سارساڭعا سالعان سۋاعار

سوڭعى جىلدارى قالا كوشە­لەرىندە نۇكتەلى قۇرىلىس كوپ­تەپ قولعا الىنا باستاعالى كوشە­لەر تارىلىپ، بۇرىنعى بوس اۋماق­تاردا كوپقاباتتى عيماراتتار سا­لىندى. كەزىندە كوشە بويىمەن اعىپ كەتە بەرەتىن جاڭبىر سۋى ويپاڭ جەرلەردە جينالىپ، اپتالاپ جاتىپ الادى. مۇنداي پروبلەمالار اكادەميك ساتباەۆ، ءماشھۇر ءجۇسىپ، قامزين، تولستوي جانە تاعى دا باسقا نەگىزگى كوشە­لەردە كوپ. جوعارعى قاباتىن ۇنە­مى ىلعال باسىپ جاتقان سوڭ كەيبىر اسفالت جولدار شىداس بەرمەي، وپىرىلىپ تۇسەتىنىن دە كوزىمىز كوردى. بۇل شۇڭقىرلارعا ابايسىزدا جەڭىل اۆتوكولىكتەر ءتۇسىپ كەتىپ، يەلەرى ماتەريالدىق تۇرعىدان زارداپ شەكتى.

ال شاھاردىڭ شىعىس بولى­گىن­دەگى «ەكىنشى پاۆلودار» دەپ اتا­لاتىن شاعىن اۋدانداعى ما­سە­لە ودان دا كۇردەلى. مۇندا جا­ز­عىتۇرىم كۇن جىلىنعاندا جەراستى سۋلارى كوتەرىلىپ، جەر ۇيلەرگە سۋ كىرىپ، تۇرعىنداردى ابى­گەرگە سالاتىنى بار. جەر ۇيلەر سەكتورىندا ارنايى ۇڭعىمالار قا­زىل­عانىمەن ونىڭ پايداسى ازىرشە بايقالماي تۇر. وسى تۇيت­كىلدەردىڭ بارلىعىن شەشۋ ءۇشىن نوسەر جانە درەناجدىق جۇيە كە­شەندى تۇرعىدان قاراستىرىلۋعا ءتيىس، دەپ سانايدى ماماندار.

جىلدار بويىنا ساعىزشا سو­زىلعان ماسەلەنى شەشۋدى ەل پرە­زي­دەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ جۋىقتا ەل ۇكىمەتىنە جۇكتەدى. مۇنى ەستىگەن جەرگىلىكتى جۇرت ماشا­قاتتان تاياۋ جىلداردا قۇتى­لاتىنىنا قۋانۋلى.

درەناجدىق جۇيە قانداي تۇرعىدا ومىرشەڭ ەتىلەدى؟ بۇل ساۋالدى قالالىق قۇرىلىس ءبولى­مىنىڭ باسشىسى اسقار اجمۇراتقا قويدىق.

– قازىرگى ۋاقىتتا «پاۆلودار قالاسىنىڭ جەراستى سۋلارى­نىڭ درەناجدىق جەلىلەرىنە ار­نالعان گيدروگەولوگيالىق كارتا» تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسىن (تەن) ازىرلەۋ جۇر­گىزىلۋدە. مەملەكەتتىك ساراپ­تا­مانىڭ وڭ قورىتىندىسىن ال­عاننان كەيىن وسى تەن نەگىزىندە درەناجدىق-نوسەرلىك جۇيەنىڭ قۇرىلىسىنا جوبالاۋ-سمەتا­لىق قۇجاتتاما دايىندالادى. جوبانىڭ ماقساتى – پاۆلودار قالاسىن ورتالىقتاندىرىلعان نوسەر جانە درەناجدىق كارىز جۇيەلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ، سۋ ءجيى باساتىن اۋماقتاردىڭ جاع­دايىن جاقسارتۋ، جول جابىندارىن، قالا عيماراتتارىنىڭ ىرگەتاستارى مەن نەگىزدەرىن ساق­­تاۋ. قالانىڭ درەناجدىق-نو­سەرلىك جۇيەسىن سالۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە تازارتۋ قۇرىلىمدارىن، سورعى ستانسالارىن، نوسەرلىك كارىز كوللەكتورلارىن، درەناجدىق كوللەكتورلاردى (وزدىگىنەن اعاتىن جانە قىسىم ارقىلى)، تازارتىلعان اعىن سۋ قۇبىرلارىن سالۋ جوسپارلانۋدا، – دەدى ءبولىم جەتەكشىسى.

جالپى، جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇش كەزەڭگە جوسپارلانعان. اتاپ ايتقاندا، العاشقى كەزەڭ 2026 جىلعا دەيىن جۇزەگە اسسا، ەكىنشى كەزەڭ 2028، سوڭعىسى 2030 جىلعا دەيىن سوزىلادى. جوباعا جۇمسالاتىن قاراجات مولشەرى ازىرگە ناقتىلانباعان. سمەتالىق قۇجاتتاما دايىن بول­­عان سوڭ العاشقى ەسەپتەۋ­لەر جۇرگىزىلىپ، قاجەت سوما سۇ­را­لادى. بۇل تۇتاستاي العان­دا اۋقىمدى ينجەنەرلىك كەشەن بولعاندىقتان ونى قارجى­لان­دىرۋ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ارقىلى جۇرگىزىلەدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.

«سۋ باسۋ اۋماقتارىن انىق­تاۋ ءۇشىن پاۆلودار قالا­سى­نىڭ گيدروگەولوگيالىق جاعداي­لا­رىنىڭ وڭىرلىك ماتەماتيكالىق مودەلى قۇرىلۋدا. جوبانىڭ ەڭ وڭتايلى شەشىمى رەتىندە درەناجدى جانە نوسەرلىك كارىزدەردىڭ ارالاس جۇيەسىن سالۋ ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. ياعني كولدەنەڭ درەناجدار جۇيەسى تارتىلادى جانە قول­دانىستاعى ۇڭعىمالاردى دا پايدالانۋ كوزدەلۋدە. جەراستى سۋلارىن جيناۋدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن تەرەڭدىكتە ورناتىلاتىن پەر­فوراتسيالانعان قۇبىرلار پاي­دالانىلادى. بۇل تۇرعىن ۇيلەر­دىڭ جەرتولەلەرىنە سۋدىڭ جينا­لۋىنا جول بەرمەيدى. نوسەر اعىن­دارى (جاڭبىر جانە ەرىگەن قار سۋلارى) قۇبىرلار جۇيەسى ار­قىلى تازارتۋ قۇرىلىمدارى­نا دەيىن اعادى. ەكىنشى پاۆلو­دار شاعىن اۋدانىندا كەشەندى درە­ناج جانە نوسەرلىك جۇيەنى ور­ناتۋ بويىنشا قۇرىلىس-مون­تاج جۇمىستارى جوبانىڭ 1-كەزەڭىندە، ال زەلەنستروي شا­عىن اۋدانىنداعى ماسەلەلەر جوبا­نىڭ 2-كەزەڭىندە شەشىلەدى»، دەيدى ا.اجمۇرات.

نەگىزى پاۆلودار قالاسىنىڭ اۋماعىنداعى جەراستى سۋلارى­نىڭ دەڭگەيىن تومەندەتۋگە ارنال­عان ەسكى درەناجدىق جۇيەلەر بار. ولاردىڭ جالپى ۇزىندىعى 10 شاقىرىمدى قۇرايدى ەكەن. اعىپ كەلگەن سۋدى ايداۋعا ار­نال­عان 4 سورعى ستانساسى دا قا­راس­تىرىلعان. 1960-1970 جىل­­دارى العاش رەت درەناج جۇ­يە­­لەرى ازوۆسكايا، قامزين، لا­دوج­سكايا، ورلوۆسكايا كوشەلەرى اۋماقتارىندى سالىنىپتى. كە­شەندى جوبا اياسىندا الداعى ۋاقىتتا ەرتىس وزەنىنىڭ قالا ماڭىنداعى جاعالاۋى بويىندا نەگىزگى درەناج ورناتىلادى دەپ كوزدەلگەن. ال ۋسولكا ش­اعىن اۋدانى، تولستوي، گەنەرال دۇيسەنوۆ، تورايعىروۆ، ۋريتسكي، ءماشھۇر ءجۇسىپ، نابەرەجنايا، كازاحستانسكايا پراۆدا كوشەلەرى اۋماعىندا جاڭادان درەناجدىق كوللەكتورلار سالۋ كوزدەلگەن. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل جەلىلەردىڭ فيزيكالىق توزۋى 100 پايىزدى كورسەتىپ وتىر.

قورىتا ايتساق، پاۆلودار قا­لاسىندا نوسەرلىك كارىز جۇيەسى مەن درەناج جۇيەسىنىڭ قۇرىلىسى الەۋمەتتىك جانە ەكولوگيالىق مانگە يە. سۋاعارلاردىڭ بولماۋى، جەراستى سۋلارىنىڭ سوڭعى جىلدارداعى جوعارى دەڭگەيى جەراستىنداعى ينجەنەرلىك جەلى­لەرگە تەرىس اسەر ەتۋدە. كوممۋ­نيكاتسيالىق قۇبىرلار تەز توزىپ، كوممۋنالدىق سالادا اپاتتار ءجيى تىركەلەدى. بۇل جاعداي كوشە جولدارىنىڭ دا ساپاسىنا ايتارلىقتاي ءوز سالدارىن تيگىزىپ وتىر­عانى بايقالادى.

پاۆلودار