تالانت پەن تالاپ

ادام بويىنداعى بىلۋگە، تانۋعا دەگەن قۇشتارلىقتى جوياتىن فاكتورلار كوبىنە وزگە ادامداردىڭ اسە­رىنەن تۋىندايدى. سودان دا نيتسشە ءبىر ولەڭىندە: «الىپ بۇلت­­قا جالعىزدىقپەن قول سوزدىم، سوندىقتان دا مىنە، وسىنشا وسكە­نىم» دەيدى. ال كەيبىر فيلوسوفتار ادام ءوزىنىڭ جالعىزدىعىن تولىق مويىن­داعاندا عانا شىنايى اقيقاتقا تالپىناتىنىن بايان ەتتى. ىزدەنۋشىنىڭ جەكە بولمىسىن تانۋعا تالپىنىس جولىندا جيعان ءبىلىمى كوڭىلگە تولاسسىز ءلاززات سەبەتىنى سونشالىق، ادام ءجۇزى لالا گ ۇلىنە اينالماق. شىعىس عالىمى عازالي ءبىلىمنىڭ جانعا ۇيىرەر سامالى جايىندا «بۇل راحات سەزىمنەن جۇرەك جارىلىپ كەتە جازدايدى، ەگەر بۇل ءلاززاتتى بىلگەندە پاتشا تاعىنان باس تارتار ەدى» دەۋى تەگىن ەمەس. وقي بىلگەنگە الىپ كىتاپقا ۇقساس جەر بەتى تەك بىرەگەي تۇلعالاردى عانا ەمەس، سانالى تىرشىلىك يەسىنىڭ ءاربىرىن ويعا قالدىرسا كەرەك. ماسەلەن، ءۇش قانا ءتۇستى ايىراتىن ءھام ناشار كورەتىندىكتەن ءار جارىققا سوعىلعان كوبەلەك جانە كوزىن ۇنەمى الدىڭعى اياعىمەن تازالاپ وتىراتىن شىبىندار، ك ۇلىمسى يسىنە جان شىدامايتىن، بىراق ەڭ سۇيكىمدى جانۋارعا جاتاتىن كوالا، ءبىر ورنىندا تۇرماي ۇنەمى كوشىپ جۇرەتىن تاۋلار، اياعىن بالدان وزگە كىر جەرگە بىلعاپ السا، ۇياسىنىڭ الدىندا ىشكە كىرگىزبەي تۇراتىن ساقشىسى بار بالارالار – مۇنىڭ ءبارى، شىنىندا، ەجەلگى يەروگليفتەردەي ماعىناسى كونەرمەس جازبالار ىسپەتتى. مىنە، ءبىز ءسوز ەتكەن بۇل تاڭعاجايىپ قۇبىلىستار شىن تالانتتىڭ عانا كوكىرەگىندە قورىتىلىپ، قالامىمەن ويانباق. ەندەشە دۇنيە سىرلارى وسى جەردە تۇرا تۇرسىن، ءبىز تالانتى مەن تالابى ۇيلەسكەن تۇلعالار جونىندە از-ماز ءسوز شىعارالىق.

...گەتەنىڭ جاراتىلىستى تانۋعا دە­گەن قۇشتارلىعى ءار ەڭبەگىنەن مەن­مۇندالايدى. اقىن «يتالياعا سايا­حاتىندا» ادامعا ءبىلىم بەرەتىن كىتاپ قانا ەمەس، تابيعات تۇتاستىعى ەكەنىن ەسكە الادى. ونىڭ جالعىز ماقساتى ءوزىن تانۋ ارقىلى جاراتقاندى تانۋ بولاتىن. ادەتتە بۇل جول جوعارعى مانساپپەن شەكتەسە بەرمەسى ەكىباستان انىق. ۆەيمار رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت ءمينيسترى بولۋعا ۇسىنىس ەتكەن كورول ارتۋرعا اقىن قۇران مەن شىعىس شايىرلارىن تۇپنۇسقادا وقىعىسى كەلەتىنىن، الدىمەن ارا­بياعا ءبىر جىلعا ءتىل ۇيرەنۋگە جىبەرۋىن وتىنەدى. پاراساتتى پاتشا بۇل تىلەگىن قۇپ الىپ، بارلىق شىعىنىن موينىنا الادى. راسىندا، ءومىر بويى ىزدەنىس شيىرىنا ماتالىپ، تىنىم تاپپاعان دوكتور فاۋست – گەتەنىڭ ءوزى ەدى. «كىمنىڭ ماحابباتى ۇلكەن بولسا، ونىڭ سىناعى دا ۇلكەن». گەتەنىڭ وزەگىن ورتەگەن – ۇلى ماحاببات. ەگەر ءبىز جاراتۋشىنى تەك قورقۋ ارقىلى عانا تانىساق، وندا قوجايىنىنان ۇركىپ ادەپتى بولعان قىزمەتشىگە ۇقسار ەدىك. كوكتەن تۇسكەن كيەلى ءتورت كىتاپتىڭ ءبىرى «زابۇردە»: «تەك جۇماققا كىرۋ ءۇشىن نەمەسە جاھاننامنان قۇتىلۋ ءۇشىن قۇلشىلىق قىلعان پەندەدەن زالىمىراق كىم بار؟ ەگەر مەن جۇماق پەن جاھاننامدى جاراتپاعاندا، عيباداتقا لايىق بولماس پا ەدىم؟» – دەلىنگەنى سوزىمىزگە تۇزدىق.

«مەنى ارقاشان تاعدىرىنىڭ ەركە­سى دەپ اتايدى، – دەدى گەتە كۇندە­لىگىندە، شىنىندا، مۇنىڭ ءبارى تالماس جىگەر مەن اۋىر ەڭبەكتىڭ جەمىسى. مىنە، قازىر جەتپىس بەس جاسقا كەلدىم، الايدا جەكە باس قىزىعىنا ارناعان ءبىر اي ۋاقىتىم دا ەسىمدە جوق...» تاعى بىردە اقىن: ء«بىز وزىمىزگە كەرەكسىزدى ءبىلىپ، كەرەكتىنى بىلمەيمىز. كوپ بىلگەن ادام ءبىلىمدى ەمەس، ءوزىن بىلگەن ادام ءبىلىمدى» دەپ، تەرەڭ وسيەت قالدىردى.

ەۋروپا ادەبيەتىنىڭ «سۋ ديىرمەنشە گۇرسىلدەپ جاتاتىن» تاعى ءبىر دارابوز تالانتىنىڭ ءبىرى جانكەشتى بالزاك ەدى. قاراپايىم شارۋا وتباسىنان شىقسا دا، اقسۇيەك بولۋعا تالپىنعان جازۋشى تەگىنە «دە» تىركەسىن قوسىپ الادى. ءومىرى توقسان تاراۋ، توعىز قىرتىستى بالزاك اۋەلدە وزىنە تاڭىردەن بەرىلگەن قۋاتتى دۇرىس تانىماي، ونى قارجى تابۋدىڭ ارباسىنا جەگەدى. بىراق ىشىندە قالايدا ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىق تۋدىرۋ جايلى الىپ كۇش بۇعىپ جاتقان بولاتىن. وسى كۇش تالماي ەڭبەك ەتۋ جولىندا جازۋشىعا جاڭا سەرپىن بەرىپ وتىردى. بىردە ول ء«بىز وقىعان جانە ميىمىزدىڭ ۇيىقتاپ قالۋىنا جول بەرمەگەن كىتاپحانانىڭ كىتاپتارى بولماسا، تىرلىك ەتۋدىڭ بۇل جۇيەسى ءبىزدى ءبىرجولا توپاس ەتەر ەدى» دەيدى اعىنان جارىلا. ال بىردە ىشىندەگى لاۆا الاۋى اتقىلاپ، سەنىمى ارتقان تۇستا «دۇنيەدەگى بۇكىل ەڭبەك جينالسا دا، تالانتتىڭ تۇيىرىنە تاتىمايدى!» دەيدى. تۇنىمەن ۇيقى مولشەرىن تومەندەتۋ ءۇشىن تولاسسىز قويۋ كوفە ءىشىپ ون التى-ون جەتى ساعات جۇمىس ىستەگەن جازۋشى، مۇنان سوڭ الەمدە قۇجىناعان ءومىر مەن سامساعان ادامدار بارىن ۇمىتىپ، شوقپارمەن سىلەيتە سوققان ادامشا تەرەڭ ۇيقى­عا كەتەتىن. بىراق تولاعاي ەڭبەگى جازۋ­شىنىڭ قارجىلاي تاۋەلسىزدىككە جەتۋىنە سەپتىگىن تيگىزە المادى. پاتەر اقىسىن تولەۋ جايىنداعى بىتپەيتىن داۋلار، ۋاقىتىندا جابىلماعان پا­يىزدار مەن وسىمدەردى ەسكەرتە كەلگەن بوگدە قىزمەتكەر ايەلدەر، اۋىلدان اقشا سۇراپ ۇنەمى كوڭىلسىز حات جازاتىن شەشە، ءبارى دە بالزاكتىڭ جۇيكە تالشىعىنا شىم-شىمداپ اسەر ەتتى. الايدا ارىس­تان دەنەلى، بۇقا مويىندى «عاسىر جارشىسى» بارلىق ادەبيەت تاريحىنداعى جالعىز ادامداي، بۇكىل زامانالار ءۇشىن ءبىر ءوزى جاۋاپتى سىندى قالعان شارۋانى سىلكە تاستاپ جازۋ ۇستەلىنە تاڭىلاتىن. «جۇمىس كەزىندە ۋايىمدارىمدى ۇمىتامىن، جۇمىس – مەنىڭ قۇتقارۋشىم» دەسە، بىردە «قولجازبادان بوساعان كەزىمدە الداعى جوسپارلارىمدى ويلاستىرامىن، ال وي مەن جازۋدان بوساسام، تۇزەتۋ، وڭدەۋمەن اينالىسامىن. مە­نىڭ ءومىرىمنىڭ ءمانى، مىنە، وسى» دەيدى. ءتىپتى ۇيلەنىپ، وتاۋ قۇرۋ، قورشاعان ور­تاداعى ادامدارعا كوڭىل ءبولۋ سىن­­دى ارەكەتتەر جازۋشى ومىرىنەن قالىس قالعان ەدى. كىم بالزاكپەن دوس­­تاس­قىسى كەلسە، ءوزى ءۇشىن دوستاساتىن. ول جازۋدان وزگە ەشنارسەگە ءوزىن مىندەتكەر ساناعان جوق. ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، جازۋشى ستەفات تسۆەيگ «بالزاك» اتتى كىتابىندا: «گەتە مەن ۆولتەردىڭ جانىندا ۇدايى ەكى-ءۇش حاتشى جۇرگەندە، بالزاك بارلىق حاتتارى مەن جازبالارىن ءوزى جازىپ، شارۋالارىن تەك قانا ءوزى ىستەيتىن. ونىڭ جەكە جازبالارى مەن رەسمي حات-حابارلارىن قوسار بولساق، اقىلعا سىيىمسىز ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ سىرىن ءتۇسىنۋ مۇلدەم ساناعا سىيماي كەتەدى» دەيدى. شىنىندا، ءومىر بويى جازۋ ۇستەلىمەن ارپالىسىپ وتكەن ادۋىن تالانت، سوڭىنا تەلەگەي تەڭىز مۇرا قالدىرىپ ەلۋ ءبىر جا­سىن­دا جالعانمەن قوش ايتىستى. جانا­زاسىندا ءسوز العان ۆيكتور گيۋگو: «مىر­زالار، بالزاك ەسىمى ءبىزدىڭ زامان­نان كەلەسى زاماندارعا جارقىراي ۇلاساتىن جارقىن بەلگى...» دەگەن بولاتىن.

قورىتا كەلگەندەگى ءسوزىمىز، تالانت پەن تالاپ ەگىز ۇعىم. «بىرەۋىنىڭ كۇنى جوق بىرەۋىنسىز». ەگەر بىرەۋى سەتىنەسە، ەكىنشىسىنە زاقىم كەلەرى ءسوزسىز. بۇعان جوعارىداعى تۇلعالاردىڭ ءومىرى دالەل بولا الماق.