ءسابيتتىڭ ىرىلىگى، ءازىلحاننىڭ ىنىلىگى

وسى فوتودا سول جاق شەتتە تۇرعان – قازاقستان­نىڭ حالىق جازۋشىسى (1990)، مەملەكەتتىك سىيلىق­تىڭ لاۋرەاتى (1987)، شىعىس قازاقستان وبلىسى­نىڭ قۇرمەتتى ازاماتى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ تۋعانىنا الداعى جەلتوقسان ايىندا 100 جىل تولادى. «تۋعان جىلىم ەسكىشە يت، جاڭاشا 1922 جىلى ەكەن. ونى جاقىندارىمنىڭ ءبارى بىلەدى. بىراق قاي ايدا، قاي جىلى تۋعانىم ەشكىمنىڭ ەسىندە جوق. سوعىم ەكى كەزدە سويىلادى ەكەن: بايلار – نويابردە، كەدەيلەر دەكابردە سوياتىن بولسا كەرەك. مۇنى ەسەيگەن كەزدە اكەمنەن سۇراپ ءبىلدىم. اكەم كەدەي كىسى بولعان. ەندەشە، مەن دەكابردە تۋعانمىن. دەكابردىڭ قاي كەزى – باسى ما، ورتاسى ما، الدە اياعى ما؟ باسىنا دا، اياعىنا دا جاقىن ورتاسىن الايىن. وسىلاي دەپ ەسەپتەپ، ەس بىلگەننەن كەيىن 1922 جىلى 15 دەكابردە تۋدىم دەپ جازاتىن بولدىم»، دەگەن ەكەن قالامگەر ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە.

ازەكەڭ جازۋشىلىعىنان بوتەن ەكىنشى دۇنيە­جۇزىلىك سوعىس ارداگەرى. 1941 جىلى جەلتوقسان ايىن­دا اكەسىمەن بىرگە مايدانعا شاقىرىلادى. «بەسىنشى جەلتوقساندا ۆوەنكوماتتان اسكەرگە شا­قىر­­عان قاعاز كەلدى. كەشكە دەيىن اۋىل ارالاپ، اعا­­يىندارمەن قوشتاستىق. ءار ۇيدەن ءدام تاتتىق. ۇلكەن­دەر باتالارىن بەرىپ، كىشىلەر تىلەكتەستىك ءبىل­دىردى»، دەلىنگەن جازۋشىنىڭ ەستەلىگىندە. اكەسى نۇرشايىق ۋكراينانى جاۋدان ازات ەتىپ ءجۇرىپ 1943 جىلدىڭ كۇزىندە پولتاۆا ماڭىنداعى زۋب­كوۆو قالاسىندا قازا تابادى. ءوزى بولسا، 1941 جىلى الماتىدا جاساقتالعان 100-ءشى قازاق بريگاداسى قۇرامىندا سوعىس اياقتالعانعا دەيىن مايدان شەبىندە بولدى.

«قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا، اجالدى ولەدى» دەگەندەي 1944 جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ ورتاسىندا جوعارىدا گازەتتە سۋرەتى جاريالانعان ءۇش جاۋىنگەر تۋعان ەلىنە مايداننان دەلەگات بولىپ ورالادى. وسى كەلگەن ساپارىندا بۇلار ۇلكەن جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ شاڭىراعىنان ءدام تاتىپ، باتاسىن الادى. وسى كەزدەسۋدە ءازىلحان اعا سابەڭ ءوز قولىمەن سىيلاعان اتاقتى «سۇلۋشاش» پوەماسىن جۇك قاپشىعىنا سالىپ مايدانعا الىپ قايتادى. بۇل وقيعا جايلى ماقالا بارىسىندا ارنايى توقتالىپ، كەڭىنەن اڭگىمەلەيتىن بولامىز.

* * *

تاريحي كەزدەسۋ تۋرالى ءا.نۇرشايىقوۆ 2005 جىلى جارىق كورگەن 10 تومدىعىنىڭ 3-كىتا­بى­نىڭ 307-بەتىندە: ء«بىرىنشى بەلارۋس مايدانىندا ءبىرىنشى برەست اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ ءۇش جاۋىنگەرى الماتىعا كەلىپ، مايدانعا قايتقالى دا­يىندالىپ جاتىر ەدىك. ءبىزدىڭ ديۆيزيا قازاقستان­دا جاساقتالعان بۇرىنعى 100-دەربەس اتقىشتار بريگاداسى نەگىزىندە قۇرىلعان بولاتىن. ءبىز سول بولىمنەن تۋعان ەلگە دەلەگات بولىپ كەلگەنبىز. كيروۆ كوشەسىندەگى «ەسىك» مەيرامحاناسى ول كەزدە «دەلەگاتتار ءۇيى» دەپ اتالاتىن. سونىڭ ەكىنشى قاباتىندا ەدىك. تاڭەرتەڭ كوريدوردان: «الگى مايدانشى جىگىتتەر قايدا تۇرادى؟»، دەگەن قارلىعىڭ­قى ءبىر داۋىس ەستىلدى. ودان كەيىن ءبىزدىڭ ەسىگىمىز قاعىلدى. ۇستىندە جۇقا اق پلاششى بار تورتباق دەنەلى، بۋرىل شاشتى ادام بولمەگە كىردى.

 – اۋ، باتىرلار، سەندەر مۇندا ەكەنسىڭدەر عوي، – دەدى كەلگەن ادام داۋىسى تاماعىنا سۋىق تيگەندەي قىرىلداي شىعىپ. جاڭاعى كوريدوردان ەستىلگەن ءۇن وسى كىسىنىكى ەدى. – مەن سەندەردى تابا الماي جۇرسەم.

وسى ارادا مەنىڭ ەسىمە ورتالىق پارتيا كوميتەتىندەگى قاپپاروۆ دەگەن جىگىتتىڭ كەشەگى ايتقان ءسوزى ساپ ەتە قالدى. ول: «سەندەر اۋىلدارىڭا كەتكەننەن بەرى جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ ىزدەپ ءجۇر. كەشە دە، بۇگىن دە تەلەفون سوقتى. مەن ول كىسىگە سەندەر جاتقان جەردىڭ ادىرەسىن بەردىم»، – دەگەن ەدى. ءبىز مايداننان كەلىپ الماتىدا 2-3 كۇن بولعاننان كەيىن، 5 كۇنگە ۇلىقسات الىپ، وبلىستاعى ءۇيدى-ۇيىمىزگە كەتىپ، سودان كەشە عانا ورالعان بولاتىنبىز. «ەندەشە، بالا كۇنىمىزدەن سۋرەتى تانىس ءسابيت مۇقانوۆ اعاي وسى كىسى بولدى-اۋ»، دەدىم مەن ىشىنەن» دەپ جازىپتى.

قيىرداعى قان مايداننان ۋاقىتشا ورالعان قازاق جىگىتتەرىن ىزدەپ كەلىپ، مول قۇشاعىنا الىپ تۇرىپ «بۇل مەنىڭ مايدانداعى ءبارىڭدى دە، ءتىرىڭدى دە، ءولىڭدى دە قىسقان قۇشاعىم» دەۋى سابەڭنىڭ ناعىز ابىزدىق دارگەيگە جەتكەن، قيىن كۇندەردى باسىنان وتكەرىپ جاتقان حالقىنا، قان مايداندا قان كەشىپ جۇرگەن ازاماتتارعا دەگەن ىزگىلىگى ەمەس پە؟! جالپى ءسابيت مۇقانوۆ كوزى تىرىسىندە ەلىمىز باستان وتكەرگەن تاريحي-ساياسي وقيعالاردان تىس قالىپ كورگەن ەمەس. بۇگىنگى تاڭدا داڭعىل جازۋشى، حالىقشىل تۇلعا، بۇقاراشىل قالامگەردىڭ اتىنا كۇيە جاعىپ، ارتىق اڭگىمە ايتىپ جۇرگەن جاستاردىڭ ءىسى ناعىز ناداندىق، ءوزىن ايگىلەۋدىڭ، تانىمال بولۋدىڭ جالعان جارىمساق ءتاسىلى عانا.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارى سابەڭ «پراۆدا» گازەتىنە جاريالانعان قازاق حالقىنىڭ مايدانداعى ۇلدارىنا جولدانعان جالىندى حاتقا ءبىرىنشى بولىپ قول قويعانداردىڭ ءبىرى، ءارى 1943 جىلى كوكتەمدە كەڭەس وداعىنىڭ باتىر مالىك عابدۋللين الماتىعا دەلەگات بولىپ كەلگەندە، ول كىسىنىڭ دە الدىنان شىعىپ ء«اربىر قازاق جاۋىنگەرى جاۋ الا المايتىن قامال بولسىن»، دەپ مايدانداعى ەرلەرگە سالەم ايتىپ قانا قويماي: «...مالىك تۋرالى رومان جازۋدى ويلايمىن. ول ءۇشىن مالىكتىڭ تۋعان جەرىنە بارۋ جانە مايداندا جۇرگەن جەرلەرىن كورۋ قاجەت»، دەپ ءۇمىت بالقاشەۆقا حات جازۋى جايدان-جاي ەمەس (مالىك عيبراتى.//«Egemen Qazaqstan» گازەتى، 6.10.2016 جىل).

* * *

اڭگىمەنى ءارى قاراي ساباقتاساق، سابەڭ ءۇش جاۋىنگەردى ۇيىنە قوناققا شاقىرادى. «ۇيگە كەلىپ، ءماريام جەڭگەلەرىڭ قولىنان ءدام تاتىپ كەتىڭدەر!». ءۇش سولدات بار قازاق قۇرمەتتەيتىن اتاقتى جازۋشى شاڭىراعىنا شاقىرادى دەپ ويلاماسا كەرەك، ابدىراپ قالادى. مايدانگەر جىگىتتەردىڭ توسىلىپ قالعانىن بايقاعان سابەڭ ءبىر جاپىراق قاعازعا: ­«ۋل. ارتيللەريسكايا، 39، كۆ.4. مۇقانوۆ ءسابيت» دەپ ءۇيىنىڭ مەكەنجايىن جازادى دا جايلاپ ورنىنان كوتەرىلەدى. «ەكى ساعاتتان كەيىن دايىن بولىڭدار، ۇيدە كۇتەم».

وسى وقيعا جايلى قالامگەر ءازىلحان نۇرشايىقوۆ ءوزىنىڭ بەرتىندە جازىلعان ەستەلىگىندە: «الماتىنىڭ الاتاۋ جاق بەتكەيىندەگى، شىعىستان باتىسقا قاراي جارىسا جونەلگەن ۇزىن كوشەلەردىڭ ءبىرى – قازىرگى قۇرمانعازى كوشەسى ول كەزدە ارتيللەريا كوشەسى دەپ اتالاتىن. سول كوشەنىڭ بويىنداعى ءبىر قابات، ەنى مەن كولدەنەڭى بىردەي كەرەگە كوز شيفەر شاتىرلى اق ءۇيدى وپ-وڭاي تاپتىق. سابەڭنىڭ ارىستاننان كەيىنگى ەر جەتىپ قالعان ەكىنشى بالاسى مارات بىزگە ەسىك الدىندا كەزدەسىپ، ۇيىنە ەرتىپ كىرگىزدى» دەي وتىرىپ، – جازۋشىنىڭ ءۇيى قابىرعا تولى كىتاپ بولدى. كىتاپتان بوس جەردە جازۋ ۇستەلى تۇر. ونىڭ الدىنا سارى ساپيان بىلعارىمەن تىستالعان ۇزىن ديۆان مەن ءبىر كىسىلىك شۇڭعىل كرەسلو قاتار قويىلىپتى. ءبىز ديۆانعا جايعاستىق تا، سابەڭ كرەسلوعا وتىردى. ول كىسى ماعان قىرىن قاراپ وتىرعاندىقتان، بەت-ءجۇزىن ەسىمە ساقتاپ قالۋىما مۇمكىندىك تۋدى. ول ماڭدايى جارتى قارىس بوپ بىتكەن، بۇيرەك بەت اقشۇبار كىسى ەكەن. استىڭعى ەرنى دۇرديىڭكىلەۋ، ۇستىڭگى ەرنىنىڭ جوعارى جاعىن ۇستارامەن ۇقىپتاپ باسىپ وتىراتىن تىعىز وسكەن بۋرىل مۇرت جاپقان. الىسىراق قاراعاندا، سابەڭنىڭ كوزدەرى قىسىڭقىلاۋ سياقتى كورىندى، دەيدى.

قىسقاسى، قوڭىر قوزىداي مونتيىپ وتىرعان ءۇش سولداتقا سابەڭ ۇستەل ۇستىندە جاتقان «سوتسياليس­تىك قازاقستان» گازەتىن كورسەتەدى. بۇل گازەتتە ءۇش سولداتتىڭ فوتوسى جاريالانعان ەكەن (سۋرەتتەگى). – ءبىز دە گازەتكە ۇڭىلدىك، – دەپ جازىپتى ءازىلحان اعا. – گازەت بەتىنە ۇشەۋىمىزدىڭ سۋرەتىمىز جاريالانىپ، وعان قوسا «دەلەگاتسيا كەلدى» دەگەن تاقىرىپپەن شاعىن ماقالا باسىلىپتى. ءبىز اۋىلىمىزعا كەتىپ قالعاندىقتان بۇل وقيعادان حابارسىز ەدىك...

* * *

جوعارىداعى وقيعادان نەندەي وي تۇيەمىز؟ اتاعىنان ات ۇركەتىن ءسابيت مۇقانوۆ مايداننان ورالعان ءۇش جاۋىنگەردى گازەتكە شىققان سۋرەتتەرى ارقىلى ارنايى ىزدەپ تاۋىپ، ونىمەن قويماي ءوز شاڭىراعىنان ءدام تاتىرىپ اتتاندىرۋى ىزگىلىك ەمەي نە؟!

ارينە، سابەڭ وتىرعان جەر قازاقى اڭگىمەنىڭ قاينارىنداي اعىتىلارى حاق. بۇل جولى دا سولاي بولعان ءتارىزدى. ءبىر كەزدە كوسىلە سويلەپ وتىرعان جازۋشى ءۇش جاۋىنگەردەن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مانشۇك مامەتوۆا جايلى سۇراپ قالىپ­تى. بۇل ازاعانىڭ تاقىرىبى بولاتىن. ويتكەنى نۇرشايىقوۆ مانشۇكتىڭ تۇيدەي قۇرداسى ءھام سوعىسقا بىرگە شاقىرىلعان مايدانداسى. ۇلكەن جازۋشىنىڭ سۇراعىنا وراي ءازىلحان نۇرشايىقوۆ: «مەن مامەتوۆانى ءۇش رەت كوردىم. العاشىندا، 1942 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ارتيللەريا ديۆيزيونىنىڭ شتابىنان بريگادا شتابىنا دونەسەنيە اپارعاندا كەزدەستىم. وندا مانشۇك بريگادا شتابىندا پيسار بولاتىن. ەكىنشى رەت – 1943 جىلى 5 مامىردا ءباسپاسوز كۇنىنە ارناپ بريگادالىق گازەتتىڭ رەداكتسياسى وتكىزگەن جاۋىنگەر تىلشىلەردىڭ سلەتىنە قاتىستىم. سلەتتەن كەيىن ورتامىزدا مانشۇك بار ءتورت-بەس جاۋىنگەر مەن ءبىر-ەكى وفيتسەر بولىمشەگە بىرگە قايتتىق. بۇل كەزدە مانشۇك پۋلەمەتشى مەرگەن قىز اتانىپ جۇرگەن-ءدى. سولداتتىق ءومىردىڭ بارلىق ىستىق-سۋىعىنا ءپىسىپ، شيراپ، ءوڭى كۇرەڭىتكەن، بۇيرەك بەتتى، وتكىر قارا كوزدى سيدا قىز جاس جولبارىستاي شيىرشىق اتاتىن ەدى. ءبىز جولدا ونى ءوز باتالونىنا اكەلىپ سالدىق. سوندا مانشۇك جەر ءۇيىنىڭ قاسىندا تۇرىپ: «اتتەڭ، جاۋدى جەڭىپ، الماتىعا امان-ەسەن بارىپ، ءدال وسىنداي جەر ۇيدە تۇرسام دا، ارمانىم بولماس ەدى» دەپ ايتتى» دەپ، ءوز كۋا بولعان ساتتەردى سابەڭە ايتىپ بەرگەن ەكەن ء(ا.نۇرشايىقوۆ. تاڭدامالى شىعارمالار. 3-توم. الماتى:، قازىعۇرت.  2005. – 312-313 ب.).

ودان كەيىن اعا سەرجانات باتىر قىزدى سوڭعى رەت 15 قازان كۇنى كورگەنىن، مانشۇك ستانوكتى پۋلەمەتىن ارقالاپ ساپتا كەتىپ بارا جاتقانىن، ەرتەڭىندە الاي-دۇلەي شايقاس باستالىپ، 1943 جىلدىڭ 16 قازان كۇنى ول ەرلىكپەن قازا تاپقانى جايلى ەستىگەنىن ايتادى. سودان تەبىرەنىپ تولعانىپ، «جان قۇربى» دەپ جىر جازعانىن جەتكىزەدى.

سابەڭ بولسا: – ءازىلحان سول جازعان جىرىڭ­دى كورسەتشى، – دەپ وتىنەدى. بۇل وقيعا تۋرالى ءا.نۇرشايىقوۆ ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «سابەڭ مەنىڭ ولەڭ جازىلعان داپتەرىمنىڭ العاشقى ونشاقتى بەتىن اقتارىپ شىعىپ «جان قۇربى» دەگەن ولەڭدى تاۋىپ الدى دا، جازۋىمدى ەركىن اجىراتا الماعاندىقتان: – ءوزىڭ وقىپ جىبەرشى، – دەپ ماعان ۇسىندى» دەيدى. ۇلكەن جازۋشى وتىنگەن سوڭ ازەكەڭ:

قارا كوز، قازاق قىزى مانشۇك باتىر،

ورناتقان دۇشپانىنا زاماناقىر،

ولتىرگەن تالاي سۇمنىڭ قانىن شاشىپ،

ونەرىڭ ەستەن كەتپەس تولىپ جاتىر.

ابىروي-اتاعىڭا نامىسىڭ ساي،

ىسىنە قاھارماندىق كوڭىلىم جاي،

كەرەمەت كەشەگى وتكەن ەرلىگىڭدى،

ەشقاشان ۇمىتپاسپىز جان قالقاتاي.

دۇشپاننىڭ ورتاسىندا جالعىز قالدىڭ،

جالىنداپ، جاسقانباستان ۇرىس سالدىڭ،

بويداعى وت، بولات «ماكسيم» سەرىگىڭمەن،

جاۋىڭنىڭ ەكى جۇزدەي جانىن الدىڭ،

سىنعان جوق ولسەڭ-داعى سەنىڭ ساعىڭ،

وشكەن جوق، ورلەي ءتۇستى، جاستىق باعىڭ،

ەسكە الىپ، اتاعىڭا باس يەمىز،

جان قۇربى، تورقا بولسىن توپىراعىڭ، –

دەپ تەرلەپ، تەپشىپ وقىپ بەرىپتى.

ءمان-جايدان حابارى مول ءسابيت مۇقانوۆ بۇل جىردى تەرەڭ كۇرسىنە وتىرىپ تىڭداعان ەكەن. سوڭىندا: ء«ازىلحان، انداعى ولەڭ كىتاپشاڭدى ماعان تاستاپ كەت. مەن تەگىس وقىپ شىعايىن دا، زامەچەنيەلەرىم بولسا ايتايىن. ەرتەڭ كەلىپ، الىپ كەتەرسىڭ، ماقۇل ما؟» دەيدى.

ءسويتىپ، بۇل داپتەر سول كۇيى سابەڭنىڭ قولىندا قالىپ قويادى. ۇقىپتى جازۋشى كەيىن جاس قالامگەردىڭ قۇربىسىنىڭ قازاسىنا ارناپ جازعان جاۋقازىن جىرىن جەردە قالماسىن دەپ «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ 1944 جىلعى 28 قاراشا كۇنگى سانىنا جاريالاتىپتى (سۋرەتتە).

قوناق جاۋىنگەرلەر سىباعا اسىن ءىشىپ، اتتانار الدىندا سابەڭ قويىن داپتەرىن شىعارىپ ءۇش سولداتتىڭ قازاقستاندا تۇراتىن تۋىس-تۋعان­دارىنىڭ ادىرەسىن جازىپ الىپتى. مىسالى، ءازىلحان نۇرشايىقوۆ – سەمەي وبلىسى، جارما اۋدانى. قابىش مۋسين – شىعىس قازاقستان وبلىسى، ۇلان اۋدانى. تاكەن مايشىنوۆ – تالدىقورعان وبلىسى اقسۋ اۋدانى. كەيىن وسى ءۇش اۋدان باسشىلارىنا ءوز اتىنان حات جازىپ، جاۋىنگەرلەردىڭ ارتىندا قالعان وتباسى، تۋىس-تۋعاندارىنا كومەكتەسىپ تۇرۋىن وتىنگەن ەكەن. بۇل دا ۇلكەن ىزگىلىك ەمەس پە؟!

سابەڭ جىگىتتەرمەن ءوز شاڭىراعىندا قوشتا­سىپ تۇرىپ: «مەن سەندەرمەن بىرگە قازاقتىڭ ءبىر قىزىن دا مايدان شەبىنە جىبەرەمىن» دەپ شكاف­­تا تۇرعان «سۇلۋشاش» پوەماسىنىڭ ءبىر دانا­سىن سۋىرىپ شىعىپ: «برەست اتقىشتار ديۆيزيا­سى­نىڭ جاۋىنگەرلەرىنە، سەندەردىڭ وتانعا دەگەن ماحاب­باتتارىڭ سۇلۋشاش – التاي – قايسار اراسىنداعى دوستىق، جولداستىق ماحابباتتاي بەرىك بولىپ، جاۋدى جايپاي، جەڭىسپەن ەلگە كەلىڭدەر دەپ. اۆتور. 1994 ج. 30 قازان. الماتى» دەپ قول قويىپ ۇستادى. ءسويتىپ، بۇل كىتاپ ءازىلحان ارقىلى مايدانعا بارادى.

* * *

ءۇش جاۋىنگەر 1944 جىلدىڭ قاراشا ايىنىڭ اياعىندا ديۆيزياعا ورالادى. ول تۇستا برەست اتقىشتار ديۆيزياسى مارشال روكوسسوۆسكيدىڭ باسقا­رۋىنداعى ءى-بەلارۋس مايدانى قۇرامىندا بۋگ جانە نارەۆ وزەندەرىنىڭ قۇيعانىندا بەكىنىستە تۇرعان ەكەن. بۇل قۇرام كەشىكپەي پولشانى جاۋدان ازات ەتىپ، 1945 جىلدىڭ 19 قاڭتارىندا شىعىس پرۋسسياعا باسىپ كىرىپ، ءتورت تاۋلىكتىڭ ىشىندە: نايدەنبۋرگ، تاننەنبۋرگ، ەدۆانو، اللەنشتاين قالالارىن، ارادا اپتا وتكەندە، ليكك، نويەندورف، بياللا قالالارىن تىزە بۇكتىرەدى. وسىلاي ەكپىندەي ۇمىتىلعان قازاق ساربازدارى اقپان ايىندا: نەمىستىڭ ءىرى ورتالىقتارى تورۋن، دانتسيگ، ەلبينگ، حوينيتسە، تۋحەلدى تولىق يەلەنەدى.

«اياعىمىزبەن جاۋ جەرىن تاپتاپ كەلە جاتقان ءبىزدىڭ كوكىرەگىمىزدە تۋعان ەل جاتتى. جاۋدىڭ ءار قالاسىن العان سايىن كوزىمىزگە اسقار الاتاۋ، سۇيىكتى سارىارقا ەلەستەيتىن ەدى. ويتكەنى تۋعان ەل بىزبەن بىرگە، قاسىمىزدا، جەڭىمپازدار ساپىندا بولدى. ءسال تىنىس بولسا، جاۋىنگەرلەردىڭ جابىلا وقيتىنى «اباي» رومانى مەن «سۇلۋشاش» پوەماسى ەدى» دەپ جازىپتى ءازىلحان اعا بەرتىندەگى ەستەلىگىندە.

وسىنداي الاپات جورىق كۇندەرىنىڭ بىرىندە، ناقتىراق ايتقاندا 18 اقپان كۇنى گۆارديا سەرجانتى ءازىلحان نۇرشايىقوۆ داستارقانىنان ءدام تاتىرعان زاڭعار جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆقا مايدان شەبىنەن حات جازادى. ويتكەنى وتكەن جىلى الماتىدان اتتاناردا سابەڭ بارعان سوڭ بارلىق ءمان-جايدى بايانداپ حات جازىپ تۇر دەپ امانات ايتقان ەدى. مايدانگەر ءوزىنىڭ سالەم حاتىندا، قازاق جاۋىنگەرلەرى جاۋدى جاپىرىپ، فاشيستەر ورداسىن ويرانداپ كەلە جاتقانىن، وسى ءبىر ناتيجەلى جەڭىسكە الاتاۋدىڭ بوكتەرىندە جاتىپ-اق، قان كەشىپ جۇرگەن قازاق جىگىتتەرىن ءنارلى سوزبەن جىگەرلەندىرگەن ءسىزدىڭ دە ۇلەسىڭىز بار، دەپ حاتىن اياقتاپتى.

سوعىستان كەيىنگى مامىراجاي ۋاقىت – 1950 جىلى سابەڭنىڭ 50 جاسى ەل كولەمىندە اتاپ وتى­لەدى. وسى مەرەيتويعا «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتى 23 مامىر كۇنگى سانىن ارنايدى. گازەتتىڭ ورتاداعى ايقارما بەتىنە: قولىنا قالام-نايزاسىن تولعاي ۇستاپ، ەرتەدەگى قازاق باتىرلارى سياقتى تۇلپاردىڭ ۇستىندە تۇرعان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ تۇلعاسى سالىنىپ، ونىڭ «50» دەگەن تسيفرمەن سالىنعان بيىك بوگەتتەن ورعىتىپ بارا جاتقان ءساتى بەينەلەنەدى. گازەتتىڭ وسى سانىنا كوپپەن بىرگە ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ «وقوپقا كەلگەن كىتاپ» اتتى شاعىن سۋرەتتەمە-جازباسى جاريالانعان ەكەن.

وسى ماقالاسىندا ءا.نۇرشايىقوۆ، جوعارىدا ايتىلعان وقيعالاردى جانە اۆتوردىڭ قولتاڭباسىمەن مايدانعا كەلگەن پوەما جايلى تاپتىشتەپ جازىپ، سوڭعى ءسوزىن: «س.مۇقانوۆ ادامدى وزىنە تارتىپ تۇراتىن وزگەشە قاسيەتى بار ادام. ونى باۋىرمالدىق دەۋگە بولادى. ول كىسىنىڭ باۋىرمالدىعى ادامنىڭ ماماندىق تۇرعىسىنا، قىزمەت دارەجەسىنە، ۇلكەن-كىشىلىگىنە، ۇلتتىق تەگىنە قارامايتىن. سابەڭنىڭ وسى باۋىرمالدىعىنىڭ ارقاسىندا كوپ ادام ونىمەن دوس، سىيلاس، سىرلاس، ساپارلاس، تاباقتاس بولدى. ونىڭ ءتۇپسىز اڭگىمەلەرىن تىڭداپ، جازۋشىنى جانىمەن باقىلادى» دەپ جازعان ەكەن.

ءسوزىمىزدى تۇيىندەر بولساق، ء«سابيتتىڭ شى­عار­مالارى – قازاقتىڭ كوركەم شەجىرەسى، ءوزى – باۋىرمالدىقتىڭ ۇلگىسى» دەپ زامانداسى عابيدەن مۇستافين ايتقانداي، ءدال قازىرگى قازاق قوعامىنا ىزگىلىگى مول، قايىرىمى تاۋداي وبال مەن ساۋاپتى ­ايىرا الاتىن، كىسىلىگى كەمەل مۇقانوۆ سياقتى تۇلعالار جەتىسپەي جاتىر.