دەگدار

سانالى ادام سەنگەندە، ايتەۋىر بولا­شاق اكەپ بەرە سالادى دەپ بوس قيال مەن ارمانعا يەك ارتپايدى. ۇلى مۇرات جولىنداعى اق، ادال ءىسى مەن ەتكەن ەڭبەگىن مەدەت تۇتىپ، قالدىرعان مۇراسىن نەگىز ەتسە كەرەك كەلەشەككە. اقيقاتتى تانىعان جان جولىنىڭ دۇرىس، بۇرىستىعىنا كوز جەتكىزىپ بارىپ بولاشاققا سەنىم ارتپاي ما؟ قالدىرعان ەڭبەكتەرىنە قاراپ، «الاش تۋى استىندا كۇن سونگەنشە سونبەيمىز» دەگەن الاش قايراتكەرلەرى قانداي وپتيميست ەدى دەگەن ويعا قالاسىڭ. جازعان-سىزعان پۋبليتسيستيكالىق شىعار­مالارىن تام-تۇمداپ وقىعان سايىن بەرتىنىرەكتە ولارداي وپتيميستىك باعىتتا قالام تەربەگەن كوسەمسوز شەبەرلەرىن تۇگەندەي باستايسىڭ. ساناعا بىردەن كامال سمايىلوۆتىڭ پۋبليتسيستىك شىعارمالارى ساپ ەتەدى. ستۋدەنتتىك كەزدە وقىعان «ەلىم ساعان ايتام، ەلباسى، سەن تىڭدا» كىتابىنداعى شەرحان مۇر­­تازا ەكەۋىنىڭ وسى «ەگەمەن قازاقستان» بەتىندە جازىسقان حاتتارى، ونىڭ تۋىنا تۇرتكى بولعان سەبەپتەر ەسكە تۇسەدى.

مۇقاعالي «قۋات الىپ جىرىنا ءباز دالادان» دەمەكشى، كا­مال كو­سەمسوزى قازاقتىڭ ىلكى مۇرا­تى­نان تامىر تارتاتىنى بىردەن باي­­قالادى. ۇلتتىڭ تاعدىرىن جى­­­لاپ تا، قامىعىپ تا، كۇيىنىپ تە، كۇيرەپ تە، تۇيرەپ تە، ك ۇلىپ وتى­­­­رىپ تا جەتكىزۋگە بولادى. قا­لام ۇستاعان تۇلعانىڭ ءسوز ساپتاۋ ماشىعى ءارتۇرلى دەسەك تە، وسى­­لاردىڭ اراسىندا ەڭ بيىگى ال­دا­عى ۋاقىتقا سەنىممەن قاراپ، وقىر­ماندى جىگەرلەندىرە وتىرىپ، ويىن نەعۇرلىم كۇلكىمەن جەتكىزۋ دەر ەدىك. ادام دۇنيەنى الدىنا الىپ، بيىكتەن كوز جىبەرگەندە عانا كۇلە قاراۋى مۇمكىن جالعانعا. كو­بىنە وپتيميستىك كوزقاراستا جازا­تىن بەلگىلى پۋبليتسيست كامال سمايىلوۆتىڭ كوسەمسوزدەرى دە وي مەن سانانى سەرگىتىپ، كوڭىلگە قانات بىتىرەدى. ەڭ باستىسى، سەنىم ۇيالاتادى. دەگدار تالانت، ءبىلىمدار ءپۋبليتسيستىڭ ونداي قاسيەتىن ول تۋرا­­لى جازعاندار دا، قاتارلاستارى اشىق مالىمدەيدى. ءيا، بولاشاققا سەنىممەن قاراۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيتىن الىپ كۇش-جىگەر مەن اسقاق رۋحتىڭ عانا ەمەس، كول-كوسىر ءبىلىم مەن بىلىكتى تالاپ ەتەدى. موسىنى ۇستاپ تۇراتىن وشاقتىڭ ءۇش بۇتىنداي وسى ءۇش قاسيەتتىڭ ۇشەۋى دە كورىنەدى كامال جازبالارىنان.

تەك پەن تامىر

شەرحان مۇرتازا مەن كامال سمايىلوۆتىڭ 1996 جىلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ بەتىندە جا­زىسقان كوسەمسوزدەردىڭ تۋىنا تۇرتكى بولعان كامال سمايىلدىڭ «قازاقستان. ءححى عاسىر» اتتى وپتيميستىك كوزقاراستاعى پۋبلي­تسيس­تيكالىق ماقالاسى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالاي قۇرىلعانى، كەتكەن كەمشىلىكتەر، جىبەرگەن قاتە­لىكتەر، جارعا جىعاتىن جاڭساق­تىق­تارى مەن ونى شەشۋدىڭ جولدارى قوسا ۇسىنىلعان، ءتىپتى بولاشاق دامۋ باعىتتارىن ايقىن­داپ، ۇلتتىق ىلگەرىلەۋدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىن مەڭزەگەن ءبىر ءداۋىردىڭ بايانى ىسپەتتەس ەڭبەكتەگى ويلار ءالى كۇنگە قۇندىلىعىن جويماعان. ونداعى ويلار مەن پىكىرلەر، ناقتى تۇجىرىمدار مەن پايىمداۋلار، بايىپتى بولاشاققا جەتۋ جولىنا قۇرىلعان لايىقتى جوسپارلار كۇنى بۇگىنگە ماڭىزدى، كۇنى بۇگىنگە وزەكتى. ءتىپتى العاشقى جاۋابىنىڭ وزىندە-اق شەراعاڭ «وپتيميست، اق كوڭىل، اڭقىلداقسىڭ، كامال. ادام وي-ازاپتان ازىپ-توزباس ءۇشىن وسىنداي قاسيەت تە كەرەك شىعار» دەپ ءبىر كەتسە، ەكىنشى حاتىندا: «وپتيميستىگىڭە تاعى دا تاڭعالامىن»، دەيدى. ال ءۇشىنشى حاتىندا «العاشقى ماقالاڭدا سەن كۇننىڭ كوزىنەن شىلىم تۇتاتىپ تۇرعانداي اسقاق ەدىڭ»، دەيدى. مۇنشا اسقاقتىق پەن ۇلكەن سەنىم قايدان ءبىتتى قالامگەردىڭ بويىنا دەۋگە بولا ما؟ ءتۋابىتتى، جاراتىلىسىنان دەر ەدىك. ۇلت كوشباسشىسى ءا.بوكەيحان «ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەمەي مە؟ قاسيەتتى ۇلىتاۋدىڭ تۋماسى كامال سمايىلدىڭ تۇلا بويىندا جۇرتىم دەگەن قان تەۋىپ تۇرعانعا ۇقسايدى. ءبىر سۇحباتىندا ءوزى «اكەم سەيىتجان ترويتسكىدە مەدرەسە بىتىرگەن، ورىسشا-قازاقشا بىردەي ساۋاتتى، ءوز زامانىنىڭ سۇڭعىلا ادامى بولدى. ۇزاق جىلدار بويى مەكتەپتەردە ۇستازدىق ەتتى. كوپ شۇ­قىنىپ وقۋىم، بىلگەنىمدى زەر­دە­لەپ-زەيىندەپ زامانداستارىما ۇسىنۋىم، بالكىم سول كىسىنىڭ تيا­ناقتى تاربيەسىنەن شىعار» دەيدى.

«قولعا قالام الۋىما سەبەپكەر اۋەلدە گازەت-جۋرنالداردى تۇگىن قويماي قوپارىپ وقۋدان باستالسا، كەيىنىرەكتە ءوزىمنىڭ نەمەرە اعام باۋبەك بۇلقىشەۆ اتىمەن تىكەلەي بايلانىستى. باۋبەكتىڭ اتاسى بايقوڭىر مەن مەنىڭ اتام سمايىل ءبىر كىسىنىڭ بالالارى بولاتىن. باۋبەك اعا ءوزى ءبىر اسا قياپاتتى، كەلبەتتى ادام ەدى. الماتىدان اۋىل­عا كانيكۋلعا كەلگەندە ماعان ويىن­­شىق اكەلىپ بەرگەنى، قىزىقتاپ اڭگى­مەلەسكەنى ەسىمدە قالىپتى. ونىڭ سول كەزدە دە گازەتتەردە ماقا­لالارى شىعىپ تۇراتىن. وسى كىسىگە ەلىكتەپ، بالكىم سونداي بولسام دەگەن ءبىر ارمان مەنى دە جەتەلەپ جۋرناليستيكاعا اكەلدى. ءسويتىپ، مەنىڭ بۇكىل ءومىرىم جۋرناليستيكامەن بىتە قايناسىپ كەتتى».

سۇحباتىنداعى وسى سوزدەردى قاپەرگە تۇتساق، قالامگەردىڭ ەرىك-جىگەرى مەن رۋحىنىڭ بەرىكتىگى تەگىنەن بولىپ شىعادى. ويتكەنى وت كۇيدىرگەندەي باۋبەك بۇلقىشەۆتىڭ «شىعىس ۇلىنا حات» نەمەسە ء«ومىر مەن ءولىم تۋرالى» پۋبليتسيستيكالىق شىعارمالارىنداعى اسقاق سەزىم مەن ۇلتتىق رۋح، ەرتەڭگە سەنىمدى كوپ شىعارمادان كەزدەستىرە المايسىز. ۇرىس دالاسىندا، جاۋعان وقتىڭ استىندا جاتىپ اسقاق سويلەپ، تەرەڭ تولعانۋ تەك ارىستانداي ايباتتى، جۇرەگىنىڭ تۇگى بار ەرلەردىڭ عانا قولىنان كەلەدى. ولاي بولسا، باۋبەكتىڭ ءىنىسى كامالدىڭ وپتيميست بولماۋعا حاقىسى دا جوق ەدى. بويداعى قان تەۋىپ تۇر عوي. «باۋبەك بۇلقىشەۆ مەنىڭ رۋحاني ۇستازىم بولدى، كوسەمسوز جانرىنا كەلۋىمە، وندا ءومىر بويى «تۇراقتاپ» قا­لۋىما ب.بۇلقىشەۆتىڭ يگى اسەرى بولدى. جالپى، ادام جاس كەزىندە تەز اسەرلەنگىش بولادى، ونىڭ كەيدە ادام بولاشاعىنا تۇبەگەيلى باعدار سىلتەۋى دە مۇمكىن» دەگەنىنە تۇسىنىك بەرۋ ارتىق.

كەمەل كوسەمسوزشى

ول ەڭ ءبىرىنشى پۋبليتسيست. جو­­عارىدا شەرحان مۇرتازامەن جازىسقان حاتتارىن مىسالعا تارت­تىق. ودان بىلايعى بىرنەشە كولەمدى ماقا­لالارىنىڭ كەز كەل­گەنىن الىپ تال­داپ جىبەرسە، ۇلت­تىڭ كەرەگىنە جارار التىن تۇي­مەلەر. كوسەمسوز ونە­رىندە قا­لام­گەردىڭ قاۋزاماعان تاقىرى­بى، ايتپاعان تۇيتكىلى از. زا­ما­نىن­دا قازاقستاننىڭ باسىنان با­قايشاعىنا دەيىن ءبىر-اق ءتۇسىپ، قاي­تا جوعارى ورمەلەپ، قاي سالادا قانداي قاۋىپ بار، الدىن الۋ ءۇشىن نەندەي قام-قارەكەتكە بارعان دۇرىس ەكەنىن جىلىكتەپ كورسەتىپ وتىرعان. اسىرەسە، ەكونوميكادان باستاپ ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ وزە­­گىنە ءبىر سۇڭگىپ شىعادى دا، الەۋ­مەتتىڭ كۇنكورىس سالاسىن ءبىر قىدى­رىپ كە­لەدى. ءوندىرىس، ونەركاسىپ سالا­سى­نىڭ تەتىكتەرىن تۇگەندەپ شىعا­دى. ءبىر كەزدە ساياسي دۇنيەلەردى جى­لىك­تەپ، وڭ، تەرىسىن كورسەتەدى. جال­پىلاي ايتقاندا كامال پۋبلي­تسيستيكاسىندا قامتىلماعان تاقى­رىپ، كوتەرىلمەگەن ماسەلە، ايتىل­ما­عان اقيقات جوق دەسە جاراسادى. كوسەمسوزشى بولعاندا دا، سولار­دىڭ اراسىنداعى كەمەلى دەۋ­گە حاقى­لىمىز. ول ەكونوميست، ستاتيست، يدە­و­لوگ، الەۋمەتتانۋشى، سايا­سات­تا­نۋ­شى، تاريحشى، ادەبيەتشى بو­لىپ كەتە بەرەدى. باسقانى بىلاي قوي­عاندا كوسەمسوزدەگى ەڭ اۋىر، كۇر­دەلى سالا – عىلىمي-تانىمدىق پۋب­­ليتسيستيكا جانرىندا قالام تەر­بە­گەن از قالامگەردىڭ ءبىرى ءھام بىرە­­گەيى. «ەكىمىڭىنشى جىلدار ەلەكترونيكا زامانى بولادى. ەلەك­­تروندى ەسەپتەۋ ماشينالارى ءومىر­دىڭ، جۇمىستىڭ، تۇرمىستىڭ بارلىق سالالارىنا ارالاسادى. ەشبىر ءوندىرىس ولارسىز كۇن كورە المايدى. ەلەكتروندى ەسەپتەۋ ماشينالارى:

ادام بالاسى جيناقتاعان ءبىلىم قورىن ساقتايدى دا، قاجەت بولعان ماعلۇماتتى دەرەۋ تاۋىپ بەرەدى;

مەديتسينادا اۋرۋدىڭ دياگنوزىن تۋرا دا تەز انىقتايدى;

ساباق وقىتۋ پروتسەسىن مۇعا­لىمدەرسىز وزدەرى جۇرگىزەدى;

بارلىق ترانسپورت جۇيەلە­رىندەگى قوزعالىستى باسقارىپ، ۇي­لەس­تىرىپ، رەتتەپ وتىرادى;

كومپيۋتەرلەر ارقىلى اداممەن «تىلدەسىپ»، ونىڭ تاپسىرمالارىن قا­بىل­داپ، بۇلجىتپاي ورىندايدى» .

ءبىز مىسال رەتىندە كەلتىرگەن بۇل جولدار قالامگەردىڭ عىلىمي-تانىمدىق ماقالالارىنىڭ جۇزدەن ءبىرىنىڭ جاڭقاداي جۇقاناسى عانا. سىمسىز تەلەفون («تەلەفون قالاي بولادى؟» ماقالاسى) پايدا بولىپ، ونىڭ قالاي ىسكە اساتىنى تۋرالى بولشەكتەپ جازعاندارى تىپتەن قىزعىلىقتى.

عۇلاما ءابىش كەكىلباەۆتىڭ ء«بىزدى بوداندىق قالاي سىناسا، بوستاندىق تا سولاي سىنايدى» دەگەن اۋليە ءسوزىن ءبىز كەيىندەرى ەستىدىك. ونى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىل­دارىندا كامال دا ايتقان ەكەن. «قازاقتار جانە الەمدiك دەڭگەي» دەگەن ماقالاسىندا «ەندi تاۋەلسiزدiك كەلدi. ەركiندiكپەن بiرگە جاۋاپكەرشiلiك، ۇلكەن مiندەت ءتۇستi مويىنعا. وسى تۇرعىدان ويلا­ساق، نە بار، نە جوعىن سارالايتىن كەز كەلدi. ءبىز وزىمىزدە ساتۋعا ارزان شيكىزاتتى كوپ وندىرەمىز دە، ناقتى پايدا-تابىستى كوپ بەرەتىن دايىن ونىمدەردى از شىعارامىز. بىزدە مىڭ شارشى كيلومەترگە 30 كيلومەتر اسفالت جول سالىنعان. بۇل جاعىنان قازاقستان موڭعوليادان عانا الدا ەكەن. قىزىلوردا مەن جەزقازعاننىڭ، جەزقازعان مەن ارقالىقتىڭ اراسى جاڭا تەمىر جولمەن قوسىلسا، سوندا رەسەي مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى ءبىر-بىرىمەن جاقىنداي تۇسەر ەدى. ءسويتىپ، قازاق­ستان ءوزىنىڭ ۇتىمدى ورنالاسۋىنان كوپ پايدا تابۋى عاجاپ ەمەس»، دەيدى. مۇنداعى سوڭعى جولدارداعى ويلار كامال ايتقان كەزدەن كوپ كەيىنىرەك، كەشىرەكتەۋ قولعا الىن­عانىن بىلەمىز. قازاقستاننىڭ قاي سالاسى اقساپ تۇرعانىن جانە ونى قالاي شەشسە وڭدىراق بولارىن ناقتى مىسالدارمەن، قولمەن قويعانداي كورسەتىپ كەتكەن. «وسى ەكو­نوميكالىق رەفورمانى، نارىق­قا جولدى باستاعان رەسەيگە ەرىپ، ءبىز دە قويىپ كەتتىك. بەس جىل بويى سولاردا نە بولسا، ەرتەڭ بىزدە دە تاپ سول بولاتىنىن كورىپ، كوزىمىز جەتىپ كەلەدى... ء«وز توپىراعىندا، ءوز جەرىندە ارزان جۇمىسشى كۇشىنە اينالۋ دەگەن – نەوكولونياليزمنىڭ ەڭ ءبىر جاسىرىن دا جەكسۇرىن ءتۇرىنىڭ ءبىرى»، دەپ مارات قابانباي جازعانداي، شەتەلدەرگە باسقارۋعا بەرگەن كاسىپورىنداردىڭ باسشىسى، ءوندىرىس جۇرگىزۋشىلەرى اراسىندا قازاقتار بىرتىندەپ ازايىپ، ىعىسىپ بارا جاتىر... ءوندىرىس تۇزەلمەي ەشتەڭە دە وڭالمايدى. رەسەيگە ەرىپ بۇرىس جولمەن كەتكەنىمىزدى مويىنداۋىمىز كەرەك» دەگەن جولدار «مەن قاۋىپ ەتكەننەن ايتامىن» دەپ ۇران سالىپ تۇرعانىن بايقايمىز.

ۇلت قايراتكەرى

1962-1964 جىلدارى كا­مال سمايىلوۆ رەسپۋبليكا كوم­سو­مولىنىڭ يدەولوگيا جونىن­دەگى حاتشىسى قىزمەتىن اتقارعانى ايتىلادى. جوعارىدا بۇل كىسىنىڭ بىلمەيتىن سالاسى از بولعاندىقتان، ۇلت مۇد­­دەسىنە كەلگەندە ارالاسپاعان سا­لاسى جوق دەدىك. سول كەزدىڭ وزىندە ادەبيەت الەمىنە ەندى كەلگەن قازاقتىڭ تالانتتى اقىن-جا­زۋشىلارىنىڭ جازعاندارىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا العىسوزىن ءوزى جازىپ، ادەبي جيناق شىعارتقان ەكەن. شىعارمالارى جيناققا ەنگەن جاستاردىڭ اراسىندا قازاق ادەبيەتىن ورگە سۇيرەگەن مۇقاعالي ماقاتاەۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، تولەگەن ايبەرگەنوۆ، وسپانحان اۋباكىروۆ سىندى اقىندارمەن قاتار، كلاسسيك جازۋشىلارعا اي­نالعان شەرحان مۇرتازا مەن مۇحتار ماعاۋين بار. بۇل كىسىلەر بولاشاقتى وسىلاي تانىپ، باعام­دا­عان. ال «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىن، كينەماتوگرافيا جو­ن­ىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتتى باسقارىپ تۇرعانداعى ەرەن ەڭبەگى مەن تاۋەكەلى كىمدى دە بولسا بەيجاي قالدىرمايدى. «بىتەر ءىستىڭ باسىنا، جاقسى كەلەر قاسىنا» دەگەن ءسوزدى ەسكە سالادى. ك.سمايىلوۆ كەلگەنشە عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «قىز جىبەك» كينوستسەناريى كينوستۋديا مۇراعاتىندا قالىپ كەلگەن كورىنەدى. كينوستۋديا تىزگىنىن العان جاڭا باسشىنىڭ كوزى بىردەن سوعان تۇسەدى. ول كەزدە كينو ءتۇسىرۋ ءۇشىن دە ماسكەۋدىڭ رۇقساتى كەرەك ەكەن عوي. «قىز جىبەكتى» كورگەن بويدا اۆتوردىڭ رۇقساتىنسىز-اق ماسكەۋدەن فيلم ءتۇسىرۋدى بەكىتتىرىپ اكەلەدى. تۇسىرە باستاعاندا تاعى ءبىر ماسەلە تۋىنداپ، ماسكەۋگە ماڭداي تىرەۋگە تۋرا كەلەدى. ونى ءوزى بىلاي ەسكە الادى. «قىز جىبەك» ءفيلمىن تۇسىرە باستاعاندا العاش جوبالاعانىنداي، ءبىر سەرياعا سىيمايتىنى ايقىن بولدى. ول كەزدە بار ماسەلە ماسكەۋدە شەشىلەدى. وداقتىق كوميتەتكە كورسەتتىك. ولار: «ناعىز ۇلتتىق فيلم ەكەن، بىراق ەكىنشى سەريا بەرە المايمىز، سول كولەمدە، سول قارجىمەن شىعارىڭدار»، دەدى. سۇلتان قوجىقوۆ ەكەۋمىز موينىمىز سالبىراپ، قازاقستاننىڭ سول استاناداعى وكىلدىگىنە كەلدىك. سوندا ءسىز بار ەكەنسىز، كىرىپ جاعدايىمىزدى ايتتىق. ءسىز دەرەۋ تىكەلەي تەلەفونمەن وداقتىق كينەماتوگرافيا كوميتەتىنىڭ توراعاسى رومانوۆپەن سويلەستىڭىز. ەرتەڭىنە ماسەلە بىردەن شەشىلدى، قارجى دا ءبولىندى. «قىز جىبەك» ءفيلمى ەكى سەريالى بولىپ شىعاتىن بولدى»، دەيدى. مۇنداعى ءسىز دەپ وتىرعانى – دىنمۇحامەد قوناەۆ. ءفيلمنىڭ ستسەناريىن جازۋشى – عابيت مۇسىرەپوۆ، رەجيسسەرى – سۇلتان قوجىقوۆ، كومپوزيتورى – نۇرعيسا تىلەنديەۆ، رەداكتورى – اسقار سۇلەيمەنوۆ، سۋرەتشىسى – گۋلفايرۋس يسمايىلوۆا، اقىن قادىر مىرزاليەۆ بولعان سوڭ تەگىن تۋىندى شىقپاسى تاعى انىق قوي. كازاق كينوسىنىڭ جاۋھارى سانالاتىن «قىز جىبەك» ۇلت ونەرى مەن مادەنيەتىنىڭ ۇلكەن تابى­سى دەۋگە تۇرارلىق ۇزدىك دۇ­نيە. كەزىندە قازاق كينوسىن الەمگە تانىتتى دەۋشىلەر دە بار. ك.سمايىلوۆ كينوستۋديانىڭ ديرەكتورى كەزىندە جالعىز «قىز جىبەك» قانا ەمەس، «قيلى كەزەڭ»، «قان مەن تەر»، «التى جاسار الپامىس»، «اتاماننىڭ اقىرى» فيلمدەرi ءتۇسiرىلىپتى. بۇلاردان تىس «اتامەكەن»، «تاقيالى پەرiش­تە»، «كوكسەرەك»، «قاراش-قاراش وقيعاسى» سياقتى ۇلتتىق كوركەم فيلمدەردiڭ تۇسىرىلۋىنە باستاماشى بولعان. تەلەۆيزيا سالاسىندا جۇرگەنiندە «ايتىس»، «تەرمە»، «تاماشا» سەكiلدi ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەر باعدارلامالار ەفيردەن تۇسپەۋىن جولعا قويعان.

«مىڭنان بىرەۋ...»

ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىندا تۇڭعىش مۋلتفيلم قازاق­ستاندا جانە ول تىكەلەي كامال سمايىلوۆتىڭ قولداۋىمەن دۇنيە­گە كەلگەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلمەس. «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمىنىڭ ءتۇسىرىلۋ تاريحىن ەستىگەندە تاڭعالدىم. بۇل تۋرالى قازاقتىڭ تۇڭعىش مۋلتيپليكاتورى، كينورەجيسسەر امەن قايداروۆتىڭ ءسوزىن العا تارتامىز: «1966 جىلى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا جۋرناليست كامال سمايىلوۆ باسشى بولىپ كەلگەندە مەن بۇكىلوداقتىق مەملەكەتتىك كينەماتوگرافيا ينستيتۋتىن ەندى عانا بىتىرگەن جاس مامان ەدىم. قازاق مادەنيەتىندە جوق ونەر سالاسى – مۋلتيپليكاتسيانىڭ ىرگەتاسىن قالاۋدى ارمانداپ جۇرگەنىمدى جاڭا باسشىعا ايتقانىمدا ول ماسەلەنى تابان استىندا شەشىپ، ۇلكەن ونەردىڭ تۋىنا باستاماشى بولدى. ارينە، «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا ۇيالاعان قارلىعاش كامالدىڭ تالاي ءساتتى ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىرى عانا ەدى».

ءبىز ءسوزىمىزدى قازاقستاننىڭ حا­لىق جازۋشىسى ءابىش كەكىلباەۆتىڭ پىكىرىمەن تۇيىندەيمىز: «ۇلتتىق مۇددە مەن رەسمي ساياسات اتىمەن قابىسپايتىن كەرەعار جاعدايدا مادەنيەت مايدانىندا باسشىلىق ەتكەندەردىڭ ايدارلارىنان جەل ەسە قويمايتىندىعى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. الايدا سوعان قاراماستان، ۇلتتىق رۋحانياتقا قالتقىسىز قىزمەت ەتە العان ازاماتتار ول كەزدە از بولمادى. ولار ەكى وتتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي بولسا دا، ءوز حالقىنا پايدا تيگىزىپ باقتى. بۇل وڭاي شارۋا ەمەس ەدى. مەن سونداي جانكەشتى ەڭبەكتىڭ يەگەرلەرى قاتارىنا كامال سەيىتجان ۇلى سمايىلوۆتى جاتقىزار ەدىم.

رەسمي بيلىكپەن اراداعى شىتىرماندار الگىندەي بولعاندا، ونەردىڭ ءوز ىشىندەگى شىرعالاڭدارى دا وڭاي تيمەيتىن. تاڭقىلاردىڭ تالانتتاردى كورە الماي جاساپ باعاتىن ايلا-شارعىلارىن بىلاي قويعاندا، ءار تاۋدىڭ ارقارى بولىپ قالعان اتاقتىلاردىڭ وزدەرىنىڭ تارتتىرار تاۋقىمەتى از بولمايتىن. جەر بەتىنە وزدەرى سىيعانىمەن، شاڭىراقتاي-شاڭى­راقتاي مۇيىزدەرى سىيماي، قارالاي قاقتىعىسىپ، شاتاق سالاتىن. ونداي ورتادا ۇيىمداستىرۋشى بولىپ، ورتاق ءىستى العا باستىرۋ قيىننىڭ قيىنى ەدى.

ءبىر قىزىعى، كامال سمايىلوۆ سونىڭ ءبارىن ءلاززات ساناماسا، ازاپ سانامايتىن سىڭايلى. وسى عۇمىرىندا ەكى بىردەي جۋرنال شىعارىپتى. كينوستۋديا باسقا­رىپتى. كينەماتوگرافياعا ءبىر ەمەس، ەكى رەت باستىق بولىپتى. تەلەۆيزيا مەن راديوكوميتەتتى دە ەكى رەت باسقارىپتى. ۇكىمەتتىڭ وسىنداي قيىن سالانى ۇيلەستىرەتىن بولىمىنە ەكى رەت، ورتالىق كوميتەتتەگى بولىمگە ءۇش رەت بارىپتى.

بۇل تەك مارتەبە قۋعاندىققا ۇقسامايدى. ءوزى سۇيەتىن ىسكە شەك­سىز بەرىلگەندىك شىعار. ءبىر كەزدە ءوزى باستاپ بەرگەن ءىستىڭ ەن­دىگى تاعدىرىنا دا قابىرعاسى قايىسقاندىق شىعار. مىڭنىڭ بىرەۋى ەمەس، مىڭنان بى­رەۋ… جا­رات­قاننىڭ ايرىقشا مەيى­رىمى تۇسكەن نىسانالى پەرزەنتى…»