ءىلياس يساەۆ: ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيا ماسەلەنى تەڭگەنىڭ پايداسىنا شەشپەيدى

– ءىلياس يسا ۇلى، حالىقتىڭ نەسيەسى وسكەن سايىن نەسيەلىك امنيس­تيا ماسەلەسى الدان شىعادى. كرەديتتىك امنيستيا پوپۋليزم بە، الدە ناقتى الەۋمەتتىك كومەك پە؟ ونىڭ حالىقارالىق تاجىريبەدەگى زاڭدىق سيپاتى قانداي؟

– ەگەر ازاماتتاردىڭ نەسيە قايتارۋ مۇمكىندىگىنە پاندەميا ءتارىزدى الەمدىك قۇبىلىستار كەرى اسەر ەتسە، مەملەكەت كومەك بەرۋگە مىندەتتى. بىراق مۇ­نىڭ كەرى اسەرى تۋرالى دا ويلانۋى­مىز كەرەك. «قارىز كوبەيسە، ۇكى­مەت كەشىرەدى» دەگەن تۇسىنىك تامىر­لانىپ كەتسە، تۇرعىنداردىڭ عانا ەمەس، بانكتەردىڭ دە مەملەكەت الدىن­داعى جاۋاپكەرشىلىگىنە سىزات تۇسەدى، نەسيەلىك پورتفەلىنىڭ قۋاتىن السىرەتۋى مۇمكىن. بۇل وتە كۇردەلى جاعداي. مەملەكەت نەسيە امنيس­تياسى تۋرالى شەشىم قابىلداماستان بۇرىن مىندەتتى تۇردە تالداۋ جاساۋى كەرەك. سەبەبى جاعداي ۋشىعىپ كەتكەنى سونشالىقتى، حالىق نەسيە الماسا تۇرمىسىن جاقسارتا المايتىن جاعدايعا جەتتى. مۇمكىن امنيستيا تۋرالى شەشىم قابىلداماستان بۇرىن، پروبلەمالى نەسيەلەردىڭ ۇستەمە پايىزىن ازايتۋ جاعىن قاراستىرعان دۇرىس شىعار.

نەسيەلىك كەشىرىم جاساماستان بۇ­رىن ۇستەمە پايىزدى ەسەپتەۋدى توق­تا­تۋ، جاعدايدىڭ بەتالىسى تۇ­زەل­گەن­شە نەسيەلىك دەمالىس بەرۋ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى ويلانۋ كەرەك. جەكە ادامداردىڭ بانكروتتىعى تۋرالى زاڭ قابىلداۋ قاجەتتىگى تۋرالى ماسەلە كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس. ەۋرووداق ەلدەرىندە تۇرعىنداردىڭ نەسيەسىن كەشىرۋ پروتسەسى وسى زاڭ شەڭبەرىندە جۇرەدى. وزگە ەلدەردە بۇل زاڭ الدەقاشان قابىلدانعان جانە ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتىپ ۇلگەرگەن. اقش-تا قارىز الۋشىنى بانكروت دەپ تانۋعا 3-4 اي كەتەدى، ازاماتتارىنىڭ 8 جىلدا ءبىر رەت قانا ءوزىن بانكروت دەپ جاريالاۋعا قۇقى بار. اۋستراليادا 3،5 مىڭ دوللاردان ارتىق قارىزى بار كەز كەلگەن جەكە تۇلعا بانكروت اتانعانمەن، بۇكىل مۇلكى كرەديتورلارعا وتەدى. باسقاشا ايتقاندا، بۇل زاڭ بانك الدىندا بەرەشەگىن وتەي الماي، وتباسىن اسىراۋدىڭ ءوزى مۇڭعا اينالعان ازاماتتارعا ارنالعان.

– جالپى، كەز كەلگەن سالانىڭ با­سەكەگە قابىلەتتىلىگىن قانداي فاك­تور­ل­ارعا قاراپ انىقتاۋعا بولادى؟

– وسىدان بىرەر جىل بۇرىن دۇنيە­جۇزىلىك بانك جانە حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەت­تىلىك دەڭگەيىن انىقتايتىن 300-دەي كورسەتكىشتى تالداعان. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى تەك وندىرىسپەن عانا بايلانىستى. نورۆەگيادا ىشكى ءونىمنىڭ ءار ادامعا ەسەپتەگەندەگى كورسەتكىشى – 42 مىڭ دوللار. بۇل – الەمدەگى ەڭ جوعارعى كورسەتكىش. ىشكى جالپى ءونىمنىڭ نەگىزگى ينديكاتورى – ەڭبەك ونىمدىلىگى، ساندىق جانە ساپالىق كورسەتكىشتەر. دامىعان ەلدەر وسى كورسەتكىشتەر ارقىلى بارلىق سالاعا دەم بەرىپ وتىر.

– نەسيەلىك پايىزدىق كورسەت­كىشتەر ۆاليۋتالىق باعامنىڭ پايىز­دىق كورسەتكىشىنە مىندەتتى تۇر­دە اسەر ەتەدى. قازاقستاندا نەگە ولاي ەمەس؟

– مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. ەڭ الدىمەن دوللارلاندىرۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى. ول تۋرالى كەيىن ايتارمىن. پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ ءوزى ەكىگە بولىنەدى. ءبىرى – نارىقتىق، ەكىنشىسى – ورتالىق بانكتەر بەلگىلەگەن بازالىق پايىزدىق مولشەرلەمە. العاشقىسى سوڭعىسىنىڭ قابىلداعان شەشىمدەرىنە بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. ساراپشىلار شەتەلدىك ۆاليۋتا مەن ۇلتتىق ۆاليۋتا اراسىنداعى تىكەلەي كوتيروۆكا ىشكى نارىققا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اسەر ەتەتىنىن ايتادى. مىسالى، تەڭگە باعامىن تەك دوللارمەن بايلانىستىرىپ قارايمىز. مىسالى، 1 دوللار قانشا تەڭگە تۇرادى دەگەن ماسەلە. مۇنىڭ سوڭى تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ عانا ەمەس، ازىق-ت ۇلىك باعاسىن دا شەتەل ۆاليۋتاسىمەن باعا­لاپ قاراۋعا الىپ كەلەدى. بۇل كەرىسىنشە بولۋعا ءتيىس.

– ءبارىبىر قوسىلعىشتاردىڭ ورنىن اۋىستىرعانمەن قوسىندى وزگەرمەيدى عوي.

– ءسىزدى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. بى­راق ۇلتتىق ەكونوميكانى قالىپتاس­تىرعىمىز كەلسە، ونىڭ تاعدىرىن ايشىقتايتىن كەز كەلگەن تەرمينگە نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. مىسالى، جوعارىدا ءسىز ايتىپ وتكەندەي، ۇلتتىق ۆاليۋتا ماسەلەسىندە تىكە ەمەس، جاناما كوتيروۆكانى قولداناتىن ەلدەر بار. مىسالى، انگليادا جاناما كوتيروۆكانى ەسەپتەيتىن ەكى ۆاليۋتا بار. ءبىرى – ۇلتتىق ۆاليۋتالارى فۋنت-ستەرلينگ، ەكىنشىسى – ەۋرو. لوندوننىڭ كەز كەلگەن بۇرىشىندا ء«بىر فۋنت ستەرلينگ قانشا تۇرادى؟» دەگەن ساۋال الدىڭنان شىعادى. ءبىز تەڭگەگە جاناما تۇردە اسەر ەتەتىن فاكتورلاردىڭ اراجىگىن ايقىنداپ الساق، ونىڭ نارىقتىق قۇنىن دا وڭاي اجىراتۋعا بولادى.

– قازىر تەڭگە باعامىنا قانداي فاكتورلار اسەر ەتىپ وتىر؟

– تەڭگەگە فۋندامەنتالدى فاكتورلار اسەر ەتىپ تۇرعانىن جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم. بۇل فاكتور ءالسىز. ءبىز جاڭا دامىپ كەلە جاتقان ەلمىز. الەمدىك تەحنولوگيالىق تىزبەكتە ەنشىمىز جوق. ەكونوميكاداعى مەملەكەت ۇلەسىنىڭ جوعارى ەكەنى دامۋعا كەدەرگى بولىپ تۇر. قازىر ىشكى ءونىمنىڭ 60 پايىزىن مەملەكەتتىك سەكتور بەرىپ وتىر. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى از. ەگەر ساپاسى الەمدىك ستاندارتقا ساي كەلەتىن تاۋارلارىمىز دۇنيە جۇ­زىندە سۇرانىسقا يە بولسا، ءسىز بەن ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز باسقاشا بولار ەدى. ازىرگە ءبىز قۋاناتىن سەبەپ جوق. وسى جاعدايدىڭ ءبارى شەتەلدىك ۆاليۋتاعا دەگەن سۇرانىستىڭ دەڭگەيىن ارتتىرىپ تۇر. ۆاليۋتالىق باعامنىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەگە اسەرىنىڭ السىزدىگى ناق­تى سەكتوردىڭ ناتيجەسىنە بايلانىس­تى. ەلدەگى كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاۋاردىڭ 66 پايىزى – يمپورت. بۇل پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ ۆاليۋتالىق باعامعا دەگەن اسەرىن بەيتاراپتاندىرىپ تۇر. كلاسسيكالىق ۇلگىدە پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ وزگەرۋى ۆاليۋتالىق باعامعا پروپورتسيونالدى اسەر ەتىپ وتىرۋعا ءتيىس ەدى.

– ۇلتتىق بانكتىڭ ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيالىق ساياساتى ءوزىن-ءوزى اقتادى ما؟ ساراپشىلار اراسىندا «ينتەرۆەنتسيالىق ساياسات تەڭگەنى جاعىمدى كارتينادا ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن عانا جۇرگىزىلەتىن ساياسات» دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلىپ ءجۇر.

– اقتاعان جوق، اقتامايدى دا. تەوريا بويىنشا ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيا – اقشا-نەسيە قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. ونىڭ اسەرى قىسقا مەرزىمدە، دەنە قىزۋىن ۋاقىتشا باساتىن اسپيريندىك اسەر ەتۋى مۇمكىن. بىراق ول قايتادان ورنىنا كەلەدى. سەبەپ كوپ. ءبىزدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتامىز الەمدىك ەكونوميكاعا ىقپال ەتىپ وتىرعان دامىعان ەلدەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتالارىمەن تىرەسە المايدى. الەمنىڭ تاڭدايىن قاقتىرىپ وتىرعان عىلىمي سىيىمدىلىعى جوعارى تاۋارىمىز تاعى جوق.

– سوندا ۇلتتىق بانك ينتەر­ۆەن­تسيا­سىنىڭ تەڭگەنىڭ تۇراقتى­لىعىنا اسەرى دە تۇراقسىز بولعانى عوي. بۇل ونىڭ اقشا-نەسيە ساياسا­تىنىڭ پارمەندى تەتىگىنە اينالا الماعانىن كورسەتەدى. ەندەشە، ونىڭ كومەگىنە قايتا-قايتا جۇگىنە بەرۋى­مىزدىڭ سەبەبى نەدە؟

– ىشكى نارىقتى دامىتا الماعا­نىمىزدى جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم. وسىنىڭ سالدارىنان بيۆاليۋتالىق، قوس ۆاليۋتالى قارجى جۇيەسىنىڭ تامىرلانىپ كەتۋىنە جول بەرىپ الدىق. قوس ۆاليۋتالى جۇيەنىڭ ەڭ باستى بەلگىسىنە نازار اۋدارىڭىزشى. بىزدەگى قولدانىستاعى جۇيەدەگى اقشا ماسساسىندا ءتورت اگرەگات بار. ولار – م-0، م-1، م-2، م-3. سول م-2، م-3 اقشا اگرەگاتىنىڭ قۇرامىنا قاراڭىزشى. م-2 قۇرامىندا اۋدارمالى ۆاليۋتالىق دەپوزيت بار. بۇل كۇندەلىكتى جۇمىس پروتسەسىندە بيزنەس وكىلدەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە قارجى اۋدارۋىن جىلدامداتاتىن ەڭ بەلسەندى اگرەگات. بۇل اۋدار­مالى دەپوزيتتەر قازاقستان ىشىندە ەكى كومپانيا ءبىر-بىرىمەن اقشا الماسا بەرەدى دەگەن ءسوز. ال م-3-تە مەرزىمدى دەپوزيتتەر ورنالاستىرىلعان. بۇل تەتىك كوممەرتسيالىق بانكتەردە شەتەل ۆاليۋتاسى تۇرىندە دەپوزيت اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىلايشا، دوللار دا، تەڭگە دە اينالىم قۇرالى رەتىندە اقشا مىندەتىن تەڭ اتقارا الادى. باسقاشا ايتقاندا تەرەزەسى تەڭ، بەيبىت قاتار جاعدايدا اينالىمدا ءجۇر. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا، بىزدەگى دوللارلاندىرۋ دەڭگەيى 50 پايىزدان استى دەگەن مالىمەت بار. كەيبىر مالىمەتتەردىڭ 43 پايىزبەن شەكتەيتىنىنە سەنبەيمىن. كوڭىلىم 50 پايىز دەگەنگە دەن قويا بەرەدى. پاندەميا ىشكى نارىقتا جۇمىس ىستەپ جاتقان شاعىن جانە ورتا بيزنەستى سەلدىرەتىپ كەتتى. ءىشىپ-جەم مەن كيىمگە دەيىن يمپورتقا تاۋەلدىمىز. حالىق تاماقتى كورشى مەملەكەتتەن ساتىپ الىپ جاتىر. وسىلايشا، بيۆاليۋتالىق اقشا جۇيەسىندە ينتەرۆەنتسيالىق سايا­سات ءوزىنىڭ ناتيجەسىن بەرە المايدى. ءبىزدى دايىن ونىمدەرگە باسىمدىق بەرۋ، قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسىن كوتەرۋ عانا ينتەرۆەنتسيالىق ساياساتقا دەگەن تاۋەلدىلىكتەن قۇتقارادى. ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيانى دوللارمەن جاساساڭ دا، تەڭگەمەن جاساساڭ دا، ءبارىبىر دوللار ۇتادى. سوندىقتان ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيانىڭ ناتيجەسى تەڭگەنىڭ پايداسىنا شەشىلمەيدى. زاردابى – ۇلتتىق بانكتىڭ التىن ۆاليۋتالىق قورىن ازايتىپ، دوللاردىڭ كۇش الۋىنا الىپ كەلەدى.

– ينتەرۆەنتسيا كەزىندە ۇلتتىق بانكتىڭ تابىس تابۋ، پايداعا كەنەلۋ مۇمكىندىگىن قالاي باعالايسىز؟ مىسالى، قاجەت كەزدە دوللاردىڭ مول قورىن اينالىمعا قىمبات باعاعا ساتىپ، ارزان باعاعا كەرى ساتىپ الۋى مۇمكىن بە؟

– مۇنى ۆاليۋتالىق الىپساتارلىق دەيمىز. «ۇلتتىق بانكتىڭ مۇنداي قادامعا بارۋ مۇمكىندىگىن جوققا شىعارمايمىز عوي» دەگەن پىكىر بار. ەگەر ۇلتتىق بانك اقشا ماسساسىن ستەريليزاتسيا جولىمەن تازالاعىسى، ازايتقىسى كەلسە، جاساعىسى كەلسە، وسىنداي قادامدارعا بارۋى مۇمكىن. بۇل دا الەمدىك تاجىريبە. ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا بۇل ءتاسىل دە تەڭگە باعا­مىنىڭ تۇراقتالۋىنا اسەر ەتە المايدى.

– قازىر عالىمدار اينالىمداعى اقشا ماسساسىن دوللارلاندىرۋدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكاعا وڭ اسەرى تۋرالى كوپ ايتا باستادى. ۇلتتىق بانك تە كەيدە وسى باعىتقا دەن قوياتىن سياقتى. بۇل تۇجىرىمنىڭ ءبىز ءۇشىن پايداسى قانداي؟

– مەن دە وسى پىكىردى ەستىپ ءجۇر­مىن. اۆتورلارىن دا تانيمىن. ولار اينالىمداعى اقشانى دوللار­لاندىرساق، ونىڭ دەڭگەيى جوعارى بولسا، ينۆەستيتسياعا جول اشىپ، الەمدىك ەكونوميكامەن ينتەگراتسيالانۋ جەدەل­دەيدى دەپ ۇمىتتەنەدى. ەكىنشىدەن، دوللارلاندىرۋ ينفلياتسياعا كەدەرگى كەلتىرەدى دەپ ويلايدى.

– كەرى اسەرى بار ما؟ بۇل اڭگى­مە الەمدىك ورتاق ۆاليۋتا نەمەسە الەمدىك ورتاق بانك ءتارىزدى ۋتوپيا­لىق پىكىرلەردىڭ كەنەتتەن ءورىس الىپ كەتۋىنە جول اشىپ جۇرمەي مە؟

– مۇنىڭ سوڭى، اينالىپ كەلگەندە، دەربەس قارجى ساياساتىن جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىن شەكتەيدى. سەبەبى ۇلتتىق بانكتىڭ كەيبىر قىزمەتى اقش-تىڭ فەدەرالدى قور جۇيەسىنىڭ قىزمەتى قۇزىرەتىنە ءوتىپ كەتۋى مۇمكىن. سەبەبى دوللاردىڭ سەزىمتالدىعىن ءبىز ەمەس، اقش فەدەرالدى قور جۇيەسى باسقارىپ وتىر. دوللارلاندىرۋ كۇش الىپ كەتسە، كەيبىر بانكتەردىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىستان قاعىلاتىنى بەلگىلى بولىپ قالدى.

– تەڭگەمىزدىڭ تابىسى ينفلياتسيا­نىڭ دەڭگەيىن قانشالىقتى السى­رە­تىپ وتىر. ۇلتتىق بانك تەڭگە­نىڭ ەميسسيوندىق تابىسىنان پايدا كورىپ وتىر ما؟

– تەڭگەنىڭ ەميسسيوندىق تابىسى­نىڭ ينفلياتسياعا اسەرى از. ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ ەميسسيوندىق تابىسىنان پايدا تاباتىنى بەلگىلى. 1 دوللاردى باسىپ شىعارۋدىڭ وزىندىك قۇنى – 4 تسەنت. 100 دوللاردى ساتۋدان اقش-تىڭ فەدەرالدى قور جۇيەسى 96 تسەنت پايدا تابادى. دەمەك، بۇكىل الەم اقش ەكونوميكاسىنا جۇمىس ىستەپ وتىر.

– الەمدىك تاجىريبەدە بانكتەردىڭ جۇمىسىن رەتتەپ وتىراتىن ورتاق كونتسەپسيا بار ما؟

– شۆەيتساريانىڭ بازەل قالاسىندا حالىقارالىق ەسەپ ايىرىسۋمەن اينالىساتىن قارجى ينستيتۋتى جۇمىس ىستەيدى. بۇل بانك 1930 جىلدان بەرى بار. كەيبىر جەكەلەگەن ەلدەردىڭ ورتالىق بانكتەرىنىڭ ۇستىنەن قاراپ وتىر. ءبىزدىڭ ۇلتتىق بانك تە سول قارجى ينستيتۋتىنا مۇشە بولۋى ابدەن مۇمكىن. اتالعان قارجى ينستيتۋتى جانىنان قۇرىلعان بازەل كوميتەتى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ، بانكتەردىڭ جۇمىسىن رەتتەپ، اكتيۆ­تەرىنىڭ وتىمدىك كوەففيتسەنتى قالاي بولۋى كەرەكتىگىن ايقىنداپ وتىرادى. ءبىزدىڭ ەلدە ۇلتتىق بانكتىڭ «كوم­مەرتسيالىق بانكتەردىڭ جۇمىسىن پرۋ­دەنتسيالدى رەتتەۋ» تۋرالى ەرە­جەسى سول كوميتەتتىڭ باعىتىنا ۇيلەس­تىرىلگەن. بىزدەگى نەسيەلىك تاۋەكەل دەگەن تۇسىنىك تە سول بازەل كونۆەنتسيا­سىنا نەگىزدەلگەن عوي. قازىر ەلدە بانك جۇمىسىن رەتتەۋدى قولعا الىپ جاتىر. ۇلتتىق بانك جانىنان قارجىلىق رەتتەۋ اگەنتتىگى ءبولىنىپ شىقتى. ۇلت­­تىق بانك جانىنان اقشا-نەسيە ساياسا­تىمەن اينالىساتىن كوميتەت دە وسى حالىقارالىق قارجى ۇيىمى باعىتىمەن ۇيلەستىرىلگەن. قارجىگەر رەتىندە قارجى ساياساتىنداعى سوڭعى جاڭالىقتارعا كوڭىلىم تولادى. باعىت-باعدار عىلىمي جۇيەگە نەگىزدەلىپ جاتىر.

– ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر مەم­لە­كەتىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قا­جەت­تىلىگىن قانشا پايىزعا قانا­عاتتاندىرىپ وتىر؟

– قاناعاتتاندىرىپ وتىرعان جوق. قانشا پايىز ەكەنىن دە ايتا المايمىن. پروبلەمالى نەسيەنىڭ ءبارى بيۋدجەت نەمەسە ۇلتتىق قور ەسەبىنەن جابىلىپ كەلدى. باسقاشا ايتقاندا، بانكتەردىڭ جىبەرگەن قاتەلىگىن ۇلتتىق قور مەن بيۋدجەت موينىمەن كوتەرىپ وتىر.

– وندا مۇنداي بانكتەردى نە ءۇشىن ۇستاپ وتىرمىز؟

– وسى سۇراققا ۇكىمەت ناقتى ارە­كەتپەن جاۋاپ بەرۋگە تالپىنىپ جاتىر. بانكتەردىڭ قارجىلىق كاپيتالىنىڭ كونسوليداتسياسى ماسەلەسى قولعا الىندى. بۇل بانك كاپيتالىن ىرىلەندىرۋ دەگەن ءسوز. قازىر بانكتەر ءبىر-بىرىنە قوسىلىپ جاتىر، بۇل جالعاسا بەرەدى.

– بانكتەر داعدارىستان ءوز كۇشى­مەن شىعا الا ما؟

– شىعا المايدى. كوممەرتسيالىق بانكتەردە پروبلەمالى نەسيەلەردىڭ ۇلەس سالماعى ءوسىپ كەلە جاتىر. بانكتەردىڭ قازىرگى جاعدايىنا ماكرو ەكونوميكالىق جاعداي سەبەپ بولىپ جاتىر. 2007-2008 جىلدارى الەمدىك داعدارىس كەزىندە قازاقستاننىڭ سىرتقى قارىزى 92 ملرد دوللارعا جەتتى. ونىڭ تەڭ جارتىسىن مەملەكەت قايتاردى. بانكتەردى وندىرىستەن وزا شاۋىپ، جول نۇسقاپ وتىراتىن سەكتورعا جاتقىزا المايمىن. ءوندىرىس قالاي دامىسا، بانك سولاي داميدى.

اڭگىمەلەسكەن

گۇلبارشىن ايتجانبايقىزى،

«ەgemen Qazaqstan»

الماتى