بالا سايىن
قازاق ادەبيەتىندەگى اۋىل پروزاسىنىڭ اقتاڭگەرى سايىن مۇراتبەكوۆ تۋرالى از جازىلعان جوق. دەسە دە, ونىڭ اتا-اجەسىمەن بىرگە تۇسكەن ءبىر سۋرەتى ءبىزدى بەيجاي قالدىرمادى. ەكى قارتتىڭ ورتاسىندا تۇرىپ, فوتواپپارات كوزىنە تىكە قاراعان بالا سايىننىڭ وتتى جانارى تىم وزگەشە. ەسكى قازاق اۋىلىنىڭ تۋماسى ەكەنى دە بىردەن بىلىنەدى. ەكى قولىن اتا-اجەسىنىڭ يىعىنا قويىپ, اناسى مەن باۋىرى ياكي قارىنداسىنىڭ الدىندا ماڭعاز قالىپپەن تۇرعان سۇستى قاباقتى بالا بولاشاقتا ۇلكەن جازۋشى بولاتىنىن اڭداتىپ-اق تۇر.
سۋرەتتىڭ تۇسىرىلگەن جەرى الماتى وبلىسىنا قاراستى قاپال اۋدانىنىڭ قوڭىر اۋىلى بولسا كەرەك, ويتكەنى جازۋشى – سول ەلدى مەكەننىڭ تۋماسى. سۋرەتتەگى بالا سايىن ءتورت-بەس جاس شاماسىندا. اۋىل ومىرىنە, دالا تابيعاتىنا بالا جاسىنان قانىق بولىپ وسكەن سايىن ەسەيگەندە سول كورگەن-بىلگەنىن اق قاعاز بەتىندە سويلەتتى, تەك شىنايى سەزىمدەرمەن, نانىمدى سۋرەتتەۋلەرمەن. ونىڭ ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان سۋرەتى دە وسى ويىمىزدى راستايدى. اۋىلدان شىقپاسا, اۋىل ءومىرىن كورمەسە, ونى شىنايى جازۋ قيىننىڭ قيىنى. ەندەشە, ءبىز مۇراتبەكوۆ قالامىنا ۇشقىر شابىت سىيلاعان دالا تابيعاتى مەن اۋىل ءومىرى دەگەن ۇستانىمدامىز.
«جۋسان يىسىندەگى» اياندى اتا-اپاسىنىڭ قولىندا وسكەن سايىننىڭ ءوزى مە دەرسىز. ول دا مۇمكىن. اياننىڭ تاعدىرىنا ءبىزدىڭ جانىمىز اشيدى. ء«بىر-ەكى رەت كەيبىر شاتاققۇمار بالالار ءتيىسىپ تە كورگەن وزىنە. ايان ۇندەمەستەن قاباعىن ءتۇيىپ, وندايلاردان سىرت اينالىپ كەتىپ ءجۇردى. ءوزىنىڭ جاۋاپ قايىرا الماعانىنا نالىعانداي بولىپ: «مەنىڭ كوكەم دە جوق, اپام دا جوق, سوندىقتان توبەلەسسەم, اجەم ۇرسادى عوي», دەپ قويدى ول». سول اياننىڭ تاعدىرىن كەرەمەت تۋىندى ەتىپ جازعان قالامگەردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسى, ۇمتىلىسى, ونىمەن كۇرەسى سوناۋ بالالىق شاعىندا باستالسا كەرەك. بىزگە جىلى كورىنگەن وسى ءبىر فوتوداعى بالا سايىننىڭ وتتى كوزى سونى ايتقىسى كەلەدى.
بەس جاسار حەمينگۋەي
62 جىلدىق عۇمىرىندا ادامزاتقا, ادەبيەت الەمىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان قالامگەردىڭ ءبىرى – ەرنەست حەمينگۋەي. ونىڭ جازعان شىعارمالارى ادەبيەت سىنشىلارىن عانا ەمەس, قاراپايىم وقىرمانداردى دا وزىنە قىزىقتىرا الدى. ول كىشكەنتاي ادامنىڭ تاعدىرىن بەينەلەپ, ونىڭ مىنەز-قۇلقىن, ارمانى مەن مۇراتىن اق قاعاز بەتىنە نانىمدى تۇردە تۇسىرە الدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, حح عاسىردا باعى جانىپ, جۇلدىزى جارقىراعان جازۋشى ەكەۋ بولسا, سونىڭ ءبىرى حەمينگۋەي, ال بىرەۋ بولسا, تاعى دا حەم اعاي ەكەنى شىندىق.
ۇلى حەم يللينويس شتاتىنىڭ سولتۇستىك وۋك پارك داڭعىلى № 439 مەكەنجايىندا (قازىرگى وۋك پارك داڭعىلى 339) دۇنيەگە كەلگەن. الەمدىك ادەبي سايتتىڭ بىرىنەن ونىڭ بالا كەزىندە تۇسكەن سۋرەتىن كورىپ, ءتانتى بولدىق. وتباسىلىق سۋرەتتە بولاشاق جازۋشى وزىنە سەنىمدى, شيراق ەكەنىن بىلدىرەدى. قىز بالانىكىندەي ۇزىنداۋ شاشى, تۇنىق قوڭىر كوزى, اق سارى ءجۇزى – ءبارى-ءبارى قۇپ جاراسىپ-اق تۇر. حەمينگۋەيدىڭ بۇل فوتوسى ونىڭ بەس جاسىندا تۇسىرىلگەن. ول وتباسىنداعى ورتانشى بالا ەدى. اكەسى كلارنەس – دارىگەر, ال اناسى گرەيس – كومپوزيتور. جازۋشى باقىتتى وتباسىندا ەرجەتتى دەۋگە تولىق نەگىز بار, ويتكەنى ونىڭ اكەسىنىڭ جەكە اۋرۋحاناسى, اناسىنىڭ ارناۋلى ستۋدياسى قالا تۇرعىندارىنا جاقسى جۇمىس ىستەدى. ۇلىنىڭ ويىن-ساۋىققا جاقىن ەمەستىگىن بىلگەن اكەسى بالا حەمدى دالا داعدىسىنا شىڭداعىسى كەلەدى, ونىمەن بىرگە اڭعا شىعىپ, نۋ ورمانداردى ارالاپ, كەڭ شاتقالداردا تاباندىلىقپەن بالىق اۋلايدى. بالالىق شاعىندا اكەسى ۇيرەتكەن وسى عادەتتەر حەمينگۋەيدىڭ جازۋشىلىقتان كەيىنگى ەكىنشى اۋەسى بولدى. كلارنەس مىرزانىڭ ۇلىمەن بىرگە ميچيگان كولىنە ءجيى باراتىنى تۋرالى كوپ جازىلدى. ول شىعارماشىلىقتا تاباندىلىقتى بالىق اۋلاۋدان, دارالىقتى ورمان-توعايلاردان, بيىكتىكتى شىڭ, قۇزداردان ۇيرەنگەن سياقتى. حەمينگۋەي وتباسىنىڭ ميچيگاننىڭ سولتۇستىگىندەگى ۋوللون كولىندە ۋيندەمەر اتتى جازعى ءۇيى بولعان, ولار جاز ايلارىن سول جەردە وتكىزگەن. حەمينگۋەي كولدىڭ جاعاسىنا جايعاسىپ الىپ, بالىق اۋلاپ, قايىقپەن اعىسقا قارسى جۇزەتىن. سونداعى ونىڭ قالاۋى تىنىشتىق ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. بۇل ونىڭ ءومىر بويى, مەيلى قاي جەردە بولسا دا تەرەڭ ويلانۋىنا, نە جازسا دا, جاقسى جازۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزدى. تابيعات ەرنەستىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ ىرگەتاسى بولعانى شىندىق. اسەم چيكاگو, تورونتو جانە پاريج سياقتى ءىرى قالالاردا ول الشاڭ باسىپ, تاماشا تۋىندىلار جازا الدى.
شىعارماشىلىقتا تابىسقا جەتكەننەن كەيىن ول كي-ۋەست نەمەسە سان-فرانتسيسكو سياقتى تىنىش تا جانعا جايلى قالالاردا ءومىر ءسۇردى. ءبىر قىزىعى پاۋلا, كۋبا, كەتچۋم, ايداحو سىندى مەكەندەر اڭ اۋلاپ, بالىق ۇستاۋعا ىڭعايلى بولدى. ءبىر سۋرەتتەن تۋعان ويلار ءبىزدى الىسقا جەتەلەيدى. حەمينگۋەيدىڭ بەس جاستا تۇسكەن سۋرەتىندە ونىڭ جارقىن بولاشاققا دەگەن تالپىنىسى, باتىلدىعى, دارالىعى مەنمۇندالاپ تۇرعانىن جاسىرا المايمىز. ءبارى دە بالالىق شاقتان باستالادى.
