ەاەو ەلدەرى قالاي ەسەپ ايىرىسادى؟

ەكونوميكا ساراپشىسى ايبار ولجاي قايتكەن كۇندە دە وداق ەلدەرىن تىعىرىققا تىرە­گەلى تۇر­عان ماسەلەنى بىلاي تاپسىر­لەيدى.

«نەگىزگى اڭگىمە ەاەس-كە سىرت­تان كەلەتىن تاۋارلارعا سالىناتىن باج سالىعى (سىرتقا شىعارىلاتىن تاۋار، م ۇلىكتەن الىناتىن مەملەكەت سالىعى – رەد) بولىپ وتىر. باج سالىعى ورتاق قازانعا تۇسەدى دە، ونى 5 ەل ءبولىپ الادى. ءبىز سول ۇلەستەن شامامەن 7 پايىز الامىز. الىس-بەرىسىمىز جاعىمدى سالدودا بولدى دا، سوڭعى جىلدارى بىزگە دوللارمەن شامامەن 300 ملرد تەڭگە كىرىس تۇسەتىن. جىلىنا – 600-650 ملن دوللار. رەسەي كوپتەن بەرى وسى الىس-بەرىستى دوللاردا ەمەس، ءار ەلدىڭ ۆاليۋتاسىندا جاسايىق دەگەن اڭگىمە ايتىپ كەلەدى. ولاي بولعاندا ءتۇپتىڭ تۇبىندە ۇلتتىق ۆاليۋتالاردى رۋبلگە الماستىرا سالۋ قيىن ەمەس. سەبەبى، ولار ءبىرىنشى كەدەرگىنى الىپ تاستادى عوي. بىزگە بۇل ءتيىمدى مە؟ بىزگە ەلگە دوللاردىڭ كوپ كەلۋى، ايىرباستاۋ پۋنكتتەرىندە دوللاردىڭ مول بولعانى ىشكى قارجىلىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن ماڭىزدى. رۋبل ەاەو-تەن باسقا ەشكىمگە كەرەك ەمەس. ەگەر ءبىز رەسەيگە دەگەن يمپورتتىق تاۋەلدىلىكتەن بىرتىندەپ ارىلا باستاساق، رۋبل كەيىن بىزگە دە اسا قاجەت بولمايدى»، دەيدى ساراپشى.

ونىڭ ايتۋىنشا، رەسەي ەاەو-عا سىرتتان باج سالىعى­مەن كەلەتىن دوللاردى وزىندە قال­دىرىپ، ءرۋبلدى قالعان ەلدەرگە تا­راتىپ بەرە سالۋدى كوزدەپ وتىر.

ء«رۋبلدى باسىپ شىعارۋ – 5 مينۋتتىق جۇمىس. ال رەسەي­گە قا­زىر دوللار رەزەرۆتەرى بۇعات­تال­عان­دىقتان سىرتقى قارىزداردى ۋاقتىلى جابۋ ءۇشىن اۋاداي قاجەت. ەكونوميكالىق ماسەلەلەردە رەسەيگە قارسى ءۋاج ايتىپ جۇرگەن قازاقستان عانا. ارمەنيا مەن بەلارۋس وداقتان ۇتىلىپ جاتقان جوق، ال قىرعىزستان رەسەيدەگى ميگ­رانتتار ەسەبىنەن بيۋدجەتىن تولتىرىپ وتىرعاندىقتان ەشقا­شان ونىڭ بەتىنەن العان ەمەس»، دەيدى ا.ولجاي.

تەڭگەنىڭ رۋبلگە كىرىپتار ەكەنى ەشكىمگە دە قۇپيا ەمەس. رۋبل قۇلدىراسا تەڭگە دە سوڭىنان ىلەسە ۇشادى. ەكونوميست ارمان بەي­سەمباەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءتىپتى شارتتارى قولايلى بولعاندىقتان قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر رە­سەي­دەن نەسيە راسىمدەۋدى ءجون كورەدى. ءبىزدى ولار ەندى عانا رۋبل ايماعىنا شاقىرىپ جاتقان جوق، ءبىز ءوزىمىز-اق بۇرىننان رۋبل ايماعىندامىز دەيدى ساراپشى.

ال قارجىگەر راسۋل رىس­مام­بەتوۆ ءوزارا ەسەپتەسۋدى رۋبلمەن جۇرگىزۋ قازاقستان ءۇشىن قولايسىز ەكەنىن، ونىڭ ورنىنا تەڭگەنى ۇسىناتىنىن جەتكىزدى.

«رۋبلمەن ەسەپ ايىرىسۋ ءبىز ءۇشىن ىڭعايلى ەمەس. ويتكەنى قازىر رەسەيگە كوپ سانكتسيا سالىپ تاستادى. ولار كوپتەگەن تاۋاردى ەكسپورتتاۋعا تىيىم سالىپ وتىر، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا. ءبىزدىڭ الدىمىزدا بىرنەشە نۇسقا بار، ءبىرى – ەاەو-دان كەتۋ، ءسويتىپ قالىپتى دوستىق قارىم-قاتىناسپەن باج سالىعىن ەنگىزۋ. ەكىنشىسى – ءدال قازىر ەاەو اياسىنداعى ەڭ قۋاتتى ەكونوميكا قازاقستاندا بولعاندىقتان، ءوزارا ەسەپتەسۋدە تەڭگەنى پايدالانۋ نۇسقاسى. ال ءدال قازىر ءرۋبلدى پايدالانار بولساق، وندا سانكتسيا اسەرى بىزگە دە تيەدى. ەگەر ەاەو اياسىندا ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ پايدامىز ءۇشىن جۇمىس ىستەگىمىز كەلسە، وندا ءوزارا ەسەپتەسۋ تەك تەڭگەمەن جۇرگىزىلۋى كەرەك. سانكتسيالاردى الىپ تاس­تاسا بالكىم تەڭگەگە كو­شەرمىز، بالكىم ەۋروعا كوشەرمىز»، دەيدى قارجىگەر.

مۇنداي پىكىردى ساراپشى دميتري سوچين دە قولدايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءدال قازىر ەاەو ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەڭ جوعارعى تاۋەلسىز رەيتينگ تەك قازاقستاندا بار. رەسەي بولسا دەفولتتى ين­دەكس­كە تاياپ قالدى جانە ءساۋىر ايىندا دەفولتقا ۇشىراۋى ىق­تيمال.

«تەڭگە – كونۆەرتاتسيالاناتىن ۆاليۋتا. ال رۋبل ونداي ۆاليۋ­تاعا جاتپايدى جانە قاشان ول دەڭ­گەيگە ورالارى بەلگىسىز. قازاق­ستاندا حالىقارالىق نارىققا ينتەگراتسيالانعان قارجى سەكتورى بار. ونىڭ ۇستىنە اعىلشىن قۇقىعى بويىنشا احقو جۇمىس ىستەيدى. شەكارامىز اشىق. سون­دىقتان رەزەرۆتى ۆاليۋتا بولۋعا تەڭگە بىردەن-ءبىر كانديدات»، دەپ دايەكتەيدى ءوز ءسوزىن د.سوچين.

قازاقستان ۇكىمەتى دە ءوز پوزيتسياسىن جاريا ەتتى. ۇكىمەت ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ دەرەگىنشە، قازاقستان يمپورتتىق باج سالى­عىن ءبولىستىرۋ مەن قوسۋدى دوللار ارقىلى جۇرگىزە بەرەدى.

«ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى كەلىسىمدە ءبىر-ءبى­رىنىڭ بيۋدجەتىنە يمپورتتىق كەدەندىك باج سالىعىن ءوزارا ەسەپتەۋ جانە جيناۋ بويىنشا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ مىن­دەتتەمەلەرى قاراستىرىلعان. اتالعان مەحانيزم ءار مەملەكەتتە بىركەلكى جانە نەگىزگى كەزەڭدەرى بار: ءۇشىنشى ەلدەردەن كەلەتىن تاۋارلاردان ۇلتتىق ۆاليۋتاداعى يمپورتتىق باج سالىعىن الۋ; بەلگىلەنگەن كوەففيتسيەنتتەرگە سايكەس الىنعان يمپورتتىق باج سوماسىن ءبولۋ، ولاردى اقش دوللارىنا ايىرباستاۋ جانە ودان كەيىن ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەرگە جىبەرۋ. رەسەيگە سالىنعان سانكتسيالارعا بايلانىستى مۇشە مەملەكەتتەردىڭ اكەلىنگەن باج سالىعىن رەسەي فەدەراتسياسى مەن بەلارۋسكە دوللار كۇيىندە اۋدارۋى مۇمكىن ەمەس. كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە قازاقستاندىق نۇسقا قولداۋ تاپتى. رەسەي فەدەراتسياسى مەن بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنا اكەلىنگەن كەدەندىك باجدى اۋدارۋ جانە ءبولىستىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق جونەلتۋشى بانكتەردىڭ كۋرسى بويىنشا رەسەيلىك رۋبل قولدانىلادى»، دەلىنگەن ۇكىمەت حابارلاماسىندا.

ال قازاقستان رەسپۋب­لي­كا­سىنا، سونداي-اق ارمەنيا مەن قىرعىزستان رەسپۋبليكالارىنا يمپورتتىق باج سالىعىن جىبەرۋ بۇرىنعىداي دوللار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلا بەرمەك.