارلامالاردى ىسكە اسى­­رۋدا دەنى مىقتى، سالاۋاتتى ۇلت قالىپتاستىرۋدى باسشى­لىق­قا الىپ وتىر. قازاقستاننىڭ ءار­بىر ازاماتى ءوزىنىڭ الەۋمەت­تىك، قۇ­قىقتىق تۇرعىدان كەپىلدى­گىن سەزى­نىپ، ساپالى ءبىلىم الۋىنا، لا­يىقتى باسپاناعا قول جەتكىزۋىنە كوزى جەتەتىن بولسا، بولاشاققا دەگەن سەنىمى دە ارتتىرا تۇسەتىنى ءسوزسىز»، دەيدى ي.سميرنوۆا.

ال الەۋمەتتانۋ عىلىم­دارى­­نىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ۇعا كور­­­رەس­پوندەنت-مۇشەسى ءلاززات نۇر­­­قاتوۆانىڭ ايتۋىنشا، بالا­لار­عا قام­­قورلىق جاساۋ – كەز كەل­­گەن مەم­لەكەت ساياساتىنىڭ با­سى­م­دىعى.

ء«ححى عاسىردا ورتا ءبىلىم العان­نان كەيىن ءوزىن-ءوزى قۇرمەت­تەيتىن ازامات قانداي دا ءبىر ماماندىق، بىلىكتىلىك الۋعا تىرىسۋى قاجەت. ال بالالارعا – قامقورلىق جاساۋ، بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋ كەز كەلگەن ەل­دىڭ باسىمدىق بەرەتىن باعىتى. پرەزيدەنت جولداۋىنان تۋىندايتىن زاماناۋي الەۋمەتتىك باعدارلامانىڭ پاراديگماسى: ءبىز اشىق باسەكەلەستىككە نەگىز­دەلگەن جانە اركىمنىڭ تەڭ مۇم­كىندىگىمەن ادىلەتتى قازاق­ستاندى قۇرۋ. «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باعدارلاماسى امبەباپ بازالىق تابىس يدەياسىنىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ سانالادى ءارى ەشكىم نازاردان تىس قالمايدى يدەياسىنا سايادى. الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىمەن ءاربىر ازامات كەدەيشىلىكتەن، الەۋ­مەت­تىك تەڭسىزدىكتەن قورعالادى. قازىر­­گى ەكونوميكالىق جاعداي­دا قازاقستان الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە قۇرىلىمدانعان دەپ ايتا الماعانىمىزبەن، رەسپۋب­ليكانى الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە جاريالاۋ ازاماتتاردىڭ، اسىرەسە، بالالاردىڭ مۇددەسى، قاجەتتىلىگى قوعامدىق ءومىردى قايتا قۇرىلىمداۋدىڭ باسىمدىعى­نا اينالىپ وتىر. الەۋمەتتىك جۇمىس، ءبىلىم سالاسىنداعى كاسىبي مامان، عالىم رەتىندەگى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – «ادىلەتتى قازاقستان» نەگىزدەرىن جانە «امبەباپ بازا­لىق تابىس» يدەياسىن الەۋمەتتىك جۇمىس بارىسىنداعى ءبىلىم باع­دار­لامالارىنا ەنگىزۋ. وتباسى، ءبىلىم، ساياسات، دەنساۋلىق جانە الەۋ­مەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىندا بۇل يدەيا ازاماتتارعا الەۋ­مەتتىك قىزمەتتەردىڭ قولجەتىم­دىلىگىن جانە نازار اۋدارۋ ساپاسىن كۇشەيتۋدى بىلدىرەدى. بۇل يدەيانىڭ تسيفرلىق ەكونوميكا جاعدايىندا ءتيىمدى بولۋىمەن قاتار «ادىلەتتى قازاقستاندى» قۇرۋدا ۇلكەن الەۋەتكە يە ەكەنىنە ەرەكشە نازار اۋدارامىز»، دەيدى ل.نۇرقاتوۆا.

ەكونوميست ماقسات حالىق اتاپ وتكەندەي، كوپتەگەن دامىعان ەلدە، مىسالى، اراب ەلدەرىندە باي­لىعىنىڭ ءبىر بولىگىن بالالار­دىڭ شوتىنا اۋدارىپ وتىرۋى مەم­لەكەت ساياساتىنىڭ ءبىر تار­ما­عى رەتىندە ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

«ەندىگى كەزەكتە «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باعدارلاما­سىن ىسكە اسىرۋدىڭ تەتىكتەرىندە شوت­­تاعى قارجىنى قالاي جانە قان­داي جاعدايدا پايدا­لانۋ قا­جەت­ جەتىلدىرۋگە بايلانىس­تى سۇراقتاردىڭ تۋىندايتىنى زاڭ­دىلىق. وسى ورايدا باع­دار­لامانى ىسكە اسىرۋدا پىسىق­­تاي­تىن تۇستارى وتە كوپ. ال ۇلت­تىق قوردىڭ نەبارى ەكى پايىز كىرى­سى جاعدايىندا شوت­قا قو­ماقتى قار­جىنىڭ ءتۇسۋى ەكى­تا­لاي. وسىعان وراي ۇلتتىق بانك ماماندارى­نىڭ قار­جىلىق بىلىك­تىلىگىن سىناي وتىرىپ، ولاردىڭ الداعى ۋاقىتتا بىلىك­تىلىگى جوعارى بولۋعا تيىستىگىنە دە نازار اۋدارۋعا ءتيىسپىز. «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باعدار­لاما­سى قوعامنىڭ نازارىن اۋدارىپ، ازاماتتىق پوزيتسياسىن كۇ­شەي­تەدى. باعدارلاما حالىقتىڭ يگى­لىگى ءۇشىن، كەلەشەك ۇرپاق بو­لا­شاعى دەپ قۇرىلعاندىقتان، قور تۇسىمدەرىنىڭ قوعام تاراپى­نان باقىلانۋى دا ماڭىزدى. وسى ۇستانىمدا بولساق، مەملەكەت قارا­جاتىنىڭ جوعالۋى­نا، وففشور اسىپ كەتۋىنە توسقاۋىل قويا الامىز. حالىق تالابى كۇشتى بولىپ جاتسا، قوردى باسقارۋشىلاردىڭ دا جاۋاپكەرشىلىگى ارتىپ، ونىڭ دامۋىنا بار كۇش-جىگەرىن سالادى. سوندا عانا بالالارىمىز­دىڭ بولاشاعىنا كوبىرەك قارجى اۋدارۋعا ۇلەس قوسا الامىز»، دەيدى ساراپشى.

كوپتەگەن دامىعان ەل تاجى­ريبەسىندە انا مەن بالاعا ار­نالعان جەڭىلدەتىلگەن باعدار­لامالار سول ەل ساياساتىنىڭ اجىراماس بولشەگى رەتىندە جەمىسىن بەرىپ كەلەدى. بىرقاتار ەلدە قولداۋ جەڭىلدىكتەرى ەكىنشى بالادان كەيىن كورسەتىلسە، فرانتسيا، لاتۆيا، شۆەتسيا ەلدەرىندە بالا سانى وسكەن سايىن اي سايىنعى الەۋمەتتىك تولەمدەر دە ۇلعاي­تىلعان. ال ۇلىبريتانيادا بالا 10 جاسقا كەلگەنگە دەيىن تولەم­دەر جاسالادى. مەملەكەتتىك باع­دار­لاما بالا تۋعان ساتتەن باستاپ بانك­تە ەسەپشوت اشىلىپ، ونى 18 جاس­قا جەتكەنشە جيناقتاۋ ۇردىس­تەرى جولعا قويىلعان. وسى وراي­دا ەكونوميست ماقسات حالىق ءبىز­دىڭ ەلىمىزدە دە «انا كاپيتالى» سياقتى باعدارلامالاردىڭ جۇ­زە­گە اسۋىن قولدايتىنىن اتاپ ءوتتى.

«الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى الەۋمەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا كوپتەگەن ەلدە ماقۇلدانعان «انا كاپيتالى» سياقتى باعدارلامانى دا جۇزەگە اسىرۋ ارتىق بولمايدى. بالانى ومىرگە اكەلگەننەن كەيىن ونىڭ كۇتى­مىنە قوماقتى قارجىنىڭ قا­جەت ەكەنى بەلگىلى. ءتاي-ءتاي باسىپ، اياققا تۇرىپ كەتكەنشە قولداۋ بولىپ جاتسا، ول دا ۇلت ساۋلىعىنىڭ كەپىلىنە اينالماق. بىرقاتار ەلدە ءتورتىنشى بالا دۇنيەگە كەلگەندە مينيۆەن سياقتى جەڭىل كولىكتەر سىيعا بەرىلىپ جاتادى. مۇنداي قولداۋ وتباسىندا بالانىڭ كوبەيۋىنە، دەنى ساۋ نارەستەنىڭ ءوسىپ-ونۋىنە زور ىقپال ەتەتىن قادامدار رەتىندە ىسكە اسۋدا»، دەيدى م.حالىق.

پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي ەلىمىزدە ادام كاپيتالىنا با­عىتتالعان ءارى الەۋمەتتىك قور­­عاۋعا ارنالعان جۇيەلى جۇ­مىس­­ ىسكە اسىپ جاتىر. ما­مان­­­دار­دىڭ پىكىرىنشە، «ۇلت­تىق قور – بالالارعا» باعدار­لا­ماسى الەۋ­­مەتتىك-ەكونو­مي­كا­لىق سايا­سات­تا ادىلەتتى سي­پات­قا يە. با­لا­لاردىڭ ەرەسەك ومىر­گە قادا­مىن قول­داۋ، دەنى ساۋ ۇلت قالىپ­تاس­تىرۋمەن قاتار دەمو­گرا­­فيا­لىق ساياساتقا ۇلكەن سەرپىن بە­رە­تىن قادامداردىڭ بىرىنە اينا­­لاتىنى ءسوزسىز. قازىرگى كەزدە رەسپۋبليكا جۇرتشى­لى­عى ەلى­مىزدەگى ساياسي-ەكونومي­كا­لىق رەفور­مالاردىڭ، كونستيتۋ­تسيا­لىق وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىنە ءۇمىت ار­تا وتىرىپ، «ۇلتتىق قور – بالا­­لارعا» باع­دارلاماسى ادىلەت­تى مەم­­لەكەتتەگى جارقىن قادام­داردىڭ بىرىنە اينالادى دەگەن سەنىمدە.

الماتى