اۋليەاتا ءھام ءان پەرىشتەسى

العاش بالاڭ قيالى ءبۇر جارعان، اسقاق ارمانى ارنا تارتقان كونە مەكەن ءوز پەرزەنتىندەي بولعان ونەر­پازدى ۇمىتقان جوق. ول دا كوزى تىرىسىندە تاعدىرىنا اراشا بول­عان ولكەنى جانىنداي سۇيگەن، جۇ­رەگىندە ءومىر بويى تەربەتىپ وت­كەن. جانارىنىڭ جاسىن سۇرتكەن جام­بىلدىڭ جاسىل كوكتەمى ماڭگى جادىندا قالعان...

ۇلى تالانتتارعا ءتان تار جول، تايعاق كەشۋ، قيلى كۇندەر اننا گەرماننىڭ دا باسىنان اينا­لىپ وتكەن جوق. ونىڭ تاعدىرىندا جامبىل جەرىمەن بايلانىسى دا بالاڭ كۇنىنەن باستالعان. دە­رەك بويىنشا، ول وزبەكستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ ۇرگەنىش قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى ەۆگەني گەر­مان ناۋبايحانادا ەسەپشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن دەلىنەدى. ال اناسى يرما مارتەنس نەمىس ءتىلىنىڭ مۇ­عالىمى بولعان ەكەن. بولاشاق ايگىلى ءانشىنىڭ ءسابي كۇنىندە اكەسى تىڭشىلىق جاسادى دەگەن ايىپپەن قاماۋعا الىنىپ، كەيىننەن اتىلىپ كەتەدى. ارتىنشا اننا اناسى يرما ەكەۋى قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ تالاس وبلىسى ورلوۆكا اۋىلىنا جەر اۋدارىلادى. ءسويتىپ، كوپ ۇزاماي تاعدىر ايداپ اۋليەاتا وڭىرىنە كەلەدى. بۇل جەر اننا گەر­ماننىڭ ومىرىندەگى ۇمىتىلماس ەستەلىكتەرگە تولى كيەلى مەكەنى ەدى. جالپى، ونەر يەسىنىڭ ءان الەمىن­دە­گى جەتىستىكتەرى، الەمنىڭ كوپتە­گەن ەلىنە جاساعان كونتسەرتتىك سا­پارلارى، ورىنداعان اندەرى تۋرالى مالىمەتتەر بار. الايدا ونىڭ جامبىل جەرىندە بولعان كەزدەرى جايلى دەرەكتەر تاپشى. اننا گەرمان ومىرىنە قاتىستى، ونىڭ ىشىندە اۋليەاتا وڭىرىندە بولعانى تۋرالى شاعىن مالىمەتتى يۆان يليچەۆتىڭ ونەرپاز تۋرالى جازىلعان «بەلىي انگەل پەسني» دەگەن كىتابىنان كەزدەستىردىك. اتالعان كىتاپتا «ۆ پەريود 1944-1946 گگ. اننا س ماموي ي بابۋشكوي جيلا ۆ دجامبۋلە، گدە ۋچيلاس ۆ شكولە يمەني ن.ا.نەكراسوۆا»، دەگەن جولدار بار. سونداي-اق اننا گەرماننىڭ ءوزىنىڭ اتىنان جازىل­عان «مى دولگوە ەحو» كىتابىندا دا «ۆ 1943 گودۋ سەميا پەرەەحالا ۆ دجامبۋل، يرما ۋسترويلاس ۋچيتەلەم نەمەتسكوگو يازىكا»، دەگەن دەرەكتەر ۇشىراسادى. دەگەنمەن، اناسى يرما ءوز ەستەلىگىندە جامبىل وڭىرىندە تۇرمىس جاعدايلارى اۋىر بولعانىن، سوعىس بىتكەن سوڭ پول­شاعا قايتۋلارىنا رۇقسات بەرىلگەن سوڭ، قايتادان سوندا كەتكەنىن جازادى. بىراق اننا گەرماننىڭ جانارىندا، كوڭىلىندە بۇل توپىراق­تىڭ سۋرەتى مەن ەستەلىگى ماڭگىلىككە قالىپ قويدى. ول ءوز تاعدىرىندا ايگىلى ءانشى بولاتىنىن، بالالىق شاعىنىڭ ءبىر بولىگى وتكەن جامبىل قالاسىنا قايتا اينالىپ سوعاتىنىن سول كەزدە بىلمەگەن دە شىعار...

دۇنيە الەمىنە پولياك حالقىنىڭ ۇلى ءانشىسى، نەمىس تەكتەس كومپوزيتور رەتىندە تانىلعان اننا گەر­ماننىڭ تالانتى تالايدى تام­ساندىرعانى حاق. وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارىندا ونىڭ قوڭىر ءۇنى، اۋەزدى ءانى جەر بەتىندە اسقاقتاي ءتۇستى. شابىتى شالقى­عان ونەر يەسىن حالىق ءتىلى مەن ۇلتىنا قاراماي جوعارى باعالا­دى. امەريكا، ۇلىبريتانيا، يتا­ليا سياقتى اتاقتى ەلدەردە كونتسەرت وتكىزىپ، تالانتىن تانىت­تى. 1964 جىلى سوپوت قالاسىندا وت­كەن ونەر فەستيۆالىندە Dancing Eurydice ءانىن ورىنداعان سوڭ، شى­نايى داڭققا يە بولادى. بۇ­دان كەيىن ونەرپازدىڭ داڭقتى جولى جالعاسا بەرەدى. تاعى ءبىر دەرەك­­تەرگە سۇيەنسەك، 1979 جىلى كەڭەس وداعىنىڭ كولەمىندە اننا گەر­ماننىڭ ەكى ايلىق گاسترولدىك ساپارى جوسپارلانادى. ءان ساپارىمەن ۆارشاۆا، سان-رەمو، ماسكەۋ، سوپوت سياقتى كوپتەگەن قالانى ارا­لاعان ءانشى بالالىق شاعىنىڭ ءىزى قالعان جامبىل قالاسىنا دا گاسترولدىك ساپارمەن كەلەدى. ارا­عا وتىز ءۇش جىل سالىپ جامبىل وڭىرىمەن قايتا قاۋىشقان ونەر ساڭ­لاعىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار دا جىلى شىرايمەن قارسى الادى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى مۇحتار راحمانقۇ­لوۆ سول ءبىر كەرەمەت ونەر كەشىنىڭ كۋاسى بولعانىن ايتادى. ءان الەمىنىڭ جارىق جۇلدىزىنىڭ جامبىل جەرىنە كەلۋى دە سول كەزەڭدە ايتا قالارلىقتاي وقيعا بولعان. سول 1979 جىلى 25 ءساۋىر كۇنى وبلىس­تىق «زناميا ترۋدا» گازەتىنىڭ №89 نومىرىنە جۋرناليست بوريس كان «پەسني اننا گەرمان» دەگەن سۇحبات جاريالايدى. نە سەبەپتى كونتسەرتتىك باعدارلامامەن جامبىل قالاسىنا كەلگەنى تۋرالى جۋرناليست سۇراعى­نا ءانشى بالالىق شاعىندا اناسىمەن بىرگە مۇندا تۇرعانىن، مەكتەپتە وقىعانىن، بىراق قاي مەكتەپتە وقىعانىن بىلمەيتىنىن ايتىپ، جا­ۋاپ بەرەدى. سونداي-اق جاسىل قالا، كورىكتى قالانىڭ كەلبەتى، مۇنداعى تامىلجىعان تابيعاتتىڭ، مەكتەپ جانىندا اعىپ جاتاتىن ارىقتىڭ سۋرەتتەرى كوز الدىندا، كوڭىلىندە ماڭگى قالىپ قويعانىن جەتكىزەدى. سونىمەن قاتار ءوزى تۋعان جەرى دەپ ساناعان جامبىل جۇرتشىلىعىنىڭ وزىنە دەگەن كول-كوسىر كوڭىلىنە ريزا بولعان ونەرپاز 1979 جىلى 26 ءساۋىر كۇنى ماسكەۋدەگى قۇربىسى اننا كاچاليناعا حات جازىپتى. مۇندا ونەر يەسى وزىنە دەگەن قۇر­مەت پەن قوشەمەتتىڭ مول بولعا­نىن، بالالىق شاعى وتكەن وڭىرمەن قيماي قوشتاسىپ بارا جاتقا­نىن جەتكىزەدى. سول كەزدە جەرگىلىكتى تۇرعىن زايتۋنا سكريپاچەنكوعا ءوزى پايدالانعان بىرنەشە زاتتارىن سىيعا تارتقان ەكەن...

1982 جىلى اتاقتى اننا گەرمان دۇنيە سالدى. تىرشىلىگىندە تالاي تاع­دىر تاۋقىمەتىن تارتقان، بىراق سوندا دا ونەرگە دەگەن قۇشتارلىعىن قۇلاتپاعان قايسار قىزدى اۋليەاتا توپىراعى دا ۇمىتپادى. ساعىمعا اينالعان بەينەسىن، انگە اينالعان اتاعىن ايالاپ، رۋحىنا تيىسىنشە قۇرمەت كورسەتتى. ول 1979 جىلى جامبىل قالاسىنا گاسترولدىك ساپارمەن كەلگەندە «جامبىل» قوناق­ۇيىندە تۇرعان ەكەن. بۇل نىسان ءالى دە بار. 2013 جىلى سول قوناقۇي­دىڭ الدىنان اننا گەرمانعا ارنالىپ ەسكەرتكىش-تاقتا اشىلدى. مۇندا ءانشىنىڭ تاسقا قاشالعان بەي­نەسى­مەن قاتار، «ۆارشاۆا – سان-رەمو – موسكۆا – سوپوت – جامبىل» دە­گەن جانە «مەموريالدىق تاقتا ۇلى ءانشى، ءبىزدىڭ جەرلەسىمىز – اننا گەرماننىڭ قۇرمەتىنە ورناتىلدى» دەگەن جازۋ بار. ال 2014 جى­لى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋ­­­زەيىنەن اتاقتى ونەرپازعا ار­­نال­عان بۇرىش اشىلعان.

ء«انشى اننا گەرماننىڭ جام­بىل قالاسىنا اناسىمەن بىرگە ال­عاش كەلۋى تۋرالى ەكى ءتۇرلى دەرەك بار. ءبىر دەرەكتەردە ول 1943-1946 جىل­دارى جامبىل قالاسىندا تۇر­عان دەسە، ەندى ءبىر مالىمەتتەردە 1939 جىلدان 1946 جىلعا دەيىن تۇر­عان دەلىنەدى. ول اكەسى جالامەن اتىلىپ كەتكەن سوڭ، اناسىمەن وسىندا كەلەدى. كەيىن سوعىس بىت­كەن سوڭ وتباسىمەن بىرگە ەلىنە قاي­تادى. نەگىزى بۇل كىسى تۋ­رالى كوپ دەرەك ساقتالماعان. تۇرعان ءۇيى، وقىعان مەكتەبى دە انىق ەمەس. بىراق جامبىل جەرىن، ونىڭ حالقىن ەرەكشە جاقسى كورگەنى ءجيى ايتىلادى. جەتپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا گاسترولدىك ساپارمەن جامبىل قالاسىنا كەلگەندە دە، ءبىراز زاتتارىن وسىنداعى كىسىلەرگە سىيلاعان ەكەن. ول كىسىلەر بۇل با­عالى سىيلىقتاردى كەيىننەن ءبىزدىڭ مۋزەيگە وتكىزگەن. ءسويتىپ، مۋزەيدە ۇلى ءانشىنىڭ ەكسپوزيتسياسى جا­ساق­­تالىپ وتىر»، دەيدى وبلىستىق تا­ريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ەكسكۋر­سوۆودى ايدانا مەكەموۆا.

قا­­­زىرگى كەز­دە مۋزەي بۇرىشىندا اننا گەر­ماننىڭ كيگەن كويلەگى، ال­قاسى، داۋ­سى جازىلعان ءتۇرلى كۇي­­تاباقتارى مەن ونەر يەسى تۋرالى جا­زىلعان كىتاپتار ساقتالعان. مۋ­زەيدە تۇرعان كۇيتاباقتار­دى 2014 جىلى 3 قازان كۇنى يۆان يليچە­ۆ تاپسىرعان ەكەن. ال ال­قا­سىن قىزى گاليما مۋزەيگە وت­كى­زىپتى. قازىرگى كەزدە بۇل قۇندى دۇ­نيە­لەردىڭ بار­لىعى دا وبلىستىق مۋ­زەيدە ساقتاۋلى.

ءان پەرىشتەسىنىڭ اڭىزعا اينال­عان اتى، ءان الديلەگەن اسقاق رۋحى اۋليەاتا توپىراعىندا ماڭ­گى تەبى­رەنىپ تۇرعانداي. ونىڭ جانا­رى­نىڭ جاسىن سۇرتكەن، جانىنا جالاۋ بولعان جامبىلدىڭ جاسىل كوك­تەمى اسەم سازبەن ماڭگى تەربەلىپ جات­قانداي. اننا گەرمان ەسىمى بۇگىنگى تاراز شاھارى ءۇشىن ءبىر تاريح. ماڭ­گىلىك ەستەلىك، ساعىنىش كۇيى.

جامبىل وبلىسى