جالعىز روماندارداعى جالعىزدىق

«قۇلاننىڭ اجالى» – ار-نامىستى جوقتاۋ

ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدە نەبارى 32 جاسىندا ولمەس رومان جازعان اقان نۇرمانوۆتىڭ الار ورنى بولەك. ول تۋرالى جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا ءجۇر. وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى ادەبيەتكە وسىنداي ۇلكەن جاڭالىقپەن كەلگەن اقان نۇرمانوۆتىڭ جالعىز رومانى «قۇلاننىڭ اجالى»، ەڭ الدىمەن، ەر مىنەزدىڭ، باتىلدىقتىڭ، سوسىن جۇيرىك قالامنىڭ تۋىندىسى دەر ەدىك. قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان سۇركەيلى كەزەڭدە كەيكى با­تىردى كەيىپكەر ەتۋ باتىل قالامگەردىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس. بۇل روماننىڭ جازى­لۋى تۋرالى ءارتۇرلى كوزقاراس بار. بىراق ءبىز جازۋشى قاليحان ىس­قاقتىڭ:«كىشى بەسىننەن كوز باي­لانعانشا «قۇلاننىڭ اجالى» وقىلدى. ءبىرىنشى ءبولىمى. ەكىنشى ءبو­لىمى ورىسشا ەكەن. ءۇشىنشى ءبولىمى ءالى جازىلماپتى… مىناۋ كەشكى ىمىرتتىڭ الاكەۋىم كىرەكەسىندەي كوكەيگە ءزىل بوپ كەپتەلگەن مۇڭ ارقالاپ قايتتىق. قۇلاننىڭ اجالى … قۇلاننىڭ اجالى كىمنەن؟ وعان ءالى جاۋاپ جوق ەدى. قۇلان دا، كەيكى دە ەكەۋى ءبىر-اق ادام. قۇلاننىڭ اجالى ەمەس، بۇل كەيكىنىڭ اجالى ەدى. قۇلان كەيكىنىڭ رۋى – قۇلان قىپشاق. بىلەتىن جۇرت قۇلاندى كەيكى دەپ تانيدى، بىلمەگەن جۇرتتىڭ كوكەيىندە قۇلان وتىرادى. اقان تسەنزۋرانى عانا جاڭىلدىرعان بولدى. تسەنزۋرادان باسقا دا قىراعى كوزدەر تولىپ جاتىر. سولاردى الداپ كور. قۇلان اجالىنىڭ ازابى دا وسىندا» دەگەن پىكىرىنە يلانعىمىز كەلەدى. ءيا، قاليحان اعامىز ايتپاقشى، «جۇرەگىندە ومىرگە دەگەن قىجىلى بار» بۇل رومان جازۋشىنىڭ ەسىمىن تانىتتى، ۇلت تاريحىنداعى كەيكى باتىرعا دەگەن تۇسىنىگىمىزدى ودان ارى تەرەڭدەتتى. قىسقاسى، اقاننىڭ جالعىز رومانى – ار-نامىستى جوقتاۋ. قازاق جازۋشىسى جازعان جالعىز رومان تاريحتىڭ، نامىستىڭ اماناتىن ارقالاپ تۇر.

«سۇلۋقارا» – جىلقىلارعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك

اعىلشىن جازۋشىسى اننا سيۋەللدىڭ العاشقى ءارى سوڭعى رومانى «سۇلۋقارا» ونىڭ اتىن شارشى الەمگە جاريا ەتكەن كەرەمەت تۋىندى. بۇل رومان كىتاپ بولىپ باسىلعاننان قازىرگە دەيىن الەمدەگى بالالارعا ارنالعان ەلۋ ۇزدىك كىتاپتىڭ ءبىرى مارتەبەسىنەن تۇسكەن جوق. بالالارمەن قاتار ەرەسەكتەر دە اتالعان شىعارمانى تۇشىنىپ وقىپ، جازۋشىنىڭ قالام قۋاتىنا جاقسى باعا بەرىپ كەلەدى. جازۋشى ءومىر بويى وسى ءبىر رومانىن جازىپ، شىعارماشىلىقتاعى پاسپورتىنا اينالدىرعان. ءبىر وكىنىشتىسى، كىتاپ باسپادان شىققاننان كەيىن اننا سيۋەلل باقيلىق بولدى. سول ءۇشىن دە ول «ىشتەن شىققان شۇبار جىلانىن»، اتاپ ايتقاندا، «سۇلۋقارانىڭ» وقىرمانعا ۇناپ، بيىككە كوتەرىلگەنىن كورە الماي كەتتى. جازۋشى ولد-ساتتون اتتى ەلدى ­مەكەندە التى جىل تۇرعاندا، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان جالعىز روما­نىنىڭ قولجازباسىن قايتا-قاي­تا وڭدەپ، تۇزەۋمەن بولادى. شى­عار­ماشىلىقپەن اينالىسقان وسى ۋاقىتتا ونىڭ دەنساۋلىعى نا­شارلاپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى. سوندا دا قالامىن قو­لىنان تاستاماعان قايسار جازۋشى شىعارمانى اناسىنا ايتىپ بەرىپ وتىرعان، ال اناسى 1876 جىلدان باستاپ قىزىنىڭ شىعارماسىن قاعازعا تۇسىرگەن.

ادەبيەتتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، «سۇلۋقارا» اعىلشىن ادەبيەتىندەگى جىلقى جانۋارىن كەيىپكەر ەتىپ جازىلعان العاشقى رومان ەكەن. قازىر الەمدىك كلاسسي­كا­داعى بالالار كىتابى سانالا­تىن بۇل شىعارماسىن اۆتور اۋەلدە جىلقىشىلارعا ارناپ­ جازىپتى. ول ءبىر سوزىندە: «بۇل روماندى جازۋداعى باستى­ ماق­سا­تىم – جىلقىلارعا مەيىرىم­دى­لىك، جاناشىرلىق تانىتىپ، تۇ­سىنىستىكپەن قاراۋ»، دەيدى. بۇل كىتاپتى وقىرماندار قىل قۇي­رىقتىلاردىڭ قادىرىن بىلۋگە، جىلقى شارۋاشىلىعىنا جانە ونى تۇراقتى باسقارۋعا، قامبار اتا ت ۇلىگىن قولعا ۇيرەتۋ تاجىريبەسىنە نۇسقاۋلىق رەتىندە وقۋعا بولادى. سيۋەلل «سۇلۋقارا» رومانىنىڭ باسپا قۇقىعىن 1877 جىلى 57 جاسىندا نورۆيچ باسپاگەرى دجار­رولدسكە ساتتى. وسى كىتابى ءۇشىن ول ءبىر رەتتىك تولەم رەتىندە 4،630 اقش دوللارىن الدى. كىتاپ سول جىلى جارىق كورىپ، وقىرمانمەن جۇزدەستى.

جوعالتۋ مەن تابىسۋ كىتابى

«قارا بيداي اتىزىنداعى قاراۋىل» – سەلينجەردىڭ جالعىز رومانى. بۇل شىعارما 1945-1946 جىلدارى سەريالىق تۇردە وقىرمانمەن جۇزدەسىپ، 1951 جىلى رومان رەتىندە كىتاپ بولىپ شىققان. نەگىزىندە ەرەسەكتەرگە ارنالىپ جازىلعانىمەن، جاسوسپىرىمدەر دە بۇل كىتاپتى قىزىعىپ وقيدى. كەيىپكەردىڭ ءارتۇرلى كەزدەگى بەينەسى، ءىس-ارەكەتى وقىرماندى جالىقتىرمايدى. سول ءۇشىن دە بۇل رومان الەمگە تەز تارالىپ، كوپتەگەن تىلگە اۋدارىلدى. جىل سايىن شامامەن ءبىر ميلليون داناسى ساتىلىپ، وسىعان دەيىنگى جالپى ساتىلىمى 65 ميلليوننان استام دانانى قۇرادى. روماننىڭ باستى كەيىپكەرى حولدەن كولفيلد جاسوسپىرىمدەرگە وتە جاقىن. وقىر­مان كىتاپتىڭ ىشىنەن ءوزىنىڭ بالالىق شاعىن، ءوسپىرىم كە­زەڭىن تاۋىپ الادى. ونىڭ ۇستىنە، كىناسىزدىك، سايكەستىك، جوعالتۋ مەن تابىسۋ، ءوزارا قارىم-قاتىناس جا­نە دەپرەسسيانىڭ كۇردەلى ماسە­لە­لەرى دە وسى شىعارمانىڭ ءبىر وزەگى.

اتالعان روماندى Time جۋرنالى 2005 جىلى 1923 جىلدان بەرى جازىلعان 100 تاڭداۋلى اعىلشىن تىلىندەگى روماندار تى­زىمىنە قوستى. جازىلعانىنا عا­سىر­عا تاياۋ ۋاقىت وتسە دە، وقىر­­ماننىڭ قولىنان تۇسپەي كە­لە جاتقان «قارا بيداي اتى­زىندا­عى قاراۋىل» رومانى ماڭگى­لىك وقى­لاتىن شىعارمانىڭ ساناتىنا قوسىلا بەرمەك. سەبەبى بۇل شىعارما ءجاسوسپىرىم كەزەڭگە انىقتاما بەرە الاتىن بىردەن ءبىر كەرەمەت تۋىندى.