ماماندىق تاڭداۋ – بولاشاقتى تاڭداۋ

«اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپ­كەرلەر پالاتاسى ءتورت جىلدان بەرى وقۋ-اعارتۋ مينيس­ترلىگىمەن بىرلەسىپ، جوعارى وقۋ ورىن­دارىنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن باعا­لاۋ بويىنشا رەيتينگ جۇرگىزىپ كەلە­دى. باعالاۋ ءۇشىن 105 جوعا­رى وقۋ ورنى بويىن­شا 2 مىڭ ساراپ­تا­مالىق قورىتىندى جاسالىپ­تى. رەيتينگ 19 كريتەري بو­يىن­شا جۇرگىزىلدى، ونىڭ ىشىن­دە تۇ­لەكتەردىڭ جۇمىسقا ورنا­لاسۋ دەڭ­گەيى مەن ورتاشا جالاقى­سى، جۇ­مىس ىزدەۋ ۇزاقتىعى مەن باع­دار­­لا­­مالاردىڭ وزەكتىلىگى باعا­لان­­عان. سول رەيتينگتىڭ بىل­تىر­­عى ناتيجەسىنە سۇيەن­سەك، جۇ­مىسقا ورنالاستىرۋدىڭ ورتا­شا كور­سەت­كىشى 77،7%-دى قۇرادى. بۇل 2019 (74%) جانە 2020 جىل­عى (71%) دەڭ­گەي­­دەن 6،7%-عا ار­تىق. تۇ­لەك­تەر­دى جۇمىسقا ورنالاستى­رۋ­دى تال­داۋ كەزىندە 2020 جىلعى تامىزدان باس­تاپ 2021 جىلعى شىلدەگە دەيىن­گى ءاربىر ايعا اۋدارىلعان زەي­نەت­اقى تولەمدەرى ەسكەرىلگەن ەكەن.

جارايدى، جۇمىسقا ورنالاسۋ دەڭگەيى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلە جاتىر دەلىك. بىراق سول تۇلەكتەردىڭ بارلىعى بىردەي ديپلومى بويىنشا جۇمىس ىستەپ ءجۇر مە؟ ماسەلە وسىندا بولىپ تۇر.

«اتامەكەن» ۇكپ جانىنداعى ادامي كاپيتالدى دامىتۋ دەپارتا­مەنتىنىڭ ديرەكتورى ازامات بي­سەنباەۆ «اۋىل شارۋاشىلىعى» باعىتىندا وقۋ بىتىرگەندەردىڭ نەبارى 7 پايىزى ماماندىعىمەن جۇمىس ىستەيتىنىن جەتكىزدى.

«ماماندىق بويىنشا جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ ۇلەسى «دەنساۋلىق ساق­تاۋ» باعىتىندا 70%، «پەدا­گوگيكا» باعىتى بويىنشا 51%-دى قۇرادى. ال «قۇرىلىس» باعىتىندا بىتىرگەندەردىڭ 34%-ى جانە «اۋىل شارۋاشىلىعى» باعىتى بويىنشا تەك 7%-ى ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەيتىنى انىقتالدى. كوپ جاعدايدا تالاپكەرلەردىڭ كاسىبي باعدارلاۋ دەڭگەيى جەتكىلىكسىز بولعان­دىقتان، ماماندىق تاڭداۋعا كەلگەندە قيىندىقتار كەزدەسەدى. ءبىلىم الۋشىلار اراسىندا جۇر­گىزىل­گەن ساۋالداما ناتيجەسى كوپشى­لىگىنىڭ ماماندىقتى گرانت بولعانى، اتا-اناسىنىڭ نەمەسە دوس­تارىنىڭ كەڭەسى بويىنشا تاڭداعانىن كورسەتتى. جوعارى وقۋ ورنىنا تاپسىرار الدىندا سول ماماندىقتى بىتىرگەننەن كەيىن قاي جەردە جۇمىس ىستەي الاتىنى، قانداي مامان بولىپ شىعاتىنى تۋرالى حاباردار بولماعان»، دەيدى ا.بيسەنباەۆ.

دەپارتامەنت ديرەكتورىنىڭ ايتۋىنشا، بيىلعى ءبىلىم بەرۋ باعدار­­لامالارىنىڭ رەيتينگى اياسىن­دا جوعارى وقۋ ورنى مەن مامان­­دىقتى تاڭداۋ بويىن­شا وب­لىس­تاردىڭ، نۇر-سۇلتان، الماتى جانە شىمكەنت قالالارى­نىڭ 11 سىنىپ تۇلەكتەرى مەن ولاردىڭ اتا-انالارىنا، جالپى 18 496 ادامعا كەڭەس بەرىلگەن. سوعان قاراماستان، جۇمىس بەرۋشىلەر جاس مامانداردى تۇگەلىمەن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋگە دايىن بولا المايدى. سەبەبى كاسىپتىك-تەحنيكالىق، جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن iسكە اسىراتىن ۇيىمداردان جىل سايىن ءبىر مەزگىلدە 200 مىڭنان اسا تۇلەك ديپلوم الىپ شىعادى.

«سوندىقتان تۇلەكتەردى ءبىر مەزگىلدە ەمەس، جىلىنا بىرنەشە كەزەڭگە ءبولىپ شىعارعان دۇرىس. وسى ءادىس شەت مەملەكەتتەردە، سونى­مەن قاتار كيمەپ ۋني­ۆەرسي­تەتىندە قولدانىس تاپقان. مىسا­لى، «اۋىل شارۋاشىلىعى» مامان­­دىعىن تا­مامداعان تۇلەكتەر قاڭتار-اقپان ايلارىندا ديپلوم السا، ناۋرىز ايىندا باستالاتىن ەگۋ جۇمىستارى­نا بىردەن كىرىسىپ كەتەر ەدى. سول سياقتى قىزمەت كورسەتۋ، تۋريزم ماماندىقتارى بويىن­شا ديپلومدى ءساۋىر-مامىر اي­لارىندا تاپسىرسا، جاز مەزگى­لىندە باستالاتىن قىزۋ جۇمىس ماۋسى­مىنا ءدوپ كەلۋشى ەدى. ال قۇقىق­تانۋ، اقپاراتتىق-كوم­مۋ­ني­­كاتسيا­لىق تەحنولوگيالار، ەكو­نو­مي­كا، قارجى جانە ت.ب. جاس مامان­دار­­دى جىل كولەمىندە بىرتىن­دەپ نا­رىق­قا شىعارعان دۇرىس. جاس ما­مان­دار­دىڭ ديپلوم الۋ مەرزى­مىن جۇمىس بەرۋشىلەرمەن كەلىسۋ قاجەت»، دەيدى «اتامەكەن» ۇكپ وكىلى.

رەيتينگ ناتيجەسىنە سايكەس اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا دايارلانعان مامانداردىڭ ديپلوم بويىنشا جۇمىس ىستەۋ كورسەتكىشى تومەن ەكەنى ايتىلدى. سوندىقتان ءبىز اتالعان سالاعا مامان دايارلايتىن وقۋ ورىندارىنىڭ بىرىمەن بايلانىسقا شىقتىق. س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ اكادەميالىق ماسەلەلەر جونىن­دەگى دەپارتامەنت ديرەكتورى، پروفەسسور قارلىعاش سارباسوۆا مەكتەپ پەن ۋنيۆەرسيتەت اراسىنداعى بايلانىستى نىعايت­قاندا عانا وقۋشىلاردىڭ كاسىبي باعدارلانۋ كورسەتكىشى جاقسا­را­تىنىن جەتكىزدى. ونىڭ ويىنشا، بۇل ديپلومىمەن جۇمىس ىستەمەيتىن مام­انداردىڭ قاتارىن ازايتۋعا سەپتەسەدى.

«شىن مانىندە جوعارى وقۋ ورنى مىقتى مامان دايارلاۋدى تالاپكەردىڭ قۇجاتىن قابىلداۋدان ەمەس، مەكتەپتەرمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋدان باستاۋى كەرەك. سەبەبى مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ماماندىقتى دۇرىس تاڭداۋى ولارعا وقۋشى كەزىنەن، اسىرەسە سوڭعى سىنىپتاردا كاسىبي باعىت-باعدار بەرۋگە تىكەلەي بايلانىستى. جاسىراتىنى جوق، مەكتەپ بىتىرگەلى وتىرعان كەيبىر تۇلەكتەردەن قانداي ماماندىق تاڭداعانىن سۇراساڭ، ءمۇدىرىپ قالىپ جاتادى. مۇنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى – اقپاراتتىڭ ازدىعى. جىل سايىن جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم سالاسىنا ءتۇرلى وزگەرىس ەنگىزىلەدى. جاڭادان كافەدرا اشىلىپ، جاڭا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى ىسكە قوسىلادى. ءاربىر جوعارى وقۋ ورنىندا بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى مەكتەپ بىتىرۋشىلەر تولىق بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان ۋنيۆەرسيتەتتەر ورتا ءبىلىم بەرەتىن وقۋ وشاقتارى­مەن تىعىز بايلانىس ورناتۋى قاجەت. مىسالى، مەن مامىر ايىنىڭ  العاشقى ونكۇندىگىندە قاراعاندى وبلىسىنداعى شاعىن قالا، اۋدان، اۋىل مەكتەپتەرىن ارالادىم. ونداعى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە دايارلاناتىن ماماندىقتاردىڭ ەرەك­شەلىگىن، ءبىلىم باعدارلامالارى جونىندە جان-جاقتى ءتۇسىندىرىپ، بولاشاق تالاپ­كەرلەردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردىم. كوپتەگەن وقۋشى وقۋ ورنىنداعى ءتۇرلى ماماندىقتارعا قىزىعۋشىلىق ءبىلدىردى. وسىنداي اقپاراتتى ءوزىمىز تاراتپاساق، كوزبە-كوز ءتۇسىندىرىپ ايتپاساق، تۇلەكتەر كوپ نارسەدەن حابارسىز كەلەدى»، دەيدى ق.سارباسوۆا.

سپيكەردىڭ كوزقاراسىنا قارا­عاندا، وقۋشىلاردى، مەكتەپ تۇلەك­تەرىن سۇ­رانىس­تاعى ماماندىقتار تۋرالى اق­پا­رات­پەن كوبىرەك قۇلاق­تاندىرۋ قاجەت. ايتالىق، اتالعان جوعارى وقۋ ورنىن­دا وقىتاتىن «مال شارۋاشىلىعى ونىم­دەرىن ءوندىرۋ تەحنولوگياسى» ءبىلىم بەرۋ باع­دار­لاماسىنىڭ تۇلەكتەرى ەڭبەك نارى­عىنداعى سۇرانىسقا يە بولعاندىقتان جۇمىسسىز قالماي­دى. ولاردىڭ كوبى ەكى ايدان سوڭ جۇمىسقا كىرىپ كەتەدى.

«قازىرگى جاس بۋىن تالعامپاز، وزدەرى وقىعىسى كەلەتىن ۋنيۆەرسيتەتكە قويار تالابى جوعارى. مەكتەپ وقۋشىلارىمەن كەزدەسۋ كەزىندە وسىعان كوز جەتكىزگەندەي بولدىم. دەگەنمەن ءبارى بىردەي الداعى بەس جىلدىعىن جوسپارلاپ، ويلاي الادى دەپ ايتۋ قيىن. سول سەبەپتى جوو دايارلاعان ماماندارىن جۇمىسپەن قامتۋعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى دە ارقالاي العا­نى ءجون. جانە مەكتەپ تۇلەكتەرى مەن جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىن دا، ولار­دىڭ ماماندىق تاڭداۋعا ىقپال ەتەتىن اتا-انالارىن دا وسى باعىتتاعى مالىمەتتەرگە ءمان بەرۋگە شاقىرامىن. بۇل رەتتە جوعارىدا اتالعان «اتامەكەن» ۇكپ-نىڭ وبەكتيۆتى رەيتينگىنە زەر سالۋعا بولادى. ماسەلەن، وسى رەيتينگ ناتيجەسىنە سايكەس ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت ءبىلىم بەرۋدىڭ ءۇش ساتىسى بو­يىنشا (باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرا) تۇلەكتەردىڭ جالپى جۇمىسقا ورنالاسۋى 89%-دى قۇرايدى. س.سەيفۋللين اتىن­داعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋني­ۆەر­سيتە­تىن بىتىرگەن تۇلەكتەردى جۇمىس­پەن قام­تاماسىز ەتۋ ءۇشىن مامانداردى شارۋا­شىلىق سۋبەكتىلەردىڭ تاپسى­رىسى بويىنشا دايارلاۋ ءادىسى ەنگى­زىلگەن. بيىلعى وقۋ جىلىندا دۋال­دى وقىتۋ اياسىندا 45 ۇيىم ىسكە قو­سىلدى. مىنە، ناق وسىنداي دەرەك­كە كوز سالعان دۇرىس. سەبەبى ءبىر ما­مان­دىقتى كەيدە بىرنەشە وقۋ ورنى دايارل­اۋى مۇمكىن. سوندايدا ۋني­ۆەر­سي­تەتتىڭ قانداي جۇمىس بەرۋ­شىل­ەر­مەن بايلانىستا ەكەنىن ءبىلۋ كەرەك»، دەيدى پروفەسسور ق.سارباسوۆا.

جوعارىدا ساراپشى ايتقان­داي، ەلىمىزدە ءبىر ماماندىقتى بىرنەشە جوو وقىتادى. بۇل ءوز كەزەگىندە مامان دايار­لاۋدا باسەكە تۋدىراتىن شىعار. دەگەنمەن ءتىل مامان­دارىن دايارلاۋعا بەيىمدەل­گەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كاسىبي حيميكتى قالىپتاستىرۋعا قانشالىقتى قاۋقارى جەتەدى؟ ءدال وسىندايدا گرانت ءۇشىن وقيتىن ستۋدەنتتەر عانا ەمەس، گرانت ءۇشىن وقىتاتىن جوو كوپ پە دەيسىز.

ەلىمىزدەگى سانى كوپ، ساپاسى جوق ۋني­ۆەر­­سيتەتتەردىڭ سانىن قىس­قارتۋ تۋرا­لى ق.توقاەۆتىڭ تاپسىر­ماسى ناق سون­داي جوو-عا قاتىستى جالعاسۋى قاجەت-اق. ويتكەنى مۇنداي ۋنيۆەرسيتەتتەر جۇ­مىسسىز مامانداردىڭ قاتارىن كوبەيتەدى.

دەگەنمەن «اتامەكەن» ۇكپ رەي­تينگىندە كوش باستاپ تۇرعان جوو اراسىندا دا ءوزى بەيىمدەلگەن باعىتىنان بولەك ماماندىقتاردى وقىتاتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. ايتالىق، م.نارىكباەۆ اتىنداعى كازگيۋ ۋنيۆەرسيتەتى – زاڭ سالاسىنىڭ ماماندارىن دايارلايتىن بەدەلدى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى. دەسە دە ۋنيۆەرسيتەت اۋدارما، پسيحولوگيا، بيزنەس سالاسىنا دا كادر دايارلايدى ەكەن. ناتيجە قانداي؟

وسى اتالعان جوو-نىڭ «جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، مانساپ جانە پراكتيكا» ءبولىمىنىڭ مەنەدجەرى گۇلزات قاناتقىزى قانشا جەردەن كەي جاس ماماندار ءوز ديپلومىمەن جۇمىس ىستەۋدى قالاسا دا ەڭبەك نارىعىنداعى سۇرانىس ءرول وينايتىنىن ايتادى.

«بىزدە بىلتىر 2021 جىلى باكالاۆ­رياتتا 52 ستۋدەنت، ونىڭ ىشىندە «اۋدارما ءىسى» بويىنشا 25 ستۋدەنت، ء«تۋريزمدى» 23، «پسيحولوگيانى» 4 ستۋدەنت ءبىتىردى. ال ماگيستراتۋرا بويىنشا 12 ستۋدەنت «اۋدارما ءىسى»، 8 ستۋدەنت «بيزنەس-پسيحولوگيا» مامان­دىعىن ءتامام­دادى. جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ورتالىعى رەتىندە ءبىز بارلىق ستۋدەنتپەن ەتەنە بايلانىس ورناتىپ وتىرامىز. ولاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ­عا، نيەت-تىلەكتەرىن بىلۋگە مىندەتتى­مىز. ءار ستۋ­دەنت بىزگە وزدەرى قاي سالادا جۇمىس ىستە­گىسى كەلەتىنىن، نە قالايتىنىن ەمىن-ەركىن ايتا الادى. مىسالى، باكالاۆر دارەجەسىن العان «اۋدارما ءىسى» ماماندىعىنىڭ ستۋدەنتتەرى ديپلوم بو­يىنشا جۇمىس ىستەمەيدى. ءبىز سول ستۋدەنتتەردەن ساۋالداما الدىق. كوبى ءوز-وزدەرىنە جۇمىس ىستەيدى. بۇل قالاي؟ قازىرگى تاڭدا فريلانس ۇعىمى جاستار اراسىندا تانىمال بولىپ كەتتى. ياعني ولار كليەنتتەرمەن قاشىقتان جۇمىس ىستەگەندى قۇپ كورەدى. ال ماگيستر دارەجەسى بولا تۇرا «بيزنەس-پسيحولوگيا» ماماندىعىن بىتىرگەندەردىڭ كوبى ماماندىق بويىنشا جۇمىس ىستەمەيدى. ويتكەنى نارىقتا بيزنەس-پسيحولوگتەرگە سۇرانىس از»، دەيدى گ.قاناتقىزى.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، ستۋدەنت­تەر­دىڭ بولاشاق ماماندىق­تارى جونىندە ويىن ءبىلۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ساۋالداما جۇرگىزۋ كەرەك. مۇنداي ساۋالداما 1-2 كۋرس ستۋدەنتتەرىنەن دە الىنۋعا ءتيىس. نەگە؟ سەبەبى وقىپ جاتقان مامان­دىقتارى ۇناي ما، ۇناماي ما، سونى مەيلىنشە ەرتەرەك ءبىلۋ قاجەت. ۇناماسا، بۇل ماسەلەنى شەشۋ­گە ۋنيۆەرسيتەت تاراپىنان قان­داي كومەك كورسەتكەنىن قالاي­تىنى جونىندە دە سول ساۋالداما ار­قىلى بىلۋگە بولادى. جانە تاجىري­بەگە مىندەتتى تۇردە كوپ ءمان بەرگەن دۇرىس. سوندا ستۋدەنتتەردىڭ قالاۋىنا قاراي كومەك كورسەتۋ، جاعداي جاساۋ جاقسى ناتيجە بەرەدى. قازاقستانداعى ءۇردىستى قاراپ وتىرساق، كوبى تەورياعا كوڭىل بولە­دى دە، ال پراكتيكاعا بار­عان كەزدە قينالىپ قالادى. 2-3 كۋرس كەزىنەن باستاپ ستۋدەنتتەردى ون­دى­­رىس­تىك پراكتيكاعا جىبەرگەن ءجون. وندىرىستىك پراكتيكا ۋاقىتى نەعۇر­لىم ۇزاق بولعانى ءتيىمدى. بۇل – ستۋ­دەنتتەردى بولاشاق كاسىبىنە باۋلۋ­دىڭ ەڭ پايدالى جولى.