قازىرگى ۋاقىتتا اقتوبە قالاسىنىڭ ىرگەسىندە تابيعات اياسىندا ورنالاسقان توعىز لاگەر بولسا, ونىڭ ەكەۋى – مەملەكەتتىك, جەتەۋى – جەكەمەنشىك. العا اۋدانى بەستاماق ەلدى مەكەنى جانىنداعى «كۇنشۋاق» جانە ورلەۋ اۋىلىنداعى «دوستىق» جازعى لاگەرى مەملەكەت مەنشىگىندە. «كۇنشۋاقتا» ءارتۇرلى مۇگەدەكتىگى بار بالالار قىسى-جازى ساۋىقتىرۋدان وتسە, بيىلدان باستاپ مۇندا دەنساۋلىقتارىندا كىنارات جوق, بىراق الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسى بالالارى دەمالا باستادى.
قالالىق تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق مەنشىك مەكەمەسىنە قاراستى «دوستىق» جازعى لاگەرى 2019 جىلدان بەرى بالا قابىلدامايدى. ويتكەنى اپاتتىق جاعدايدا تۇر. كەڭەس وكىمەتى زامانىندا تەمىرجولشىلاردىڭ بالالارى ءۇشىن سالىنعان 12 گەكتار لاگەر اۋماعىندا جالعىز كۇزەتشىسىنەن وزگە ەشكىم جوق. ەلەكتر جەلىلەرى مەن اۋىز سۋ قۇبىرى ابدەن توزعان, ءبىر جاتىن كورپۋستىڭ ەكىنشى قاباتى وپىرىلىپ تۇر. ۇلكەن اسحاناسى دا بوس. ەڭ سوڭعى رەت 2014 جىلى جوندەۋ جۇمىستارى ساپاسىز جۇرگىزىلگەندىكتەن, ءتورت جىلدان كەيىن اپاتتى دەپ تانىلعان. وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ حابارلاۋىنشا, وسى لاگەردى نە مەملەكەت قارجىسى ەسەبىنەن, نە جەكە كاسىپكەرلەرگە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ ارقىلى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى. بارلىق جاتىن كورپۋستارىنا قايتا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلۋى كەرەك. اۋىز سۋ قۇبىرى تارتىلىپ, ەلەكتر, كارىز جەلىلەرى قايتا جۇرگىزىلىپ, جۇرگىنشىلەر جولى سالىنىپ, لاگەرگە كىرەبەرىس بولىگىن اسفالتتاۋعا جانە جابدىقتاۋعا 1 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى قاجەت. وعان ءدال قازىرگى كەزدە بيۋدجەتتەن قارجى قاراستىرىلماعاندىقتان, كاسىپكەرلەرگە جەكەشەلەندىرۋ قۇقىعىنسىز ۇزاق مەرزىمگە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلىپ جاتىر.
پاندەميانىڭ سالدارىنان ءۇش جىلدان بەرى اقتوبە وبلىسىندا بالالاردىڭ تابيعات اياسىنداعى دەمالىسى ۇيىمداستىرىلعان جوق. ءبىلىم باسقارماسىنىڭ دەرەگىنە قاراعاندا, جاز باستالعالى لاگەر سالۋعا ىنتالى كاسىپكەرلەر قاتارى كوبەيگەن. ولار قالا سىرتىندا دەمالىس ورنىن سالىپ, كانيكۋل كەزىندە وقۋشىلار لاگەرىن اشىپ, باسقا ماۋسىمدا دەمالىس ورنى رەتىندە پايدالانباقشى. اۋدانداردا دا لاگەر سالۋعا ىقىلاستى تۇرعىندار بار. ماسەلەن, ويىل اۋدانىنىڭ قاراعايلى بارقىن قۇمى مەن تەمىر اۋدانىنىڭ تولعاناي توعايىنان جازعى لاگەر اشۋ جوسپارلاندى. اۋدان ورتالىقتارىندا وقۋشىلاردى شاتىرلى لاگەرلەردە دەمالدىرۋ جاقسى قارقىن الدى. بۇل جاعىنان ون اۋداندا تابيعات اياسىنداعى شاتىرلى لاگەرلەر بالالارعا ەسىكتەرىن اشتى.
جەكەمەنشىك لاگەرگە بالا سىيمايدى
نەمقۇرايدىلىق پەن جانى اشىماستىقتىڭ كەسىرىنەن يەسىز قالعان اقتوبە قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى «دوستىق» لاگەرىنىڭ جاعدايى وسىنداي. قالانىڭ ەكىنشى ءبىر شەتىندەگى ۋكراينكا ەلدى مەكەنىندەگى جەكەمەنشىك «شۇعىلا» لاگەرىنىڭ جاعدايى مۇلدە بولەك. شۋلى اۋلاسى بالالاردىڭ شاتتىق كۇلكىسىنە تولى. مۇندا مەكتەپ جاسىنداعى 90 بالا دەمالىپ جاتىر ەكەن. بۇل جەردە 12 كۇنگە ءبىر بالاعا ەسەپتەلگەن جولداما قۇنى – 60 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. دەمالىس ماۋسىمى مامىردىڭ سوڭىنان باستالىپ قىركۇيەككە دەيىن سوزىلادى. «شۇعىلادا» جاز بويى 1500 وقۋشى تابيعات اياسىندا ساۋىقتىرۋدان وتەدى. باسكەتبول, ۆولەيبول الاڭدارى, ۇستەل تەننيسى مەن توعىزقۇمالاق ءۇشىن جابدىقتالعان ورىندار, ءان-بي ۇيىرمەلەرى جاقسى ۇيىمداستىرىلعان.
بۇل قالاداعى بۇرىنعى «ەنەرگەتيك» لاگەرى. ءۇش جىل بۇرىن كاسىپكەر ايدىنعالي جەتەسوۆ لاگەردى ساتىپ الىپ, قايتا ۇيىمداستىرعان. اۋدان وقۋشىلارى دا كەلەدى. وسى ماۋسىمدا ايتەكە بي اۋدانىنىڭ 125, اقتوبە قالاسىنداعى بىرنەشە مەكتەپ وقۋشىسى دەمالادى. لاگەر ديرەكتورى ايدىنعالي جەتەسوۆ بالالاردىڭ جازعى دەمالىسى ءۇشىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس كونكۋرسىن ءبىلىم باسقارماسى ءساۋىر ايىنان قالدىرماي جاريالاسا دەگەن ۇسىنىس ايتتى. سەبەبى الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسى بالالارىنا ورىن الىپ قالۋ ءۇشىن بۇل تيىمدىرەك بولادى. «مامىر ايىندا جولدامانى ءبولىپ تاستايمىز. سەبەبى وقۋ جىلى اياقتالا سالىسىمەن ءىرى مەكەمەلەردىڭ كاسىپوداق ۇيىمدارى جولدامالارعا تاپسىرىس بەرىپ, ءتىپتى الدىن الا قارجىسىن تولەپ تاستايدى. سول سەبەپتى مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن قارجىسى ءبولىنىپ كەلگەن بالالارعا ورىن تيمەيدى», دەيدى لاگەر باسشىسى.
بالالار دەمالىسىن ەرتەرەك جوسپارلاۋ كەرەك دەگەن پىكىرگە ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى جولداس باتىرحان «سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قىزمەت لاگەر جۇمىسىنا ناۋرىزدىڭ سوڭىندا عانا رۇقسات بەرگەندىكتەن, ۋاقىتتان ءبىراز كەشىكتىك», دەپ جاۋاپ بەردى.
مەكتەپ جانىنداعى لاگەر ياسنوە ەلدى مەكەنىندەگى فاريزا وڭعارسىنوۆا اتىنداعى مەكتەپتە دە جاقسى ۇيىمداستىرىلعان. اۋىل بالالارىنىڭ تۇگەلگە جۋىعى جازدى وسى جەردە وتكىزەدى. مەكتەپتە 750 وقۋشى بار. لاگەر وقۋشىلارى ىستىق تاماقپەن قامتىلعان. مەكتەپ ديرەكتورى ايجان داۋلەتقىزىنىڭ ايتۋىنشا, مۇنداعى مەكتەپ جاسىنداعى ءبىر بالانىڭ تاماعى ءۇشىن بيۋدجەتتەن 2 086 تەڭگە قاراستىرىلعان. قازىر قالاداعى 80 مەكتەپتىڭ جانىندا ەكى-ەكىدەن جازعى لاگەرلەر جۇمىس ىستەپ جاتىر. ونىڭ بىرەۋى تولىق كۇندىك, ەكىنشىسى جارتى كۇندىك ەتىپ ۇيىمداستىرىلعان.
«بالانىڭ ءبارىن لاگەرمەن قامتۋ مۇمكىن ەمەس»
بۇل وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى جولداس باتىرحاننىڭ ءسوزى. جازعى لاگەر ۇيىمداستىرۋعا كوپ جاعدايدا كاسىپكەرلەر اسا قىزىقپايدى. سەبەبى جازدا عانا جۇمىس ىستەيدى دە, جىل بويى تابىس المايدى. ەكىنشى جاعىنان جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن جازعى لاگەر سالۋ قازىرگى تاڭدا كۇن تارتىبىنە قويىلماعان.
وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ وڭىرلىك جانە سالالىق دامۋ جونىندەگى تۇراقتى كوميسسياسىنىڭ ءتورايىمى سۇلۋپان شىنتاسوۆانىڭ ايتۋىنشا, وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن «دوستىق» لاگەرىن كوپبالالى, از قامتىلعان, مۇگەدەك بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان وتباسى بالالارى ءۇشىن ۇيىمداستىرۋ جوسپارلانىپتى. الايدا كوممۋنالدىق لاگەر جاساۋ جوباسى قاعاز كۇيىندە قالىپ قويدى. وڭىردە قالانىڭ تار پاتەرىنە تىعىلعان مۇگەدەكتىگى بار بالالار مەن ولاردىڭ انالارى تابيعات اياسىندا دەمالاتىن ورىن جوق. ىقىلاس بولسا, قازىر دە كەش ەمەس. كەڭەس زامانىندا بالا دەمالىسى ءۇشىن لايىقتالىپ سالىنعان, قازىر قاڭىراپ قالعان «دوستىقتى» قازىر دە جايناتىپ قويۋعا بولادى. بىراق جەكەگە بەرۋ دە قاۋىپتى. ويتكەنى تابىسى از وتباسىنىڭ بالالارى ءۇشىن جەكەمەنشىك لاگەردە دەمالۋ قولجەتىمدى ەمەس. سوندىقتان دا كوممۋنالدىق مەنشىكتەگى لاگەر ەتىپ ۇيىمداستىرىلسا دەگەن ۇسىنىس باسىم.
«دوستىق» لاگەرىن قايتا سالۋعا بيۋدجەتتەن قارجى قاراستىرىلماعاندىقتان, مەنشىكتى ۇزاقمەرزىمدى سەنىمگەرلىك باسقاۋعا بەرۋ قاراستىرىلىپ جاتىر. وسى جۇمىستى قولعا الۋعا ىقىلاستى جەرگىلىكتى كاسىپكەر تابىلدى. جوبانىڭ قايتارىم مەرزىمىن كونكۋرستىق كوميسسيا انىقتايدى. كاسىپكەر سالعان قارجىسىن قايتارىپ الۋى ءۇشىن بالالاردىڭ جازعى دەمالىسىن جازدا ەمەس, جىل بويى ۇيىمداستىرا الدى. قالادا تابيعات اياسىندا بۇقارالىق, سپورتتىق نە مادەني ءىس-شارا ۇيىمداستىراتىن ورىندار دا جوق. بۇل جاعىنان مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ارقىلى مەملەكەتتەن بىرنەشە ميلليونداپ قارجى العان كاسىپكەرلەر قايدا دەگەن سۇراقتى قويادى كوپشىلىك اتا-انالار. مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ارقىلى قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن اشقان كاسىپكەرلەردىڭ جۇمىسىنىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەسى دە كورىنبەيدى. بۇرىنعىسىنشا بالالاردىڭ قوسىمشا ۇيىرمەلەرمەن قامتىلۋى جەتكىلىكسىز. لاگەردىڭ جاعدايى دا وسىنداي. مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك پايدا بولعالى بالالاردىڭ سپورتتىق-بۇقارالىق ءىس-شارالارمەن قامتىلۋى سيرەپ كەتتى. وسى سالادا بيۋدجەت قارجىسىنىڭ تالان-تاراجعا ءتۇسۋى دە بايقالادى. مۇنىڭ سالقىنى بالالاردىڭ جازعى دەمالىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋعا دا ءتيىپ جاتىر. قالتاسى جۇقا اتا-انالاردىڭ بالالارىن جازعى لاگەرگە اپارۋعا دا شاماسى كەلمەيدى. راس, مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك بيۋدجەت قارجىسىن ۇياتسىزدىقپەن ۇرلاۋدىڭ ەڭ جابايى تاسىلىنە اينالدى. بالالار مەكەمەلەرى تالان-تاراجعا ءتۇستى, وقۋشىلارعا ارنالعان دەمالىس ورىندارىنىڭ ءارتۇرلى جولدارمەن جەكەگە ساتىلىپ كەتۋىنىڭ كەسىرىنەن كوپشىلىك بالا لاگەرگە بارا الماي ۇيدە قامالىپ وتىر.
اقتوبە وبلىسى
